Dagblaðið Vísir - DV - 27.11.1997, Blaðsíða 10

Dagblaðið Vísir - DV - 27.11.1997, Blaðsíða 10
io mennmg FIMMTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1997 UV Hundurinn Hrói gengur aftur í smásagnasafninu Vatnsfólkið stígur Gyrð- ir Elíasson stærra skref í átt að hefðbundinni frásögn en í nokkurri af fyrri bókum sínum. Þó er rétt að taka fram að þrátt fyrir þetta er enginn hörgull á því sem hingað til hefur dreg- ið lesendm: að verkum Gyrðis. Hér er að finna þann heim sem lesendur hans þekkja orðið vel, heim sem er kunnuglegur án þess að verða nokkum tíma fyrirsjáanlegur, einhver undar- leg blanda af hinu þekkta og þægilega og hinu óvænta, jafnvel óhugnanlega. En það er eins og aðeins hærra sé til lofts og víðara til veggja í þessum heimi en áður, og þar er fjölmennara en maður á að venjast úr sögum Gyrðis. Að vísu eru hér gamlir kunningjar, einmana maður sem á konu í kirkjugarðinum, rithöf- undur sem kemur að tómu húsi að vorlagi með ritvél í svartri tösku, og hér gengur hundurinn Hrói aftur, sem var jarðaður með viðhöfn í Gangandi íkoma. En persónugalleríiö stækkar og persónumar í þessum sögum eru hefð- bundnari en í eldri sögum Gyrðis, sögumar snúast um samskipti þehra fremur en ein- semd, og þær eiga sér fortíð, sem á stundum fær meira að segja að leika hlutverk í sögu þeirra. Gyrðir sækir sér líka persónur í íslandssög- una. í sögunni „Skáldkonan" dúkkar Guðrún frá Lundi upp eins og ekkert sé sjálfsagðara, býður sögumanni upp á kaffi og minnir meira en lítið á aðrar gamlar konur í sögum Gyrðis. William Morris er sögumaður „Dagbókarinn- ar“ og feilur einhvem veginn eins og flís við rass að þeim einfórum sem Gyrðir hefur svo oft lýst. Það liggja ýmsir þræðir frá þessum sögum, bæði í bókmenntir annarra og fyrri verk Gyrð- is sjálfs. Sú hugsun verður raunar áleitnari með hverri bók Gyrðis að verk hans séu öll einn samfelldur vefur, þar sem ýmsar tenging- ar, bæði augljósar og duldar, liggja milli ein- stakra texta. Þetta smásagnasafn er þannig eins konar völundartexti og þaðan getur les- andinn ratað eftir rangölum í óvæntar áttir. Margar sagnanna eiga það sameiginlegt að fjcilla á einn eða annan hátt um skrif og rithöf- unda af ýmsu tagi. Síðasta sagan í bókinni og sú lengsta nefnist „Rithöfundurinn". Þetta er býsna merkileg saga, ekki síst fyrir þá þræði sem liggja milli hennar og eldri sagna Gyrðis. Hér er aftur kominn rithöfundur í litlu sveita- þorpi, ekki ólikur aðalpersónu Svefnhjólsins svo dæmi sé nefnt. En hér er þó grund- vallarmunur á. Saga þessa rithöfundar er sögð utan frá, og ekki er laust við írónískan undirtón í frá- sögninni, jafnvel þannig að manni finnst að Gyrðir daðri við sjálfsparódíu. Ég ætla ekki að gerast spámaður og halda því fram að þessi saga marki endalok hins ein- mana rithöfundar í verkum Gyrðis, að hann sé grafinn með ritvélinni sem hann heygir í garðinum hjá sér (165). En ýmislegt bendir til þess að sagnaskáldskapur Gyrðis stefni inn á nýjar brautir, og þangað verður spennandi að fylgja honum. Gyrðir Elíasson: Vatnsfólkið Mál og menning 1997. Bókmenntir Jón Yngvi Jóhannsson Jói í borg og sveit Mynd Freydísar Kristjánsdóttur af skilvindunni. Undirtitillinn á bók Stefáns Aðalsteinsson- ar, Kappi á krossgötum, er Af ævintýrum Jóa í borg og sveit, og þetta er alls ekki fyrsta ís- lenska bamabókin sem leitast við að bera þessa tvo heima saman. íslensk börn hafa margoft fengið að lesa um ólifnaðinn í þéttbýli en þar virðast aðallega búa götustrákar og hrekkjalómar og jafnvel vænstu sveinar verða að óðum slagsmálahundum. Á móti borginni er sveitin þar sem götustrákarnir verða að góðum og dugmiklum drengjum og vandamál- in hverfa eins og dögg fyrir sólu. Svo er einnig hér. Sagan af Jóa hefst í Reykjavík og sögumaður dregur upp heldur dap- urlega mynd af lífinu þar. Foreldrar Jóa sinna honum lítið, pabbinn er sjómaður en mamman flutt burt og Gunna frænka hans gerir lítið annað en fæða hann og nöldra. Jóa gengur illa í skóla og lendir upp á kant við skólafélagana. Sögumaður hleypur nokkuð hratt yfir sögu í þeim hluta verksins sem gerist í borginni og það er eins og honum leiðist óskaplega að þurfa að segja frá þessu ömurlega lífemi. Persónur í borginni eru ein- hliða og lítið er sagt frá öðru en slagsmálum, heimalærdómi og samskiptum við Sig- rúnu kennara Jóa og dóttur hennar Önnu, en þær eru einstaklega góðar manneskjur, enda úr sveit. Þegar í sveitina er komið lifhar sögu- maður heldur betur við og sagan verð- ur allt að því skemmtileg aflestrar. Sveitin er sannkallaður töfraheimur þar sem allir eru góðir og hjálpsamir og bömin prúð og frjálsleg í fasi. Þau hjálpa fullorðna fólkinu við bústörfin en í frístundum sín- um drepa þau minka og veiöa lax með lúkunum. Sveitabærinn sem verður heimili Jóa er sérstakur fyrir þær sakir að þar em gamlir búskaparhættir í hávegum hafðir. Bóndinn notar hesta en ekki dráttarvél og öll störf em unnin með gamla laginu. Þama hefur sögumaður skapað sér einstakt tækifæri til að fræða lesendur um náttúruna og búskaparhætti sem eru óðum að hverfa. Það gerir söguna bæði áhugaverða og upplýs- andi þegar best lætur en allt of oft verður fræðslan yfirþyrmandi og drekkir sögunni. Allt er best í hófi. Myndir Freydísar Kristjánsdóttur hæfa sög- unni ágætlega. Þær eru jafn gamaldags og frá- sögnin sjálf. Bestar finnst mér þær myndir sem sýna það sem nútímabömum er framandi. Myndin af skilvindunni á bls. 39 kemur í góð- ar þarfir og víkkar skilning lesenda. Stefán Aöalsteinsson: Kappi á krossgötum Myndir: Freydís Kristjánsdóttir Mál og menning 1997. Bókmenntir Margrát Tryggvadóttir heiði, en er síðan í New York á þriðja ár. Þetta er hrifnæmur maður og fróð- leiksfús, glaðsinna og félagslyndur á yf- irborði en undir niðri er ókyrrð í sál- inni. Hann er reikull í ástamálum en iðulega þjakaður af samviskubiti yfir léttúð sinni. Honum opnast margir nýir heimar. Hann fer til Grikk- lands til að taka þátt í kristilegum hátíðarhöldum, en lengir svo dvöl sína, vinnur með bænd- um við framræslu mýra, ferð- ast um og safnar sér efni í Grikk- og býr um skeið í munkaklaustri. Smám saman heillast þessi íslenski bragga- strákur af landinu, mannlífi þess og töfra- birtu. Eftir að heim er komið gerir hann stúlku bamshafandi, en fer til Ameríku áður en hún verður léttari. Þar vinnur hann sem þjónn á veitingahúsi, en hefur jafnframt bók- menntanám og kynnist mennta- og listalífi heimsborgarinnar. Að auki skyggnist hann inn í heim alþjóðastjórnmálanna sem frétta- ritari í aðalstöðvum Sameinuðu þjóöanna. Það er eins og hér dragi nokkuð úr kristi- legum þankagangi sögumanns. Hins vegar opinberast honum leyndardómar kynlífsins við kynni af hinni indversku Marlene sem hann býr með um skeið. Nær hún á honum „heljartökum sem rekja mátti til látlausra og síbreytilegra bólfara". Höfundur bregður upp mynd af þeim stöðum sem hann kynntist og greinir um leið frá ýmsum sögulegum viðburð- um þeim tengdum. Stundum er fulllengi dvalið við almennan fróðleik. Þó er innri þróun sögumanns rauði þráðurinn í bókinni. Hann lýsir því hvernig aukin þekking opnar honum ný svið og seg- ir á einlægan hátt frá togstreitu sálarlífsins og fiölskrúðugum ástamálum. Bókin er skemmtileg aflestrar og lipurlega skrifuð þótt stöku sinnum verði orðfærið ei- lítið hátíðlegt. Hún geymir margar nærfærn- ar mannlýsingar, lýsir litríkri lífsreynslu og miðlar persónulegri sýn á liðna tíð. Nafnaskrá hefði mátt fylgja. Sigurður A. Magnússon: Með hálfum huga. Þroskasaga. Mál og menning 1997. Bókmenntir Ámi Óskarsson Sig- urður A. Magnús- son sló eft- irminni- lega í gegn með Upp- vaxtarsögu sinni sem út kom á árunum 1979-1986. Bók- in Með hálfum huga hefst þar sem sá bálkur endar, en nú kallar höfundur fólk sínum réttu nöfnum. Sagan nær yfir tímabilið 1950-1956. Lesandinn kynnist ungum manni á þrí- tugsaldri sem fer að skoða heiminn. Hann heldur til Kaupmannahafnar, dvelur eitt ár í Grikklandi, býr um haust í Stokkhólmi, kem- ur við í Helsinki, snýr heim að nýju og starfar um hríð hjá vamarliðinu á Miðnes- Kápumynd af höfundi er eftir Louisu Matthíasdóttur. Síðustu forvöð Allra síð- asta sýning á óperunni Cosi fan tutte Svona eru þær allar - hjá íslensku óper- unni er annað kvöld, 28. nóvember. Að- standendur eru bókaðir annars staðar, hljómsveitarstjórinn og söngkonurnar þrjár, Sólrún Bragadóttir, Ingveldur Ýr Jónsdóttir og Þóra Einarsdóttir, og er guðsþakkarvert að við skyldum geta hald- ið þeim svona lengi. Sýningar hafa gengið vel og hafa ungir ópemgestir verið áberandi undanfarið eftir að óperan bauð skólafólki sæti á sér- stökum „skólabekkjum" fyrir lægra verð. Sýningin er líka ekki síst fyrir ung augu og eyru því sagan er hér látin gerast á baðströnd í nútímanum og koma söngvar- amir fram í baðfötum - eins og sagt er um stúlkur í fegurðarsamkeppn i. Sigfríður Björnsdóttir skóf ekki utan af hlutunum í gagnrýni sinni í DV 13. októ- ber: „David Freeman nær því markmiði sínu að láta það gerast í leikhúsi sem menn gætu hvergi upplifað annars stað- ar. Þetta er ógleymanleg sýning!" Setið við sagnabrunn Þórður Tómasson í Skógum er lands- þekktur fyrir ómet- anlegt framlag sitt til íslenskrar menn- ingar. Tugir þús- unda innlendra og erlendra ferða- manna heim- sækja ár hvert byggðasafnið í Skógum undir Eyjafiöllum sem hann byggði ffá grunni. Einnig hefúr hann skrifað fiölda bóka um þjóðffæði og nú sendir hann frá sér nýja bók sem hann nefnir Setið við sagnabmnn. Þar fiallar Þórður um huldufólk og aðr- ar vættir, segir frá bústöðum huldufólks og margvíslegum samskiptum þess við mannfólkið. Þá fiallar hann um siði sem tengjast nafngift og skirn, feigð, dauða og greftmn. í síöari hluta bókarinnar er fiöldi ffásagna af minnisverðum einstak- lingrnn og atburðum; lokakaflinn er um Guðmund kíki, einn síðasta förumann á Suðurlandi sem var mikill sagnamaður. Með honum hvarf af sjónarsviðinu einn síöasti fúlltrúi munnlegrar sagnahefðar á íslandi. Fjöldi mynda er í bókinni. Mál og mynd gefur bókina út. Líf og trú Vaka-Helgafell hefúr _ gefið út bókina Líf og ^ trú. Endurminningar og hugleiðingar Pét- urs Sigurgeirssonar biskups. Hann hef- ur sjálfur skrifað bókina. Pétur á langa og merka lífs- i göngu að baki I sem hann rek- U ur í bókinni, ™ sögulega viðburði og' einkalega, skemmtilega við- burði og átakanlega. Hann segir frá kynn- um sínum af merkum samtímamönnum, þeirra á meðal má nefna forseta Banda- ríkjanna og tvo páfa. Séra Bolli Gústavs- son, vígslubiskup á Hólum, ritar eftir- mála. Pýramídar Mál og menning hefur gefið út fræöslubók fyrir börn um pýra- mída, allt frá hin- um fornu pýramídum í Egyptalandi og Ameríku til slíkra bygginga nútímanum. Bókin er vandlega myndskreytt í lit. Anne Millard skrifaði bókina en Haraldur Dean Nelson þýddi hana. 4 Umsjón Silja Aðalsteinsdóttir

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.