Dagblaðið Vísir - DV - 23.09.2003, Blaðsíða 11

ÞRIÐJUDAGUR 23. SEPTEMBER 2003 MENNING 11
Sextán sjónarhorn á borgina
SAGNFRÆÐI: Erindin frá hádegis-
fundaröðinni „Hvað er borg?" og
ráðstefnunni „Framtíð borga" sem
Sagnfræðingafélag Islands og
Borgarfræðasetur stóðu fyrir í
Norræna húsinu veturinn
2002-2003 eru komin út í ritinu
Borgarbrot. Ritstjóri er Páll Björns-
son.
Á síðustu árum hefur áhugi á þró-
un og framtíð borga vaxið jafnt og
þétt meðal fræðimanna og al-
mennings og koma því greinarnar
sextán í bókinni í góðar þarfir.
Höfundarnir tengjast t.d. sagn-
fræði, bókmenntafræði, skipulags-
fræði, landfræði, þjóðfélagsfræði,
afbrotafræði, menningarfræði,
listfræði og vísindasagnfræði og
fjalla um þróun þéttbýlis og fram-
tíð þess. Útgefandi er Borgar-
fræðaseturog Háskólaútgáfan.
íslenskur útsaumur
Fassbinder
UTSAUMUR: Úterkom
in endurskoðuð útgáfa
inni (slenskur út-
saumureftir Elsu
E. Guðjónsson.
Bókin er bæði gef-
in út á íslensku og
ensku og eryfir-
gripmesta verk
sem samið hefur
verið um útsaum á
á bók-
y islcoskur
UTSAUMUR
Islandi fram eftir öldum. Hér er
yfirlit yfir hefðbundin íslensk
útsaumsverk,
kynning á gömlum
íslenskum saum-
gerðum og úrval
íslenskra reita-
munstra. Fjöldi lit-
mynda er í bókinni.
Háskólaútgáfan
dreifir.
KVIKMYNDIR: Athugið að í
kvöld kl. 20 og á laugardaginn
kl. 16 verður sýnd í Bæjarbíói í
Hafnarfirði kvikmyndin Hjóna-
band Maríu Braun (Die Ehe der
Maria Braun) eftir Rainer Wern-
er Fassbinder. Þetta er hin
fyrsta af þremur kvikmyndum
meistarans sem Kvikmynda-
safn Islands sýnir á þessu
hausti.
um hluti sem við kærum okkur ekki um að
vita, um fólk sem við vildum helst gleyma, þá
sem sitja á bekkjunum og drekka bjór allan
daginn. Það er virkilega erfitt að skrifa þannig
að maður sýni þessu fólki samstöðu án þess
að vorkenna því og án þess að það verði
skrípamyndir. Til dæmis fjallar lengsta sagan
í Ristavél, „Nettó og Fakta", um mann sem
hefur verið atvinnulaus lengi. Hann hefði vel
Á örfáum árum hrapaði
ég niður allan þjóðfélagsstig-
ann. Þá prófaði ég að lifa á
jaðrinum, vinna erfiðustu
störfin...
getað orðið dæmi um hamingjusaman mann
þrátt fyrir stöðu sína en það hefði verið klisja.
Ég gerði hann meðvitað eins gáfaðan og ég
gat, hann greinir stöðu sína mjög skynsam-
lega, enda ætlaði ég mér að skrifa sögu um
mann sem hefur hafnað á botninum en ekki
vegna þess að hann er heimskur.
önnur sagan heitir „Þjófnaður" og segir frá
náungum sem ganga berserksgang í bænum.
Ekkert hefði verið auðveldara en að lýsa þeim
eins og geðsjúklingum - eða láta þá vera ný-
búa - en ég gætti þess að láta þá hafa rfkan
orðaforða og sýna að þeir láta ekki svona af
því þeir séu heimskir eða séu frá lágstéttar-
heimilum. Vandræðamenn eru iðulega úr
fínu hverfunum og ég vil að fólk lesi sögurnar
en ákveði ekki fyrir fram um hvað þær séu,
finni jafnvel til samúðar með persónunum.
Eitt stílbragðið sem ég nota í þessari sögu er
að skrifa hana í fyrstu persónu fleirtölu - það
erum „við“ sem látum eins og vitleysingar.
Hugsaðu þér hvernig sagan hefði breyst ef
hún væri í þriðju persónu, „þeir“ eða „hann"
- með því að segja „við“ geri ég iesarann sam-
sekan. Hugsaðu þér líka hvernig sagan hefði
breyst ef persónurnar hefðu heitið Ali og
Mústafa en ekki Sören og Leander eins og
þær heita. Það er óhugnanlegt hverju eitt orð
getur breytt. Bara eitt nafn."
Róttækur tilraunahöfundur
„Danmörk vill vera stéttlaust samfélag þar
sem allir hafa jöfn tækifæri," heldur Jan
áfram og er orðið heitt í hamsi, „þar sem það
er sjálfúm þér að kenna ef þú hefur það ekki
gott - en þetta er ímyndun. Með bókunum
mfnum þremur ræðst ég gegn þessari ímynd-
un og með því að skrifa smásögur bendi ég á
LÆTUR EKKl NÆGJA AÐ SKRIFA VEL Jan Sonnergaard vill taka vandamál til umfjöllunar. DV-mynd ÞÖK
að samfélagið er tætt í smáeiningar. Það er
enginn rauður þráður í þessu samfélagi leng-
ur, engin sameiginleg hugsjón eða sameigin-
legt verkefni þegnanna, fólk skiptist í hópa
sem hver hefur sína sögu að segja. Hin stóra
frásögn er dauð. Þá á ég ekki við skáldsöguna
heldur hina stóru frásögn velferðarkerfisins
sem sagði okkur að ef við kæmumst öll í
þokkaleg efni, eignuðumst bfl, hús, sumar-
bústað og bát, þá yrði paradís á jörðu, en
þessu trúir ekki nokkur maður lengur.
Kommúnisminn var önnur svona stór, fafleg
frásögn en allir vita hvernig henni lauk. Nú er
tími hinna litlu frásagna, smásagnanna um
tækniundrin og verðbréfakraftaverkin, tapar-
ana og einmanaleikann, angistina, barnafjöl-
skyldurnar með öryggisóttann...
- Hvað er næst?
„Bækurnar eru orðnar þrjár, eins og ég
boðaði, og það væri hroðafega pínlegt ef ég
kæmi með fjórða smásagnasafnið," segir Jan
og glottir, „enda er ég búinn að rannsaka í
þessum bókum hvað smásagan getur og
hvað hún getur ekki. Það er ekki rétt að kalla
Danmörk vill vera
stéttlaust samfélag þar sem
allir eiga jöfn tækifæri. Þar er
það sjálfum þér að kenna ef
þú hefur það ekki gott - en
þetta er ímyndun.
mig sósíalrealista þvf að ég geri alveg eins
miklar tilraunir í texta og þessir svokölluðu
„tilraunamenn". En næst verð ég að skrifa
langa sögu, skáldsögu - þó að ég hafi þá trú
að smásagan sé besta formið til að hitta sam-
tímann í hausinn. Smásagan er alveg dásam-
legt form yfirleitt."
Nokkuð dræmt segir Jan að hann sé vissu-
lega byrjaður á nýrri bók en hann sé alltaf
lengi með bækur sínar á undirbúnings- og
uppkastsstigi. Þá skrifar hann allt sem hon-
um dettur í hug inn á tölvuna og stundum
eru það setningarnar sem virka bjánalegastar
og ónothæfastar sem verða til þess að fleyta
honum áfram.
„Það sem er gáfulegast verður oft svo ótrú-
lega banalt með tímanum! Þess vegna verður
maður að vera rosalega gráðugur og geyma
allt sem maður safnar og skrifar. Maður veit
aldrei hvað kemur að notum. Ef ég vissi fýrir
fram hvað ég gæti notað og hvað ekki þá væri
ég slæmur rithöfundur."
Auk þess hve sýningin er vel hönnuð er hún
einstaklega vel kynnt í máli og myndum. Hægt
er að lesa sér nákvæmlega til um tilurð, efni og
aðferð auk þess sem umsögn dómnefndar fylg-
ir með f sýningarskrá.
Ég vil að lokum þakka Svíum fyrir að senda
okkur þessa fr ábæru sýningu.
Sýningin er í og við Hönnunarsafn Islands (
Garðabæ. Hún er opin kl. 14-18 en nú fer hver
að verða síðastur að sjá hana því henni lýkur
24. sept.
Morð í Aþenu
OBÓKMENNTAGAGNRÝNI
Katrín Jakobsdóttir
José Cartos Somoza: Skuggaletkir.
Hermann Stefánsson þýddi.
JPV útgáfa.
Skuggaleikir eftir José Carlos
Somoza hafa hlotið mikla at-
hygli um allan heim að undan-
fömu, meðal annars Jiin virtu
glæpasagnaverðlaun Gullna
rýtinginn. Sögusviðið er Grikkland á dögum
Platós. Ungur skólasveinn, Tramakus, finnst
látinn. lik hans er lemstrað og hjartað hefur
verið rifið úr honum. Yfirvöld telja að hann haf!
orðið fyrir árás úlfa en lærimeistari hans í Aka-
demíunni, Díagóras, sættir sig ekki við þá skýr-
ingu. Hann fær ráðgátumeistarann Herakles
Pontór til að kanna málið og þá kemur margt
gruggugt í ljós.
En sagan gerist ekki aðeins í fortíðinni. Sam-
hliða þessari sögu fylgjumst við í neðanmáls-
greinum með þýðanda sögunnar, sem þýðir
hana jafnóðum og henni vindur fram, og brátt
fara að vakna ýmsar spumingar um áhrif þýð-
andans á söguna þegar hann fer að færast meir
og meir inn í söguna og jafnvel breyta gangi
hennar.
Skuytjnleilu'r
1>C%
/f-'
Skuggaleikir er áhugaverð glæpasaga. Nafnið
vísar í hugmyndir Platós um hellinn þar sem
við sjáum skuggamyndir af eftirlíkingum hug-
mynda og sagan hverfist um þessa hugmynd
Platós. Er tii hugmynd á bak við hverja þá
skuggamynd sem við sjáum? Og geta tveir
menn haft sömu mynd af hugmynd eða hlýtur
hún að velta á skynjun hvers og eins? Þessar
hugleiðingar em nátengdar hlutverki þýðand-
ans sem leitar sannleikans í skáldverkinu sem
Brátt fara að vakna ýmsar
spurningar um áhrif þýðand-
ans á söguna þegar hann fer
að færast meir og meir inn í
söguna og jafnvel breyta
gangi hennar.
hann þýðir, sem um leið minnir á hlutverk ráð-
gátumeistarans Heraklesar Pontórs sem þarf
að leita sannleikans á bak við morðið - ef til er
einhver einn sannleikur. Höfundur vísar því í
tengsl spæjarans og þýðandans og þau verða
sterkari eftir því sem líður á söguna.
Skuggaleikir er póst-módemísk glæpasaga
þar sem höfundur leikur sér með hugmyndina
um gagnvirkan texta og vísar fram og til baka í
vestræna bókmenntahefð, t.d. með nafni ráð-
PÓST-MÓDERNISTI: José Carlos Somoza hefur skrifað
margslungna glæpasögu.
gátumeistarans sem minnir á nafn Hercule
Poirots í sögum Agöthu Christie. Stundum bera
þó heimspekilegar og stflfræðilegar vangavelt-
ur söguna ofurliði og hún jaðrar við að vera til-
gerðarleg á köflum.
Þýðing Hermanns Stefánssonar er með mikl-
um ágætum, flóknum texta er komið vel úl
skila á áreynslulausri íslensku. Stundum þyldr
mér þó að þýða hefði mátt grísk hugtök sem
„ómenntaðir" lesendur skilja ekki, t.d. með
orðalista aftast, þó að það hafi ekki verið gert í
upprunalegu útgáfunni.
I heildina tekið eru Skuggaleikir spennandi
saga, sögusviðið heillandi og úrvinnslan á
hellakenningu Platós skemmtileg. Sagan er
gott dæmi um menningarlega glæpasögu þar
sem heimspeki, sagnfræði, mannlegum tilfinn-
ingum og spennandi glæpasögu er fléttað sam-
an á haganlegasta hátt þannig að hver sem er
getur haft gaman af.