Dagblaðið Vísir - DV - 14.11.1997, Blaðsíða 13

FÖSTUDAGUR 14. NÓVEMBER 1997
13
Vandi menntakerfisins:
Er kvóti svarið?
Allir vita að
menntakerfið er í
vanda og versti vand-
inn er skortur á fé.
Rík hefð er fyrir því
að menntun eigi að
vera ókeypis, það er
að allur kostnaður sé
greiddur af sameigin-
legum sjóði lands-
manna, enda nýtur
þjóðin arðsins með
margvíslegum hætti.
En almannafé er því
miður takmörkuð auð-
lind. Endalaust má
deila um hve ríkissjóð-
ur eigi að vera stór,
þ.e. um skattheimt-
una, eða hvernig eigi
að skipta honum, svo
því verður sleppt hér.
Gefum okkur að menntakerfið
fái á hverjum tíma allt sem úr
hinni takmörkuðu auðlind er að
hafa, en það nægi ekki til að full-
nægja þörfunum. Þá verður að
finna leið til að skipta gæðuninn.
Ef allir komast að sem viija og
kennslu er skipt jafnt á milli
þeirra, kemur of lítið í hiut hvers
einstaks og menntun verður lítils
virði, hvorki arðbær fyrir einstak-
linga né þjóðfélagið í heild.
Eina leiðin til að menntunin
verði arðbær er því að takmarka
aðgang að auðlindinni í von um að
þeir sem fá tækifæri til að mennta
sig muni nýta það til að mennta
sig svo vel og hyggilega að arð-
bært verði fyrir þá
sjálfa og þjóðfélagið í
heild.
Prófgráður
þriggja ættliða
En hvernig á að tak-
marka aðgang að
menntun? Hvemig á
að velja hverjir eigi
að fá að nota þessa
auðlind? Vænlegt
gæti verið að leita
fyrirmynda í sjávar-
útvegi. Þegar kvóta
var komið á þar, var
honum úthlutað
ákveðnum fjölskyld-
um eftir veiði-
reynslu skipa sem
fjölskyldan átti.
Menntunarkvóta mætti úthluta
eftir menntunarreynslu fjöl-
skyldna, það er eftir prófgráðum
foreldra, eða jafnvel eftir prófgráð-
um svo sem þriggja ættliða. Þá
mundu þær fjölskyldur fá mest í
sinn hlut sem kynslóð eftir kyn-
slóð hefðu sannað hæfni sína til
skólagöngu og jafnframt þróað
með sér þau viö-
horf sem líkleg-
ust eru til vel-
gengni i skóla-
kerfinu.
Það gæti t.d. ver-
ið þumalfmgurs-
regla að enginn
fengi að hefja há-
skólanám nema
pabbi eða
mamma, afi eða
amma hefði háskólapróf. Þannig
má ætla að kvótinn mundi nýtast
vel, enda sanngjamt að einstak-
lingamir njóti ávaxtanna af því
erfiði sem foreldrar þeirra og for-
feður hafa lagt á sig til að afla sér
menntimar.
Kvótaleiga eöa kvótakaup
Nú er það reyndar ekki undan-
Kjallarinn
Vésteinn Ólason
prófessor
„Það gæti t.d. veríð þumalfing-
ursregla að enginn fengi að hefja
háskólapróf nema pabbi og
mamma, afi eða amma hefði há-
skóiapróf.u
tekningarlaust að böm háskóla-
menntaðs fólks hafi getu til náms
eða áhuga á því, og gæti það leitt
til lélegrar nýtingar kvótans og
minnkandi arðs. Til að hamla
gegn þessu og gera kerfið skil-
virkara þyrfti því að setja ákvæði
um að kvótinn verði framseljan-
legur. Þeir sem ekki ættu rétt á
menntun en sæktust af einhverj-
um ástæðum fast eftir henni gætu
þá leigt eða keypt sér kvóta.
Grónar menntamannaættir
gætu huggað sig við að þótt yngsta
kynslóðin hefði ekki hæfileika eða
elju til að stunda háskólanám,
væri afkoma hennar tryggð. Hún
gæti lifað praktuglega próflaus
fyrir andvirði kvótans.
Vésteinn Ólason
Hvernig á að takmarka aðgang að menntun? Nota fyrirmyndina úr sjávar-
útvegi?
Foreldrafart
Margt er likt með sauðkindinni
og íslenska skattborgaranum.
Flestir sauðimir skila sér af fjalli
til að eigendur þeirra geti rúið þá
inn að skinni. Síðan er aftur hald-
ið á fjall, á vit náttúrunnar.
Rollurnar með eitt, tvö jafnvel
þrjú afkvæmi í eftirdragi.
Hrútarnir koma lítið við sögu af-
kvæmanna, fyrir utan getnaðinn
sjálfan. Forystuhrútarnir halda jú
hjörðinni saman og leiða hana á
vit nýrra haga, en afskiptaleysi
þeima gagnvart afkvæmum símnn
minnir einna helst á hranalega
framkomu íslenskra feðra í garð
bama sinna. Það heyrir hins veg-
ar til algjörra undantekninga að
kvenkind vanræki skyldur sinar
gagnvart lömbunum. Þau skokka
á eftir henni sumarlangt og læra
hina eilífú leit að lífgrösum.
Vanræksla færist í vöxt
Vanræksla foreldra á börnum
sínum færist í vöxt, samanber 70%
kæramála til barnavemdamefnda
landsins síðasta árið sem tengjast
vítaverðri framkomu foreldra
gagnvart bömum sínum. Hvaða
þættir nútimalegs velferðarsamfé-
lags skyldu glepja foreldra frá því
að sinna bömum sínum af nægi-
legri alúð? Ögun og uppeldi fer oft
forgörðum þegar börnum tekst
ekki að mynda nægilega traust til-
fmningabönd við uppalendur sína.
Án ástar og virðingar hafa likam-
legar refsingar og heiftúðug
skammaryrði uppalandans engan
slagkraft.
Sambönd bama og forsvars-
manna sem byggja á skeytingar-
leysi, sjálfselsku, óbifanlegum aga,
kúgun og hastarlegu refsingar-
kerfi í anda Kafka enda oftast nær
með skelfingu.
Hvolparnir taka
að bita í hend-
urnar sem ólu
önn fyrir þeim.
Foreldramir
verða óttaslegn-
ir. Leitað er
blóraböggla í
hverju horni.
Helvítis rappið,
dópið og áfengis-
sýkin. Sjón-
varpssefjunin, tölvuveikin og
ítroðslustefha íslenska skólakerf-
isins liggja vel við höggi.
Mun sjaldgæfara er að foreldrar
líti i eigin barm og grandskoði það
umhverfi sem þau sjálf sköpuðu
baminu sínu, með eigin breytni
og firringu. Nútímaleg einstak-
lingshyggja ber keim af stjórn-
lausri eigingimi og sannast hið
fornkveðna, að bömin læra það
sem fyrir þeim er haft. Taumlaust
tillitsleysi einkennir
miskunnarlausan
markaðsheiminn.
Menn liggja marflatir
fyrir auðfengnu fé spá-
kaupmennskunnar og
lottóvinninganna.
Auglýsingarskrumið
beinir neytandanum
að ávanakenndum
verslunarvenjum,
skuldasöfnun og enda-
lausum eltingarleik
við óteljandi gjald-
daga.
Glæpir eru framdir
vegna peninga; morð,
gripdeildir, vopnuð
rán og fjárkúgun.
Hvað á að gera við
böm og unglinga sem
gerast sek inn alvar-
lega glæpi gegn samfé-
laginu? Böm og ung-
lingar undir lögaldri era lögum
samkvæmt ekki sakhæf á íslandi
vegna vanþroska. Hömlulaust of-
beldi, morð og rán endurspegla
fyrst og fremst verðmætamat sem
byggir á hlutadýrkun og kynóram.
Það ber að refsa foreldram fyrir
fátækt, heimilisleysi og örvænt-
ingu ungmenna, sem um leið spila
stóra rullu í sjálfsvígum ungs
fólks, fikniefnaneyslu og ofbeldis-
verkum.
Innibyrgö höfnunarkennd
Munaðarleysingjahæli heimsins
eru að fyllast af börnum sem ekki
eru munaðarlaus en þau líða fyrir
sinnulausa foreldra. Böm ganga
kaupum og sölum.
Seljendumir era for-
eldramir, kaupend-
umir; vændishring-
ar og þrælahaldarar.
Hvað er til ráða?
Foreldrar af báðum
kynjum era að
kikna undan þeirri
ábyrgð sem uppeldi
og framfærslubyrði
leggur á herðar
þeim.
Þessi firring homo
sapiens á sér sam-
svörun viða i dýra-
ríkinu. Þjóðgarða-
haldarar í Afríku
hafa undanfarin ár
verið að furða sig á
miklum fjölda yfir-
gefinna filsunga.
Miklu skógarhöggi
við jaðra þjóðgarð-
anna er kennt um uppbrot filafjöl-
skyldnanna. Filamömmurnar era
stöðugt á harðahlaupum í leit að
skjóli frá brennheitri sólinni, und-
ir krónum trjánna og þær hlaupa
afkvæmin endanlega af sér, fyrir
fullt og allt.
Skyldi fartin á mæðram vestur-
landa orka svipað á börn og fils-
ungana í Afríku? Yfirgefin böm,
vanrækt og afskipt mega að von-
um kvíða framtíð fullri af óhjá-
kvæmilegri, innbyggðri höfnunar-
kennd, því þau voru brotin niður,
áður en þeim gafst færi á að vaxa
úr grasi, undir traustum handa-
jaðri samviskusamra foreldra.
Gisli Þór Gunnarsson
„Hvolparnir taka að bíta í hend-
urnar sem ólu önn fyrir þeim. For-
eldrarnir verða óttaslegnir. Leit-
að er blóraböggla í hverju horni.
Helvítis rappiðf dópið og áfengis-
sýkin.u
Kjallarinn
Gísli Þór
Gunnarsson
MA-próf í sálfræði frá
Ríkisháskóla Kaliforníu í
San Fransisco
Með og
á móti
Var úrval kvikmynda nógu
gott á Kvikmyndahátíð
í Reykjavík?
Boðvar BjarM Pét-
ursson, í stjórn
kvikmyndahátíöar.
Peninga-
leysi
„Þvi verður ekki neitað að það
olli okkur í stjórn Kvikmyndahá-
tíðar í Reykjavík nokkrum
áhyggjum þegar við vorum að
vinna að dag-
skránni að
fjölbreytni
yrði ekki nógu
mikil. Sér i
lagi þar sem
eitt helsta
markmið há-
tíðarinnar er
einmitt að
sýna myndir
frá menning-
arsvæðum
sem ekki era venjulega á tjald-
inu. Ástæðan fyrir þessu er ein-
faldlega peningaleysi. Þar sem
kvikmyndahátíðin hafði ekki
nægilegt fjármagn fyrir hátíðina
í ár tókum við það til bragðs að
vinna mjög náið með kvik-
myndahúsunum og fá myndír frá
þeim. Þessar myndir, sem flestar
voru mjög frambærilegar og
hefðu að öllum líkindum ekki
verið sýndar nema á kvikmynda-
hátíðum, vora því miöur flestar
af engilsaxneskum uppruna. í
framtíðinni verður að tryggja að
hátíðin fái aukið fjárframlag
þannig að Qölbreytni sé meiri.
Því er hins vegar ekki hægt að
neita að kvikmyndahátíðinni
tókst nú eins og endranær að
auka mjög á framboð og fjöl-
breytileika mynda í bíóhúsum
borgarinnar. En betur má ef
duga skal.“
Stóð varla
undir nafni
„Það var ákveðinn meðaljóns-
blær á þessari kvikmyndahátíð
sem reyndar stóð varla undir
nafni. Lítið af þeim áhugaverðu
verkum sem
hafa verið að
vekja athygli
og hringsóla á
kvikmyndahá-
tíðum erlendis
komu hingað.
í staðinn birt-
ist heil
slumma af af-
gangsmyndum
kvikmynda-
húsanna,
myndum sem sumar era að
koma út á myndbandi á sama
tíma. Þessar myndir einkennd-
ust margar af flatneskjulegri
meðalmennsku og þaðan af verra
og áttu fæstar heima undir hatti
þess fyrirbæris sem venjan er að
kalla kvikmyndahátíö. Ein af-
leiðing af þessu var alger skortur
á breidd en myndirnar voru
margar hverjar mjög keimlíkar
(dópistar, fyllíbyttur og dópistar,
kannski þetta hafi átt að vera
þema?). Reyndar má segja að ein
mynd, Riget, hafi ein og sér haft
meiri breidd en öll hátíðin. Það
vill svo til að það er ekki nóg að
mynd sé dramatísk eða alvarleg
eða með áherslu á persónusköp-
un og fólk til þess að hún sé
„góð“ eða bara betri en afþrey-
ingarframleiðslan. Þótt það sé
vissulega fallegt framlag að hafa
kvikmyndahátíð árlega, í stað
annars hvers árs, er framtakið
tilgangslaust ef metnaðurinn er
ekki meiri. Ef valkostir af því
tagi sem einkenndu þessa hátíð
eiga aö vera eina mótvægið við
afþreyingarmyndimar vil ég ein-
faldlega frekar baða mig upp úr
lágmenningunni. Hún er þó alla-
vega ekki að reyna að villa á sér
heimildir.“ -HK
Ulfhlldur Dagsdótt-
ir kvikmyndagagn-
rýnandi.