Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1999, Blaðsíða 20

Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir
Kammersveit í banastuði
Líf rýfur kjaft
Ámi Larsson er stórtækur í ár. Fyrr í
haust sendi hann frá sér ljóðabókina Slag-
hörpuorð og nú fyrir jólin bættist við ljóða-
bókin Líf rýfur kjaft / Líf rífur kjaft. Bókin
skiptist í þrjá hluta, ...bylgju...hreyfmg-
ar...sjávar...kvenna..., Vinir mínir flskarnir og
Passíusálmar Egils. Úr síðasta hlutanum er
dæmið, „Mannsins óða ást“:
hún kemur út á svalirnar þó ég viti
þaö eru engar svalir á húsinu
hún lœtur koparrautt háriö falla
fram af svölunum
þó ég viti
hún er krúnurökuö
og ég mun klifra upp rauöan
fossinn
inn
í hjarta hennar
Ljóðasmiðjan sf gefur út.
Tanni tannálfur
Tanni tannálfur heitir ný bamasaga eft-
ir Bjarka Bjarnason. Hún segir frá sex ára
strák sem er að missa sínar fyrstu tennur.
Tanni tannálfur kemur í heimsókn og fær
tönn hjá drengnum til að búa til perlufesti
sem hann ætlar að selja í Kolaportinu.
Þetta er saga handa yngstu lesendunum
og er letur og línubil sniðið að þeirra þörf-
um. Útgefandi er bókaútgáfan Frá hvirfli til
ilja.
Kammersveit Reykjavikur
hélt sína fyrstu tónleika á
þessu starfsári í Áskirkju á
sunnudaginn. Efnisskráin var
hefðbundin jóladagskrá,
barokkkonsertar eftir Bach,
Vivaldi og Corelli. Barokktón-
listin tengist jólunum órjúfan-
legum böndum og liggur við
að maður þurfi ekki annað en
að setja Vivaldi á fóninn til að
flnna ilminn af hangikjöti.
Leiknir vora tveir konsert-
ar eftir Vivaldi, sá fyrri i C-
dúr RV 537 fyrir 2 trompeta og
kammersveit, hinn siðari í h-
^ moll op. 3 nr. 10 RV 580 fyrir
fjórar fiðlur, selló og kammer-
sveit. Eiríkur Öm Pálsson og
Ásgeir H. Steingrímsson léku
einleik í fyrri konsertinum og
var flutningur þeirra til fyrir-
myndar, hver tónn á sínum
stað og túlkunin kraftmikil og Kammersveit Reykjavíkur - unun
lífleg, en þó hæfílega öguð.
Kammersveitin var sömuleiðis örugg á sínu og lék tandurhreint
allan tímann. í síðari konsertinum var einleikur fiðluleikaranna
Rutar Ingólfsdóttur, Júlíönu Elinar Kjartansdóttur, Hildigunnar
Halldórsdóttur og Sigurlaugar Eðvaldsdóttur tær og grípandi og
sellóleikur Sigurðar Halldórssonar ekki síðri. Samspilið var full-
komið, a.m.k. þar sem undirritaður sat, og hljómsveitin í heild lék
, af svo mikilli nákvæmni að unaður var á að hlýða.
Tónlist
Jónas Sen
' Gamli Johann Sebastian Bach, sem Frakkar uppnefndu einu
sinni andlausa hárkollu, átti konsert í d-moll BWV 1060a fyrir
fiðlu, óbó og kammer-
sveit. Lék Rut þar ein-
leik ásamt Daða Kol-
beinssyni óbóleikara.
Fiðlan var fallega lát-
laus, hefði kannski
mátt vera ágengari í
hæga þættinum en
hljómaði glæsilega í síð-
asta kaflanum, létt og
leikandi. Daði skilaði
einnig sínu hlutverki
með miklum sóma,
túlkunin innileg og
mátulega ójarðnesk,
og var þetta í heild
frábær flutningur.
Síðast á efnisskránni
var konsert í g-moll op.
6 nr. 8 eftir Arcangelo
Corelli, en þar era tvær
fíðlur og eitt selló í að-
alhlutverki. Rut og
að hlýöa á hana. Hildigunnur léku prýði-
lega á fiðlumar og Sig-
urður spilaði ágætlega á sellóið sem fyrr. Konsertinn er kallaður
Jólakonsertinn vegna þess að hann ber yfirskriftina „samið fyrir
jólanótt". Síðasti þáttur konsertsins er svonefnt pastorale, hjarð-
ljóð, sem vísar til hirðanna á Betlehemsvöllum. í ágætri ritgerð i
efnisskránni segir Reynir Axelsson um hjarðljóðið að það hafi
„orðið að ævarandi fyrirmynd nær allra tónskálda sem vilja með
einhverjum hætti leggja útaf atburðum hinnar fyrstu jólanætur.
Þess vegna hefur andrúmsloftið í þessum lokaþætti Corellis í
krafti útbreiðslu sinnar gegnum fjölmörg önnur tónskáld og fjöl-
mörg önnur jólalög smátt og smátt orðið að órjúfanlegum hluta af
sjálfu andrúmslofti jólanna."
Víst er að jólastemningin var sterk á þessum tónleikum, ekki
síst vegna þess að Kammersveitin lék svo vel, fiðlur og selló full-
komlega samtaka, og hljómurinn þéttur og í góðu jafnvægi. Undir-
ritaður hefur sjaldan heyrt sveitina í þvílíku banastuði, og lofa
þessir tónleikar góðu mn starfsáriö framundan.
wnmng
ÞRIÐJUDAGUR 21. DESEMBER 1999
Mögnuð Moskvuskjöl
Bók Jóns Ólafssonar, Kæra félagar, lýsir á ákaflega læsilegan hátt
tengslunum sem sovéski kommúnistaflokkurinn hafði við ísland milli
áranna 1920 og 1960 í gegnum hin ýmsu tilbrigði íslenskra kommún-
ista. Höfundurinn byggir á miklu safni heimilda úr skjalasöfhum hins
fallna heimsveldis og það er mikill kostur að hann birtir forvitnilega
kafla úr heimildunum. Niðurstaðan er ótrúleg. Staðhæfmgar Morgun-
blaðsins um sterk tengsl íslenskra kommúnista við Sovétríkin blikna
og sýnast hjóm eitt við hliðina á veruleikanum sem Jón Ólafsson lýs-
ir. Það voru ekki ritstjórar Moggans sem lugu áratugum saman, eins
og leiðtogar hinnar kommúnísku arfleifðar staðhæfðu, heldur leiðtog-
amir sjálfir.
Jón Ólafsson hefur skrifaö merka bók.
DV-mynd Teitur
Skemmtilegar frásagnir eru af veru íslenskra kommúnista í Sovét-
ríkjunum snemma á öldinni, þar sem þeir eru settir til að læra marx-
isma. Gögnin sýna vel hve mikil andstaða var víða meðal rússneskra
borgara við ofurstjóm sovétkommúnismans og íslenskir sveitastrákar
ruglast í ríminu þegar þeir upplifa hana í sæluríkinu. Merk frásögn er
af Stefáni Pjeturssyni, sem snerist til trotskískrar villu um skeið, lend-
ir í vanda út af bréfi frá Skúla „kollega" Þórðarsyni sem er við nám í
Höfn, ver sig þó gegn ásökunum íslenskra og sovéskra kommúnista
um villur af ótrúlegu hugrekki, ekki síst þar sem Stalín var þá byrjaö-
ur að drepa útlenda kommúnista fyrir pólitíska villutrú. Loks er stað-
fest goðsögnin um flótta Stefáns frá Sovétríkjunum með aðstoð danska
sendiráðsins og jafnframt að leyniþjónusta Sovétmanna ætlaði að
stöðva hann á landamærunum og líklega drepa.
Heimildir Jóns Ólafssonar sýna að leiðtogar kommúnista eru í nánu
sambandi við sovéska kommúnistaflokkinn strax upp úr 1920. Út öld-
ina taka menn á borð við Einar Olgeirsson og Brynjólf Bjamason tæp-
ast stóra ákvörðun án þess að ráðfæra sig við Moskvu. Einn mesti
fengurinn er lýsingin á því hvemig Einar Olgeirsson reyndi í tið
vinstri stjórnarinnar 1956-1958 að færa ísland yfir á áhrifasvæði Sov-
étríkjanna með því að gera landið efnahagslega háð austurblokkinni.
Einar sækir fast að Islendingar taki stórt sovéskt lán og vill að ríkis-
stjómin noti það m.a. til að kaupa fiölda austur-þýskra togara. Hann
fer til Moskvu til að kanna möguleikana á þessu, og Jón finnur heim-
ildir sem lýsa þvi hvemig Einar reifar málið áður við sovéska sendi-
herrann og segir meðal annars að slíkt lán „gæti haft stórkostlegt póli-
tískt áróðursgildi fyrir sósíalista". Frá Moskvu heldur Einar til Prag,
Varsjár og Austur-Berlínar að ræða „nánari efnahagsleg tengsl". Hið
undarlega gerist að Sovétmenn vilja ekki veita lánið. Draumur Einars
um að efla hlut Sovétríkjanna í utanríkisviðskiptum íslendinga deyr
svo þegar viðreisnarstjómin tekur við 1959 þó 20 árum síðar hafi að
visu verið gerð veikburða tilraun til endurlífgunar.
Einar Olgeirsson kemur skelfilega undan þessari bók. í mýtu
vinstri vængsins hefur honum verið skapað hlutverk hins þjóðholla
sósíalista sem skrifaði magnaðar greinar í Rétt og Þjóðviljann um
sjálfstæðishetjur á borð við Jón forseta og Flölnismenn og vildi skapa
sósíalisma með íslensku yfirbragði. Þessi mynd er í hrópandi mótsögn
við lýsingar Jóns Ólafssonar á ótrúlegum tengslum hans við sovéska
flokkinn sem virðist jafnan hafa verið með í ráðum Einars um ís-
lensk málefni, reglulegum fundum Einars í sendiráði Sov-
étríkjanna um langt árabil, betli hans í Sovét-
ríkjunum um peninga handa íslensku
hreyfingunni og síðan fundum hans
eystra sem enn eru merktir „algjörlega
leynilegur.“
Yfirgnæfandi hlutverk Einars í bók-
inni vekur óneitanlega spumingar um
hvort aðferðir höfundar og aðgangur að
efni eystra skekki myndina af honum og
geri hana verri en efni standa til. Var Einar sá
eini sem stóð i þessum miklu tengslum við sov-
étvaldið? Svo mætti ætla af bókinni. Helsti galli
annars prýðilegrar bókar er nefnilega sá að þó
hún eigi að vera um sovéttengsl vinstri vængsins
verður hún öðrum þræði krónika um sovéttengsl
Einars Olgeirssonar. Hann ber svo hátt í frásögn
bókarinnar að það er óhjákvæmilegt að spyija hvort
höfundur hafði betri aðgang að Moskvuskjölum Einars en annarra
leiðtoga íslenskra kommúnista.
Kajak drekkhlaðinn af draugum
Sigfús Bjartmarsson, handhafi Menningarverð-
launa DV í bókmenntum fyrir bók sína um íslenska
varga, hefur þýtt safn ínúítasagna sem i-------
Lawrence Millman safnaði og endur-
sagði fyrir rúmum áratug: Kajak
drekkhlaðinn af draugum. Bókin dreg-
ur nafn sitt af einni sögunni, átakan-
legri og óhugnanlegri frásögn af manni
sem missir konu sína og sturlast af
harmi.
Sögunum var safnað á norðurhjara
og flestar eru þær komnar frá dýra- '----------
veiðimönnum og fiskimönnum. Þær lýsa ævafornum
hugarheimi, mjög ólíkum þeim sem birtist i evrópsk-
um þjóðsögum. Þetta eru sögur sem birta okkur harð-
ari lífsbaráttu en auðvelt er aö ímynda sér og þær eru
jafnmergjaðar, grimmar og fyndnar og þær hafa varð-
veist áratugum og öldum saman i munnlegri geymd.
Bjartur gefur út.
Sigurður Bragason
syngur Mozart
/•criríkir orj tirinr
Bókmenntir
Óssur Skarphéðinsson
Lesandinn er skilinn eflir með þessa spumingu en svar við henni
mun að nokkru ráða endurmatinu á sögulegri stöðu Einars, sem í öllu
falli er þó líklegt að verði allmiklu verri eftir þessa bók en fyrir hana.
Annar galli felst 1 að Jón Ólafsson forðast að draga lýsingar sinar sam-
an í niðurstöður sem er þó nauðsynlegt í bók af þessu tagi. Hvað
um það. Kæru félagar er mögnuð bók sem líklegt er að muni
breyta miklu um túlkun á stjómmálasögu okkar á seinni helmingi
aldarinnar.
Jón Olafsson
Kæru félagar. íslenskir sósialistar og Sovétrikin 1920-60
Mál og menning 1999
Nýr geisladiskur er kominn út þar sem Sigurður
Bragason syngur verk eftir Mozart við undirleik Balt-
nesku Fílharmóníunnar. Stjómandi
hennar er Guðmundur Emilsson. Hljóð-
ritunin var gerð í Riga eftir hátíðartón-
leika Sigurðar þar í hinum sögulega
Wagnersal.
Á plötimni syngur Sigurður forleiki og
vinsælar aríur úr fiórum óperum meist-
arans, Brúðkaupi Fígarós, Cosi fan tutte,
Töfraflautunni og Don Giovanni. Útgefandi er Fjólan
/ Skífan ehf.
Aldamót og endurreisn
Nýja bókafélagið hefur gefið út bókina Aldamót og
endúrreisn með bréfaskiptum dr. Valtýs Guðmunds-
sonar og Jóhannesar Jóhannessonar á ár-
unum 1895-1909. Jón Þ. Þór bjó til prent-
unar og skrifar Inngang.
Dr. Valtýr var umsvifamikill og um-
deildur stjórnmálamaður á árunum þegar
hann skrifaðist á við Jóhannes mág sinn
og trúnaðarvin. Valtýr bjó þá í Kaup-
mannahöfn en Jóhannes var sýslumaður
á Seyðisfirði. Bréfaskipti þeirra gefa fá-
gæta innsýn í atburðarásina á miklum umbrotatím-
um í íslenskri stjómmálasögu.
íslensk hugsun
Vaka-Helgafell hefur gefið út bókina íslensk hugs-
un - í ræðu og riti á tuttugustu öld í samantekt
Jónasar Ragnarssonar. Þar eru birt sýnishom
af orðsins list á íslandi siðustu hundrað árin,
einkum brot úr ræðum, ritgerðum og greinum.
Leitað var fanga í hundruðum heimilda og er
afraksturinn úrval eftir 250 höfunda, ýmist
landskunna eða minna þekkta, sem raðað er
upp í tímaröð og myndar nokkur skonar sam-
tíöarspegÚ á hverjum tíma.