Dagblaðið Vísir - DV - 12.06.2001, Blaðsíða 23

ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚNÍ 2001
31
tólvun tíkni og vísinda
Bandaríska njósnakerfið Echelon andar í hálsmálið á þér:
Bandarikin sokuð um
iðnaðarnjósnir í Evrópu
- og að rannsaka símtöl og tölvupóst almennings
Evrópuþingið hef-
ur gefið frá sér yf-
irlýsingu þar sem
það varar notend-
ur tölvupósts við
því að verið sé að
fylgjast með þeim.
Þetta gildir um venjulegt fólk og fyrir-
tæki en þeir sem standa fyrir njósnun-
um eru Bandaríkjamenn, meö um-
deildri hjálp Breta og samveldislanda.
Echelon-njósnakerflð hefur verið starf-
rækt frá því eftir seinna stríð og gegndi
mikilvægu hlutverki í kalda stríðinu
en er nú notað til að njósna um tölvu-
póstsendingar almennra borgara og
fyrirtækja. Bretar hafa verið harðlega
gagnrýndir f Evrópu fyrir þátttökuna í
bandarískri njósnastarfsemi í álfunni
og eru þeir sakaðir um mannréttinda-
brot gagnvart almennum borgurum.
Evrópuþingið hefur staðið fyrir
rannsókn á Echelon 1 tæpt ár eftir að
ásakanir voru hafðar uppi um að
Bandaríkin notuðu kerfið til iðnaðar-
njósna gegn evrópskum fyrirtækjum.
Bandaríkjamenn játuðu nýlega tflvist
Njósnarefir eins og James Bond eru ekki helsta ógnin við persónufrelsi al-
mennings heldur er það njósnakerfið Echelon sem hlerar og yfirfer milljón-
ir símtala og tölvupósta á mínútu. Bandaríkin eru ásökuð um að nýta sér
njósnavefsins en Bretar neita að gefa
upplýsingar um hann og segja einung-
is að það þjóni tilgangi f baráttunni
gegn „hættum samfélagsins" að grípa
inn í persónuleg samskipti. Niðurstaða
Evrópuþingsins er sú að njósnakerfið
fari yfir milljónir venjulegra tölvupóst-
og faxsendinga á degi hverjum. Þá er
sagt að tilgangur Echelon sé fyrst og
fremst að njósna um persónuleg og við-
skiptatengd samskipti, þó ekki tækist
að sanna að njósnimar væru notaðar
til að skaða viðskiptahagsmuni Evr-
ópu. Með þetta að leiðarljósi hvetja
Evrópuþingmenn almenning og fyrir-
tæki til að dulkóða reglulega tölvupóst
sinn, enda sé það að senda ódulkóðað-
an tölvupóst eins og að senda bréf án
umslags. Evrópuþingið er að fara yflr
málið og mun taka ákvörðun um hvort
gripið verði til aðgerða gegn Bretum
fyrir meint mannréttindabrot þeirra.
Gagnrýnendur kerfisins hafa sakað
Bandaríkjamenn og enskumælandi
bandamenn þeirra um að stuðla að
nýju köldu stríði. Trilljóna króna hags-
munir eru í húfl þegar kemur að því að
Niðurstaða Evrópu-
þingsins er sú að
njósnakerfið fariyfir
milljónir venjuiegra
tölvupóst- og faxsend-
inga á degi hverjum.
Bandaríkjamenn geta hlerað viðskipta-
samninga og eru þeir sakaðir um að
hjálpa bandarískum fyrirtækjum í
kapphlaupinu við evrópska samkeppn-
isaðila. Nú er sagt að hundruðir gort-
sagna um bandarfsk fyrirtæki sem
stela viðskiptasamningum undan evr-
ópskum og japönskum fyrirtækjum
megi rekja til misnotkunar Bandaríkj-
anna á njósnakerfmu.
Fyrrverandi formaður bandarísku
njósnastofnunarinnar CIA hefur viður-
kennt njósnir Bandarikjanna á evr-
ópskum fyrirtækjum í gegnum
Echelon. Hann segir þær hins vegar
mega rekja til þess að evrópsk fyrir-
tæki séu gjörn á að múta, vegna þess að
vörur þeirra séu ekki jafn tæknilega
þróaðar og ódýrar og þær bandarísku.
Þar virðist tilgangur njósnanna vera
annar en skilningur Breta er á honum
en að þeirra sögn er þeim ætlað að
vemda samfélagið gegn hættum.
Echelon er fært um að yfirfara millj-
ónir símtala, tölvupóstsendinga og
símbréfa á hverri mínútu og er leitað
að ákveðnum stikkorðum. Njósnakerf-
ið er með stöðvar í Bretlandi, Banda-
ríkjunum, Kanada, Ástralíu og Nýja-
Sjálandi. Allar stöðvamar em bein-
tengdar við höfuðstöðvar Bandaríska
þjóöaröryggisráðsins, sem vinnur úr
upplýsingunum.
imm
•mm
m
Casper-hugbúnaðurinn gæti umbylt könnun geimsins:
Geimfar skipuleggur
eigið ferðalag
Nýr hugbúnað-
ur, sem gerir
gervihnöttum
kleift að taka
sjálfstæðar
ákvarðanir um
val á myndum sem sendar verða til
jarðar, gæti í framtíðinni leitt til
þess að geimfor skipuleggi sína eig-
in könnunarleiðangra. Hugbúnað-
urinn hefur hlotið nafnið Casper og
er talinn geta umbylt könnun
manna á geimnum. Með hans full-
tingi gætu geimvísindastofnanir
sent út af örkinni fjöldann allan af
litlum geimfórum sem myndu rann-
saka alheiminn og ráða eigin ferða-
lagi. Þannig gætu þau tekið eigin
ákvarðanir ef eitthvað ber út af
vana. Sem dæmi mætti nefna geim-
far sem ætti að taka myndir af yfir-
borði plánetu þegar eldgos hefst. í
því tilfelli gæti geimfarið dvalist
lengur við til að ná betri og fleiri
myndum.
Þrir gervihnettir, sem skotið
verður á loft næsta sumar og er ætl-
að að taka myndir af jörðinni,
munu lúta stjóm Casper-hugbúnað-
arins sem velur úr þær myndir sem
sendar verða til stjórnstöðvar á
jörðu. Hugbúnaðurinn getur jafnvel
gripið inn í áætlun gervihnattarins
ef hann greinir eitthvert óvenjulegt
fyrirbæri.
Það hefur verið vandkvæðum
bundið að stjórna myndatökum flar-
lægra geimfara svo vel sé. Hver
skipun frá jörðinni getur tekið
nokkra klukkutíma að berast til
Hugbúnaðurinn getur
jafnvel gripið inn í
áætlun gervihnattar-
ins ef hann greinir
eitthvert óvenjulegt
fyrirbæri. Auk þess
sleppir hann að senda
ónýtar myndir og
sparar stjörnufræðing-
um margra daga eða
mánaða vinnu við að
sía nothæfar myndir
frá ónothæfum.
IbMí
Kevin Bacon og Tom Hanks lentu í brábum lífsháska í kvíkmyndinni Apollo
13 sem byggö er á sannsögulegum atburöum. Nú eru horfur á aö bein aðild
mannsins að könnun geimsins minnki í kjölfar þess aö geimför öölast meiri
sjálfsstjórn.
geimfarsins og eftir þann tíma getur
myndefnið verið fyrir bí. Casper
bregst hins vegar strax við. Auk
þess sleppir hann að senda ónýtar
myndir og sparar stjörnufræðingum
margra daga eða mánaða vinnu við
að sía nothæfar myndir frá ónothæf-
um. Þar er um að ræða myndir sem
hafa ýmist gjörsamlega misst af við-
fangsefninu eða sem hafa skemmst
og eru alhvítar eöa svartar. Loks
mun Casper skera sendingatima
niður 100- til 200-falt, þar sem hann
sendir ekki myndir ef engin breyt-
ing verður á viðfangsefninu.
^M^ianimriiir.VíMTirr«KiTtin»ia^i^^TOiiitamíirn-fniWjaMmwroOTnnamBr.aTm.TiTi'a'.,iiHíCTi»aiTiiMin'rim»ai
Heimskautafarinn Boerge Ousland lenti í gróðurhúsaáhrifum:
á Noröurpólnum þynnist
Norðmaðurinn
Boerge Ousland
segir ísinn á
Norðurpólnum
hafa þynnst um
einn metra á
síðustu 7 árum. Hann lét þessi orð
falla eftir 82 daga ferð yfir pólinn
sem hann fór nýlega en varð frá að
hverfa vegna slæmra aðstæðna.
Árið 1994 fór hann sambærilega
ferð yflr Norðurpólinn og miðar
hann ísþykktina nú við þá ferð.
Kannanir hafa sýnt fram á að
Norðurpólsísinn hefur þynnst um
tvo til þrjá metra síðustu 30 ár og
minnkað um sex prósent frá 1975. í
síðasta mánuði drukknaði japanski
pólfarinn Hyoichi Kohno eftir að
hafa fallið í gegnum þunnan is á
kanadísku heimskautasvæðunum.
Ousland, sem skíðaði aðeins tveim-
ur kílómetrum frá staðnum þar sem
Norömaöurinn Boerge Ousland telur ísbirni nú þurfa aö feröast lengra norö-
ur til aö veiöa sel. Hann kennir gróöurhúsaáhrifum um ísþynningu og bylt-
ingu á umhverfi Noröurpólsins í kjölfariö.
Japaninn drukknaði, segir allt
benda til þess að gróðurhúsaáhrif
valdi því að ísinn er mun þynnri nú
en áður. Hann bendir á önnur dæmi
óeðlilegra veðurfarsbreytinga. Á
ferð sinni segist hann hafa séð ótal
rekaviði frá Síberíu skammt frá
Norðurpólnum, sem er afar óvenju-
legt. I mörgum tilfellum stóðu trjá-
drumbarnir lóðrétt upp úr ísnum,
með rótum. „Ég sá lika sand úr ár-
farvegum á ísnum, sem hlýtur að
hafa komið frá norðurströnd Rúss-
lands,“ segir hann.
Auk þess virðist sem isbirnir séu
farnir að leita lengra norður á bóg-
inn til að veiða sel. „Ég sá 50-60 ís-
bjamaslóðir á leiðinni Rússlands-
megin. 1994 sá ég tvennar slóðir og
það er mikill munur,“ segir Ous-
land, sem þurfti að hrekja frá sér ís-
birni með skammbyssu.
Norðmaðurinn léttist um 17 kíló í
Kannanir hafa sýnt
fram á að Norðurpöl-
stsinn hefurþynnst
um tvo til þrjá metra
síðustu 30 ár og
minnkað um sex pró-
sentfrá 1975.
svaðilfór sinni, þrátt fyrir að vera á
mataræði sem gaf honum tvöfaldan
skammt af hitaeiningum miðað við
venjulegan mann. Hann skiðaði 10
tíma á dag, með 165 kílóa sleða í aft-
urdragi. Hann ferðaðist 2100 kíló-
metra áður en hann varð frá að
hverfa vegna skemmda á búnaði.