Dagblaðið Vísir - DV - 28.09.2002, Blaðsíða 10

10
DV
LAUGARDAGUR 28. SEPTEMBER 2002
Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Hjalti Jónsson
Aöalritstjóri: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aóstoðarritstjóri: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiðsla, áskrift:
Skaftahlíð 24,105 Rvík, simi: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5749
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, stmi: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfufélagið DV ehf.
Plötugerð og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fýrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Hagsmunalýðrceði
Bandarískt stjórnkerfi er um
margt sérstakt. Það er knúið áfram
af næsta óheftri einstaklingshyggju
og kraftur peninganna fær þar að
leika lausari hala en menn eiga að
venjast á öðrum byggðum bólum.
Núna, þegar dregur nær þingkosn-
ingum í Bandaríkjunum og hundr-
uð þingmanna í fulltrúa- og öld-
ungadeildinni kalla eftir stuðningi
almennings í landinu, staldra marg-
ir við og spyrja hverjir ráði raun-
verulega á bökkum Potomac-árinnar. Eru þingmenn lands-
ins beittir meiri þrýstingi en þeir geta ráðið við.
Enginn þrýstihópur í Bandaríkjunum er virkari og sterk-
ari í hagsmunagæslu sinni en heilbrigðisgeirinn. Engin at-
vinnugrein í Bandaríkjunum eyðir jafn miklum fjármunum
í þessum efnum og engin önnur grein kemst í hálfkvisti við
heilsugeirann hvað varðar útsjónarsemi í almannatengslum
og áhrifabraski. Það er raunar svo að heilsugeirinn hefur á
sínum snærum fleiri áróðursmenn í fullu starfi í höfuðborg-
inni Washington en sem nemur fjölda allra þingmanna
landsins, eða alls 623 starfsmenn. Það er dágóður þrýstingur.
Af fyrirtækjum sem tengjast heilsu og sjúkdómum eru
lyfjafyrirtækin fyrirferðarmest. Á árunum 1997 til 2001 er
talið að þau hafi varið alls á fimmta milljarð íslenskra króna
til að hafa bein áhrif á löggjafarsmíðina i Washingtonborg.
Á síðasta ári einu nam þessi upphæð nærri einum milljarði
króna. Og áróðursmeistarar lyfjarisanna eru ekki af verri
endanum. Hagsmunaher þeirra í höfuðborginni hefur á að
skipa 23 fyrrverandi þingmönnum á Bandaríkjaþingi og 340
fyrrverandi starfsmönnum þings og ráðuneyta.
Margir þingmenn vestra hafa gagnrýnt þennan ofurþrýst-
ing heilsufyrirtækjanna sem með herbrögðum sínum vilja
laga löggjöf landsins að sínum hagsmunum - og helst fá
landsmenn til að bryðja meira af lyfjum, helst þeim nýjustu
og dýrustu. Skeytin hafa vissulega gengið á milli demókrata
og repúblikana en þeir fyrrnefndu segja dæmi þess að lyfja-
fyrirtækin hafi tekið beinan þátt í vinnslu nýrra laga um
hlutdeild rikisins í kostnaði af lyfseðilsskyldum lyfjum.
Repúblikanar segja þetta fásinnu og „hlægilegan áróður".
Eftir stendur að lyfjafyrirtækin og önnur fyrirtæki sem
tengjast heilbigðisvanda bandarísku þjóðarinnar hafa aukið
þrýsting sinn í valdaborginni miklu á síðustu árum. Þau
kaupa til sin sífellt fleira og reyndara fólk úr innsta hring
stjórnmálanna og embættismannakerfisins til að reka á eft-
ir ráðum sínum. Gagnrýnendur þessa gegndarlausa áróðurs
segja augljóst að áróðurinn virki á þingheim og benda með-
al annars á aukinn hlut heilsufyrirtækjanna í að kosta kosn-
ingabaráttu „hliðhollra“ þingmannsefna.
Jeff Trewhitt, talsmaður bandarískra lyfjaframleiðenda,
segir í nýlegri blaðaúttekt um málið að hagsmunavarsla
þeirra sé „þátttaka í lýðræðislegri umræðu.Við erum að
koma okkar sjónarmiðum á framfæri og það er öllum í lófa
lagið að hlusta á okkur eða loka fyrir eyrun“. Margir neyt-
endafrömuðir eru á öðru máli og segja risana eyða meiru í
áróður en rannsóknir og telja að máttur peninganna skekki
völdin. „Við höfum ekki aðgang að sjóðum lyfjarisanna, en
þeir reyndar ekki að okkar mannauði," segir einn þeirra.
Það er forvitnilegt að fylgjast með þessari umræðu um
einn anga lýðræðisins. Og enginn þarf að velkjast í vafa um
að það kostar sitt að reka stjórnmálaflokka og kosningabar-
áttu. Kjósendur eiga að vita hvaðan þeir peningar koma. Það
er ekki aðeins stjórnmálamönnunum og flokkum þeirra til
góða heldur og fyrirtækjunum sem styðja við bakið á lýð-
ræðinu með eðlilegum hætti. Og hagsmunagæsla er góð og
gild. Það er ekkert óeðlilegra við það að talsmenn fyrirtækja
tali sig hása fremur en pólitíkusar. Bara að það sé ljóst.
Sigmundur Ernir
Varðstaða um óreiðuna
Olafur Teitur
Guðnason
blaðamaður
1 liðinni viku urðu tíðindi sem
vöktu aö því er virtist meiri fógnuð
en hitt. Þó eru þau hvort tveggja i
senn: stórundarleg og alvarleg.
Nefnd þriggja lögspekinga komst að
þeirri niðurstöðu að ekki hefði ver-
ið rétt af Tómasi Inga Olrich
menntamálaráðherra að veita fram-
kvæmdastjóra Kvikmyndasjóðs
tímabundna lausn frá störfum.
Alvarlegt
Það hlýtur að vera ófrávíkjanleg
krafa að þeir vandi sig sem hafa
heimild til að eyða peningum okk-
ar skattgreiðenda. Þar má engan
skugga bera á. Öllum geta orðið á
mistök en viðvarandi hirðuleysi og
óreiða á ekki og má ekki líðast und-
ir neinum kringumstæðum.
Erfitt er að imynda sér annað en
að hverjum þeim sem les álitsgerð
lögspekingahópsins fallist hendur,
slíkt er hirðuleysið við meðferð op-
inberra fjármuna sem þar er lýst.
Raunar er erfitt að ímynda sér að
hægt sé að standa sig öllu verr í
þessum efnum en sá gerði sem á
endanum var refsað fyrir það af
ráðherra en settur aftur i embætti
af lögspekingunum.
Allir sem hafa heimild til að ráð-
stafa opinberu fé geta litið á niður-
stöðu lögspekinganna og andað létt-
ar. Það er sannarlega alvarlegt.
Óreiðan
Af einhverjum völdum hafa flest-
ir fjölmiðlar eytt meira púðri i alls
kyns samsæriskenningar um brott-
vikningu framkvæmdastjórans en
óreiðuna sem var ástæða hennar.
Af þeim sökum er kannski flestum
gleymt að Ríkisbókhald hafi gert
athugasemdir við uppgjör ferða-
reikninga Kvikmyndasjóðs allt frá
árinu 1996. Þessi mál voru enn í
ólestri þremur árum síðar (!) „þrátt
fyrir mikinn eftirrekstur af hálfu
Ríkisbókhalds, mörg samtöl við for-
stöðumann og ítrekuð loforð af
hans hálfu um að ráða þar bót á“,
svo að vitnað sé í bréf Ríkisbók-
halds til menntEunálaráðuneytisins
í desember 1999.
í september 2001 var ráðuneytinu
svo tilkynnt, að vegna alvarlegrar
stöðu viðskiptareiknings fram-
kvæmdastjórans vegna ferðakostn-
aðar treysti Ríkisféhirðir sér ekki
lengur til að greiða Kvikmynda-
sjóði upp í ferðakostnað nema
ráðuneytið gæfi um að bein fyrir-
mæli í hvert sinn. í janúar 2002
gerði Ríkisbókhald enn og aftur al-
varlegar athugasemdir við skil á
gögnum og stöðu bókhalds hjá
Kvikmyndasjóði. Framkvæmda-
stjóranum var gefinn frestur út
febrúar til að standa skil á gögnum
en það hafði hann enn ekki gert um
miðjan mars.
Þá var Ríkisendurskoðun falið
að rannsaka bókhaldið. Niðurstað-
an var einföld og skýr: Stofnunin
gerir „alvarlegar athugasemdir við
skil og vörslu á gögnum og stöðu
bókhalds sjóðsins," svo að vitnað sé
í bréf ríkisendurskoðanda. Hann
minnir á að bæði Ríkisbókhald og
Ríkisendurskoðun hafi gert „marg-
ar og ítrekaðar athugasemdir á
liðnum árum við þessa þætti í
rekstri Kvikmyndasjóðs en með
litlum árangri". Ríkisendurskoð-
andi lýsir umsýslu framkvæmda-
stjórans sem „viðvarandi hirðu-
leysi“. Framkvæmdastjórinn hafi
„virt að vettugi allar grundvallar-
reglur, sem gilda um bókhald ríkis-
ins og vörslu bókhaldsgagna".
Þegar upp var staðið fundust
ekki reikningar fyrir erlendum
ferðakostnaði framkvæmdastjórans
að fjárhæð 363 þúsund krónur.
Grundvallarspurning þessa máls
er ekki hvers vegna framkvæmda-
stjórinn var leystur frá störfum,
heldur hvers vegna það var ekki
gert löngu fyrr.
Undarlegt
Eftir þennan lestur skyldi maður
ætla að opinber embættismaður
þurfi beinlínis að kveikja vísvitandi
í bókhaldi sínu og efna til svall-
veislu af því tilefni - fjármagnaða
með síðustu ávísuninni í sviðnuðu
tékkheftinu - til að réttlætanlegt sé
að leysa hann frá störfum vegna
bókhaldsóreiðu, fyrst lögspeking-
arnir töldu að það hefði ekki verið
réttlætanlegt i þessu tilviki. Reynd-
in er hins vegar allt önnur.
Lögin eru - rétt eins og niður-
staða Ríkisendurskoðunar - einföld
og skýr: „Nú hefur embættismaður
fjárreiður eða bókhald með hönd-
um og má þá veita honum lausn
um stundarsakir ef ætla má eða
víst þykir að óreiða sé á bókhaldi
eða fjárreiðum, bú hans er tekið til
gjaldþrotaskipta eða hann leitar
nauðasamninga.“
Glöggir lesendur taka eftir því að
samkvæmt lögunum er nóg að
Hér skal minnt á það að
í máli Áma Johnsens
hömruðu fjölmiðlar á því
að menntamálaráðuneyt-
inu hefði verið gert við-
vartumað sitthvað
mætti betur fara í bók-
haldi Árna. Greinilegt
var að fréttamönnum
fannst að þá þegar hefði
átt að grípa til róttækra
aðgerða. Nú hefur
menntamálaráðherra
gripið inn í. Hvar eru
fagnaðarlœtin ?
„grunur“ leiki á um bókhalds-
óreiðu til að leysa megi mann frá
störfum um stundarsakir. í þessu
tilviki var óreiðan beinlínis sönn-
uð. Lögspekinganefndin segir jú
sjálf að Ríkisendurskoðun sé
treystandi til að fella endanlega
dóma um fjársýslu ríkisstofnana.
Og hafi einhver verið í vafa um að
Ríkisendurskoðun hafi gefið bók-
haldi Kvikmyndasjóðs óreiðustimp-
il tekur ríkisendurskoðandi sjálfur
af allan vafa í DV í dag. Svar hans
er - eins og flest annað í máli þessu
- einfalt og skýrt: „Já.“
Lögspekinganefndin var hins
vegar 1 vafa, en eftir að hafa slegið
úr og í segir hún í niðurstöðukafla
álitsins að rannsókn Ríkisendur-
skoðunar hafi EKKI leitt í ljós
óreiðu á bókhaldi eða fjárreiðum!
Nú er niðurstaða lögspekinganna
bæði margræð og óljós um margt.
Ráðuneytið er til dæmis sagt hafa
vanrækt að leggja sjálfstætt mat á
niðurstöðu Ríkisendurskoðunar
sem þó er sagðt endanlegur dómari
í málum sem þessum. Sagt er að
brotinn hafi verið andmælaréttur
sem þó er viðurkennt að eigi ekki
við í málinu samkvæmt lögum.
En lítum fram hjá því. Eftir
stendur að nefndin telur að það
hafi EKKI verið óreiða á bókhaldi
Kvikmyndasjóðs. Það er 1 besta
falli undarleg niðurstaða. Skatt-
greiðendur þessa lands hljóta að
vona innilega að hún sé röng; sé
hún það ekki má nánast fullyrða að
aldrei verði hægt að víkja embætt-
ismanni úr starfi vegna bókhalds-
óreiðu.
Vindhanar umræðunnar
Stundum blása vindar umræð-
unnar öðruvísi en ætla mætti. Og
stundum er raunar logn þegar flest-
ir töldu allra veðra von. Nýlegt
dæmi um það er að lítið fór fyrir
mótmælastöðum fulltrúa eldri
borgara þegar Reykjavíkurlistinn
felldi nýverið tillögu sjálfstæðis-
manna í borgarstjóm um að lækka
fasteignaskatta eldri borgara.
Það er hins vegar lögmál að fjöl-
miðlar taka rækilega við sér þegar
grunsemdir vakna um að brotala-
mir séu í bókhaldi embættismanna.
Hér skal minnt á það, að í máli
Árna Johnsens hömruðu fjölmiðlar
á því að menntamálaráðuneytinu
hefði verið gert viðvart um að sitt-
hvað mætti betur fara í bókhaldi
Árna. Greinilegt var að fréttamönn-
um fannst að þá þegar hefði átt að
grípa til róttækra aðgerða.
Nú hefur menntamálaráðherra
gripið inn í. Hvar eru fagnaðarlæt-
in?
Þau heyrast ekki, því skyndilega
fmnst fjölmiðlum brotalamir í bók-
haldi ekki lengur merkilegar. Þeg-
ar óreiðan blasir við vill enginn sjá
hana. Þess í stað á embættismaður-
inn núna djúpa samúð fréttamanna
sem spyrja hann kumpánlega hvort
inngrip ráðherrans sé ekki bara
pólitík!
Áherslur sem þessar eru ekki til
þess fallnar að stuðla að bættri
meðferð opinberra fjármuna en
valda svo sem ekki stórtjóni. Þegar
lögspekingar eru famir að taka að
sér varðstöðu um óreiðuna er hins
vegar ofsalega illt í efni.