Dagblaðið Vísir - DV - 07.11.2001, Blaðsíða 14

14
Menning
Af jaðri mannlífsins
Kerstin Ekman
Skáldsaga hennar frá
Jamtalandi er lífsreynsla út af
fyrir sig.
Sverrir Hólmarsson
Þessi síðasta þýðing hans
ber málgáfu og smekk hans
fagurt vitni.
Sænski verðlaunahöfundurinn
Kerstin Ekman kom hingað á
Bókmenntahátíð í fyrra og ekki
trúi ég að nokkrum gleymist sem
heyrði hana þá lesa úr nýjustu
bók sinni, Miskunnsemi Guðs, í
Iðnó. Þegar bókin er lesin öll í
úrvalsþýðingu Sverris Hólmars-
sonar kemur í ljós hve vel valinn
kaflinn var sem hún las, sá heit-
asti og erótískasti í bókinni. En þó að ekki séu aðr-
ir kaflar eins heitir er bókin í heild jafnvel ennþá
magnaðri en ógleymanleg frásögnin af ferðalagi
Tronds og Hillevi til byggða rigningardaginn góða.
Miskunnsemi Guðs er heill heimur út af fyrir
sig. Víðfeðm skáldsaga með ótal persónum og mikl-
um örlögum. Hún gerist á mörkum í ýmsum skiln-
ingi. Meginhluti hennar gerist í hrjúfu landslagi
Jamtalands í Norður-Svíþjóð þar sem fólk af norsk-
um, sænskum og samiskum ættum kemur saman,
og í henni eru töluð íjögur tungumál, ríkissænska,
mállýska héraðsins, samíska og norska. Tekst
Sverri prýðilega að gefa hugmynd um þessa
málauðgi í þýðingunni. Meginsagan hefst 1916 þeg-
ar mannlíf Jamtalands er enn á mörkum fornaldar
og nútíma og bendir ýmislegt í mannlífinu til að
fátt hafi breyst frá því Ólafur helgi reyndi að
heimta þar skatt forðum tíð. Þetta er svæði sem
þeir kannast við sem lesið hafa þekktustu bók
Kerstin Ekman, Atburði við vatn, sem fékk Bók-
menntaverðlaun Norðurlandaráðs 1994. Á þessum
slóðum bjó Kerstin sjálf í aldarfjórðung.
Unga ljósmóðirin Hillevi Klarin fer frá heima-
borg sinni Uppsölum norður í land á flótta undan
ýmsu í sínu lífi, og allt venjulegt fólk hefði sjálfsagt
gefist upp strax á leiðinni, eða að minnsta kosti eft-
ir fyrsta barnið sem hún tekur á móti. Hin örlaga-
ríka fæðing í Lubben við Svartvattnet, þar sem búa
hálfgerðir útlagar úr mannlegu samfélagi, fylgir
henni raunar alla ævi þaðan í frá og veldur henni
bæði harmi og tjóni, en hún gefst ekki upp, hvorki
þá né síðar.
Bókmenntir
Hillevi er aðalpersóna sögunnar en hún segir
hana ekki. Sögumaður sem horfir á þessa atburði
úr samtímanum sem gömul kona og talar við og við
í fyrstu persónu er Kristin eða Risten, fósturdóttir-
in sem Hillevi bjargaði frá ömurlegum aðstæðum.
Þó að meginhluti bókarinnar sé sagður í þriðju per-
sónu af alvitrum sögumanni er tilflnn-
ingin sú að þær frásagnir komi líka frá
Kristinu, hún hefur yfirsýnina og inn-
skot hennar gefa iðulega upp það sem á
eftir að gerast löngu seinna, jafnvel eft-
ir að þessu bindi sleppir. Framígripin
gefa sögunni blæ munnlegrar frásagnar
og eru þó ekki til lýta, miklu fremur
gera þau að verkum að ennþá meira
gaman er að lesa söguna aftur.
Kristin er af lappakyni í móðurætt
en breskum aðalsættum í fóðurætt og
er að ýmsu leyti líkari Hillevi en henn-
ar eigin börn, og það er enginn vandi að
ímynda sér að hún hafi sett sig vand-
lega inn í lífshlaup hennar. Fjær Krist-
inu er Elis, ólánsami drengurinn sem
flýr frá Lubben eftir hina örlagaríku at-
burði í upphafi sögu. Ferðalög hans frá
einu berklahælinu til annars Noregs-
megin og svo til listnáms í Þýskalandi
stækka söguna til mikilla muna og
verða kannski áhrifamesti hluti bókarinnar og sá
óvæntasti. Vel valin kápumyndin eftir Franz Marc
vísar til þess hluta en líka til úlfsskinnsins sem
Trond gefur Hillevi.
Það liggja miklar rannsóknir að baki svona verki
og vissulega auðga þær söguna og gera hana sann-
færandi. Mestur fengur er þó að skáldskapnum sem
mettar hverja setningu bókarinnar og heldur les-
anda hugfóngnum frá upphafi til enda.
Silja Aðalsteinsdóttir
Kerstin Ekman: Miskunnsemi Guös. Sverrir Hólmarsson
þýddi. Mál og menning 2001.
Bókmenntir
Hasar í álfa- og mannheimum
Sumir kynnu að halda að álfar, tröll
og dvergar væru aðeins til í þjóðsögum.
En ætli það sé rétt? Vilja álfarnir
kannski ekki að við vitum af þeim?
Þannig er það i sögunni um Artemis
Fowl. Artemis Fowl er 12 ára illmenni
sem hefur komist að tilvist álfa og
hyggst komast yfir álfagull - en til þess
þarf hann að komast yfir helgasta
leyndardóm álfa, Bókina, þar sem allar
venjur þeirra og reglur koma fram.
Hann nýtur stuðnings Butlers sem er
dyggur þjónn hans og reyndar kemur
fram í bókinni að brytaorðið í ensku
(butler) sé dregið af þessari fjölskyldu
sem hefur þjónað Fowl-ættinni í marga
ættliði. Artemis ákveður að ræna álfl og hóta því að
koma upp um tilvist þeirra til að komast yfir gullið.
Sagan um Artemis Fowl er skemmtileg fantasia
sem er eins konar sambland af James Bond og
Harry Potter. Álfamir búa í samfélagi neðanjarðar
sem minnir reyndar ótrúlega á samfélag manna of-
anjarðar (alveg eins og i islenskum
þjóðsögum þar sem álfar áttu kýr og
kindur). Álfar eru jafnvel tæknivædd-
ari en menn - með alls konar leyni-
myndavélar, huliðsgræjur, ofurbyssur
og annars konar James Bond-tæki og
tól.
Aöalhetja sögunnar (fyrir utan ill-
mennið Artemis) er Holly Short sem er
geðþekkur varðstjóri í BÚÁLF-sveitun-
um en yflrmaður hennar er Root varð-
stjóri, dæmigerður geðvondur yfirmað-
ur í þessari tegund bókmennta. Þriðji
úr hópi álfa sem kemur mikið við sögu
er Eykur sem er reyndar ekki álfur
heldur kentár og gegnir hann hlutverki
Q í James Bond-myndunum; hannar alls kyns tæki
og tól og eldar svo grátt silfur við Root en innst inni
líkar þeim vel hvorum við annan.
Mennimir í sögunni eru einnig af ýmsu tagi.
Artemis sjálfur virðist holdgerving illskunnar en
hefur þó einn veikleika. Móðir hans er gengin af
göflunum eftir að faðir hans dó og hann er reiðubú-
inn til að fórna ýmsu til að hjálpa henni. Á þessari
stundu er óljóst hvort Artemis er illmenni eða and-
hetja en bókin opnar á framhald þar sem það
skýrist ef til vill. Butler virðist vera nánast
ómennsk drápsvél en hann hefur einnig veikleika,
systurina Júlíu, sem þrátt fyrir þjálfun Butler-ætt-
arinnar er algjör gelgja. Bæði menn og álfar eru
haganlega smíðaðar persónur, skemmtilegar og
ekki lausar við alla dýpt.
Þýðing Guðna Kolbeinssonar er vel úr garði
gerð. Artemis Fowl er hasarbók, spennandi og
skemmtileg. Ýmsar bókmenntagreinar þættast þar
saman og úr verður forvitnileg bók. Þó að söguhetj-
an sé bam er bókin ekki fyrst og fremst barnabók
heldur aíþreyingarbók sem gæti orðið vinsæl jafnt
hjá eldri börnum, unglingum og fullorðnum.
Katrín Jakobsdóttir
Eoin Colfer: Artemis Fowl. Guöni Kolbeinsson þýddi.
JPV-útgáfa 2001.
~..i i • «
r\ J0* £ IJl J S
fOWL
- ts>iu C&xrzo. -
-dM-Hie-ííSlc- »'
Bókmenntir_________________________________________________
Þjóðríkiö í smásjá
Guðmundur Hálfdánarson
sagnfræðingur hefur unnið sér
sess sem einn helsti sérfræðing-
ur íslands í þjóðemishyggju, og
rit hans um íslenska þjóðrikið er
ávöxtur margra ára rannsókna á
því efni. Það kemur út i ritröð-
inni íslensk menning sem óhætt
er að binda vonir við. Þetta er
laglegasta bók og skemmtilega
skreytt með myndum Stefáns Jónssonar frá lýöveld-
isárinu 1944.
íslenska þjóöríkið - uppmni og endimörk er hálf-
gert ritgerðasafn. Flestir kaflarnir byggja á ritgerð-
um sem Guðmundur hefur birt í íslenskum og er-
lendum tímaritum en hann hefur feflt þær að nýrri
heild. Bókin hefst á skilgreiningu á þjóðarhugtak-
inu. Þar eru aðalpersónurnar menn eins og Emest
Renan, Anthony Smith og Ernest Gellner. Þeir eru
orðnir góökunningjar lesenda Skímis og annarra
fræðitímarita enda hefur umræða um þjóðemi stað-
ið þar yfir í ein tíu ár. Gott er þó að fá þetta saman
tekið i upphafi.
Annar hluti bókarinnar fjallar um upphaf sjálf-
stæðisbaráttu íslendinga og er sá frumlegasti aö
minni hyggju. Guðmundur bendir þar á að á fyrstu
árum sjálfstæðisbaráttunnar héldust í hendur
íhaldssöm viðbrögð við þjóðfélagshræringum 19.
aldar og barátta fyrir sjálfstæði landsins. Hann
tengir saman baráttu fyrir sjálfstæði og baráttu
gegn frjálslyndi danskra stjómvalda. Þetta var þó
ekki algilt því að Jón Sigurðsson var í senn sjálf-
stæðishetja íslendinga og
ágætur fulltrúi frjálslyndra
hugmynda, eins og Guðmund-
ur dregur fram 1 öðrum kafla
þessa hluta. Ein fimmtán ár
em síðan Guðmundur setti
fyrst fram kenningar sínar
um þetta en þær eru enn tals-
vert ögrandi.
Þriðji hluti bókarinnar er
mikilvægur til að tengja 19.
öldina og nútímann en það
dofnar aðeins yfir bókinni eft-
ir hinn hressilega annan
hluta. Margt áhugavert kemur
þar þó fram. Til að mynda er
áhugaverð skýringartilgáta
Guðmundar á því hvers vegna
þjóðin tók fullveldinu árið
1918 með hálfgerðu fálæti en
sameinaðist síðan lýðveldisár-
ið 1944. Hann tengir þetta því
að sjálfstæðisbaráttan hafi
ekki verið nógu nátengd bar-
áttu fyrir almennum borgara-
réttindum. Fullveldi þjóðar og
einstaklinganna þarf að hald-
ast í hendur og það gerði það
ekki í nógu ríkum mæli árið
1918. Hér er Guðmundur á flugi en mér finnst
skorta brodd í það sem síðan kemur, kaflann um
stjómmálaátök millistríðsáranna.
Fjórði hluti bókarinnar snýst
um inntak íslenskrar þjóðernis-
hyggju, hvemig Þingvellir hafa
orðið að „þjóðminningastað" og
um vægi náttúrunnar í þjóðern-
ishyggjunni. Hér er Guðmundur
á áhugaverðum brautum en lik-
legt þykir mér að hér muni
fræðimenn sem á eftir koma
bæta miklu við. Þingvellir og
náttúran era góð dæmi um það
sem er mest áberandi í íslenskri
þjóðerniskennd en fleiri þættir
kynnu þar að vera ekki síður
mikilvægir sem Guðmundur
fjallar lítið sem ekkert um, t.d.
afstaðan til sögualdar.
í fimmta hluta og lokakafla
bókarinnar er Guðmundur í nú-
tímanum og fjallar um Evrópu-
sambandið og hnattvæðinguna.
Spjallþættir hafa sinnt vel þess-
um hluta bókarinnar. Hann er til
marks um að Guðmundur reynir
hér að sinna þeirri skyldu að
skipta máli, með því að fylgja
rannsóknum sínum til nútímans.
Ármann Jakobsson
Guömundur Hálfdánarson: íslenska þjóöríkiö - uppruni
og endimörk. Hiö Islenzka bókmenntafélag og Reykjavík-
urAkademían 2001.
Guðmundur Hálfdánarson
Tengir saman baráttu fyrir sjálfstæði
og baráttu gegn frjálslyndi danskra
stjórnvalda.
MIÐVIKUDAGUR 7. NÓVEMBER 2001
x>v
Unisjón: Silja Aöalsteinsdóttir
Nýjar hljóöbækur
Frá Orði í
eyra, hljóð-
bókaútgáfu
Blindrabóka-
safns, koma nú
fimm fjöl-
breytilegar
hljóðbækur, og
ber þar fyrst
að nefna ævi-
sögu Jónasar
Hallgrímsson-
ar eftir Pál Valsson sem vakti mikla at-
hygli þegar hún kom út fyrir tæpum
tveimur árum og fékk íslensku bók-
menntaverðlaunin. Nú er hægt að hlusta
á þetta heillandi verk um listaskáldið
góða í lifandi lestri Hjalta Rögnvaldsson-
ar.
Fyrsta bindi ævisögu Einars Bene-
diktssonar eftir Guðjón Friðriksson
hlaut einnig íslensku bókmenntaverð-
launin. Nú er þriðja og síðasta bindið
komið út á hljóðbók, einnig í lestri
Hjalta Rögnvaldssonar. Verðlaunaverk
DV, Stúlka með fingur eftir Þórunni
Valdimarsdóttur, sem einnig var til-
nefnd til Bókmenntaverðlauna Norður-
landaráðs, kemur nú á hljóðbók lesin af
Sunnu Björk Þórarinsdóttur.
Dalalíf, hið fræga verk Guðrúnar fra
Lundi, var endurútgefið fyrir fáeinum
árum. Nú leggur Orð í eyra sitt af mörk-
um við útbreiðslu þess með hljóðbókar-
útgáfu á fyrstu tveimur bindum verks-
ins. Þessi sígilda sveitasaga frá aldamót-
unum 1900 er lesin af Þórunni Hjartar-
dóttur.
TömauarflUðspjall

Tómasarguðspjall
Einn merkasti hand-
ritafundur 20. aldar
varð árið 1945 nærri
bænum Nag Hammadi í
Egyptalandi. Meðal pap-
írusarhandrita sem þá
litu dagsins ljós var
Tómasarguðspjall sem
hafði horfið sjónum
manna á 4. öld, að talið
er. í því er að finna orð Jesú sjálfs og
þeirra sem fóru að túlka þau þegar á
fyrstu öld, og er þessi frásögn af lífi og
örlögum Jesú ómissandi þáttur í því að
rekja sögu hins sögulega Jesú.
Tómasarguðspjall er 50. ritið í flokki
Lærdómsrita Bókmenntafélagsins. ís-
lenska þýðingu gerði Jón Ma. Ásgeirsson
og ritar hann einnig inngang og skýring-
ar. Ritstjóri flokksins er Vilhjálmur
Ámason heimspekingur.
Barist um bikarinn
Iðunn hefur gefið út
bókina Barist um bikar-
inn eftir Nigel Roebuck,
einn þekktasta kappakst-
ursblaðamann heims.
Formúlu 1 keppnin
hefur á örfáum árum
orðið ein alvinsælasta
íþrótt hérlendis. Kappar
eins og Schumacher og
Hakkinen eru heimsfrægir og nöfn eins
og Ayrton Senna, Gilles Villeneuve, Stir-
ling Moss, Jochen Rindt, Niki Lauda,
Keke Rosberg og Nigel Mansell láta
kunnuglega í eyrum. En hvað afrekuðu
þessir menn? Hvað er á bak við nöfnin?
Hvað gerðist á Imola árið 1994, daginn
þegar allt breyttist?
Hér rifjar höfundur upp minningar úr
sögu keppninnar og segir frá glæstum
sigrum og sorgarstundum, kappaksturs-
snillingum og ógleymanlegum einstak-
lingum úr hópi ökumanna, eigenda og
annarra sem komið hafa að keppninni.
Ólafur Bjarni Guðmundsson þýddi bók-
ina.
Þegar Brandur
litli týndist
Barnabókin Þegar
Brandur litli týndist er
eftir hinn kunna lista-
mánn og rithöfund
Sven Nordqvist og seg-
ir frá gömlum félögum,
karlinum Pétri og kett-
inum Brandi, sem
margir kannast við úr
bókunum Veiðiferð-
inni og Pönnukökutertunni. í nýju bók-
inni segir frá fyrstu kynnum þeirra fé-
laga, þegar Pétur fær örlítinn kettling að
gjöf og lærir að meta félagsskap hans.
Þess vegna bregður Pétri heldur betur í
brún þegar Brandur týnist...
Þorsteinn frá Hamri þýddi söguna en
Mál og menning gefur hana út.