Dagblaðið - 08.11.1975, Blaðsíða 6

6
Pagblaðið. Laugardagur 8. nóvember 1975
MBIAÐW
fijálsi, úháð dagblað
Útgefandi: Dagblaðið hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulitrúi: Haukur llelgason
tþróttir: Haliur Simonarson
Hönnun: Jóhannes Reykdal
Blaðamenn: Anna Bjarnason, Ásgeir Tómasson, Atli Steinarsson,
Bragi Sigurðsson, Erna V. Ingólfsdóttir, Hallur Hallsson, Helgi
Pétursson, ólafur Jónsson, Ómar Valdimarsson.
Handrit: Ásgrimur Pálsson, Hildur Gunnlaugsdóttir, Inga
Guömannsdóttir, Maria ólafsdóttir.
Ljósmyndir: Bjarnleifur Bjarnleifsson, Björgvin Pálsson
Gjaldkeri: Þráinn Þorleifsson
Auglýsingastjóri: Ásgeir Hannes Eirlksson
Dreifingarstjóri: Már E.M. Halldórsson
Askriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands.
i lausasölu 40 kr. eintakiö. Blaöaprent hf.
Ritstjórn Siðumúla 12, simi 83322, auglýsingar, áskriftir og af-
greiðsla Þverholti 2, simi 27022.
Spurning um kjark
Stundum kemur að þvi, að
islenzkar rikisstjórnir verða að sýna
kjark i hagstjórn sinni. Verðbólgan
og önnur ósköp efnahagslifsins leiða
reglubundið til þess, að bráðabirgða-
aðgerðir duga ekki lengur. Þegar
lyfjagjafir millifærsluleiða eru
hættar að verka, verða menn að horfast i augu við,
að uppskurður er nauðsynlegur.
Þetta gerðist á árunum um 1960, þegar tak-
mörkuð friverzlun leysti gamla haftakerfið af
hólmi. Miklar gengislækkanir voru þáttur i upp-
skurðinum og leiddu til töluverðrar en timabund-
innar kjaraskerðingar. Þegar frá leið, olli þessi
uppskurður mikilli velmegun almennings og at-
vinnulifs, sem entist langt fram eftir áratuginum.
Á árunum um 1967 varð aftur að skera upp efna-
hagslifið. Eins og venjulega voru gengislækkanir
liðir i uppskurðinum og ollu eins og venjulega tima-
bundinni kjaraskerðingu. Þar við bættist tilfinnan-
legt en timabundið atvinnuleysi. En þegar frá leið
olli þessi uppskurður nýrri skriðu velmegunar
almennings og atvinnulifs.
í fyrra stóðu menn svo andspænis þvi, að enn var
þörf á uppskurði. En þáverandi rikisstjórn var veik
og hrökklaðist frá. Og nýja rikisstjórnin treysti sér
ekki til neinnar harðneskju, hvorki þá né nú á þessu
ári. Á meðan hafa vandamálin magnazt og ýmsar
undankomuleiðir lyfjagjafar gengið til þurrðar.
Rikisstjórnin hefur sér það til málsbóta, að hinar
tiltölulega mildu aðgerðir hennar hafa ekki fram-
kallað neitt atvinnuleysi og að verkföll hafa ekki
verið tið á valdaskeiði hennar. Hún hefur reynt að
fara'með löndum og halda frið við þrýstihópana.
Hún beið eftir betri tið i viðskiptum þjóðarinnar við
umheiminn. Á meðan kláraðist gjaldeyrisvarasjóð-
urinn og erlendir lánamöguleikar voru gernýttir.
Nú eru slikar undankomuleiðir á þrotum og vand-
inn meiri en áður. Ekki er ljóst, hvað rikisstjórnin
tekur til bragðs. Hún hefur að ýmsu leyti óvenju
fast bundnar hendur, einkum vegna spennunnar
milli stjórnmálaflokkanna tveggja sem að henni
standa.
Varla kallar hún á Jónas Haralz bankastjóra sér
til bjargar, þvi að margir forustumenn Fram-
sóknarflokksins hafa hina mestu óbeit á kenningum
hans. Varla verður gengislækkun lykill að gerðum
hennar, þvi að orðið gengislækkun er hálfgert bann-
orð. Ástandið á vafalaust eftir að versna enn, áður
en rikisstjórnin treystir sér til að hugleiða gengis-
lækkun i alvöru.
Rikisstjórnin hefur misst af ágætu tækifæri, sem
hún hafði, þegar f járlagafrumvarpið var i smiðum.
Ef frumvarpið hefði lækkað nokkuð i hlutfalli við
þjóðarframleiðslu, væri aðstaða hennar mun betri.
Hún hefði þá gengið á undan öðrum með góðu
fordæmi. Og hún hefði þá létt byrðum af almenningi
og atvinnulifi, sem bera rikisbáknið á herðum
sinum.
Kröfugerð þrýstihópa hefur verið mögnuð að
undanförnu. Menn loka augunum fyrir stað-
reyndum og hver heimtar sina Borgarfjarðarbrú.
Rikisstjórnin mun ekki ráða við neitt, ef hún hyggst
halda frið við þrýstihópana. Nú verður hún að sýna
kjark og hann meira en litinn.
„Vopnaviðskiptin" í NATO:
DÆMIÐ AÐ
SNÚAST VIÐ
Eftir margra ára aðgeröa-
leysi hefur NATO loks hafið til-
raunir til að gera eitthvað i al-
varlegu vandamáli sem banda-
lagið á við að striða: Árlega
fara um það bil 6 milljarðar
dollara, eða nærri ein billjón is-
lenzkra króna, til spillis vegna
óhagræðis i vopnaframleiðslu.
Lausn vandamálsins er fólgin
i þvi að samræma vopna- og
hergagnaframleiðslu aðildar-
landanna fimmtán. Hún er einn-
ig fólgin i þvi að Bandarikin,
sem stjórna bandalaginu meira
og minna, hætti að velja sjálf-
krafa bandariska framleiðslu
þegar nýrra vopna er þörf fyrir
hersveitir bandalagsins.
Komi þessar breytingar til
framkvæmda þýðir það geysi-
legt tap fyrir bandariska vopna-
iðnaðinn, að þvi er segir i frétt-
um frá Bríissel þar sem höfuð-
stöðvar bandalagsins eru.
Varnarmálaráðherrar þeirra
NATO-landa, sem tilheyra
„Evrópuhópnum” svokallaða,
halda þessa dagana aukafund i
Haag. Markmið fundarins er að
ganga endanlega frá kröfum um
að herafli Bandarikjanna kaupi
meiri vopn frá Evrópu en gert
hefur verið til þessa.
Heimildarmenn Reuters telja
að ráðherrarnir muni einnig
setja á stofn sérstakt „ráðu-
neyti” til að auðvelda samvinnu
Evrópulandanna i vopnakaup-
um — og sölu á hergögnum til
Bandarikjamanna.
Bandarikjamenn selja nú tiu
sinnum meiri vopn og hergögn
til evrópskra bandamanna en
þeir kaupa af þeim á móti.
I Evrópuhópnum eiga fulltrúa
öll aðildarlönd bandalagsins
nema Frakkland, ísland og
Portúgal. Reiknað er með að
fundurinn muni leggja til við
Bandarikjastjórn að hlutfallið á
milli kaupa og sölu á vopnum
verði minnkað niður i 4:1 á
næstu fimm—átta árum.
Rökstuddum kröfum Evrópu-
mannanna verður komið áleiðis
til varnarmálaráðherra Banda-
rikjanna — og trúlega einnig
Kissingers utanrikisráðherra —
á ráðherrafundi NATO i Brílssel
i næsta mánuði.
Vopnasölumál NATO snúast
um gifurlegar fjárhæðir. Má
nefna til dæmis að þeir sex mill-
jarðar dollara, sem bandariska
varnarmálaráðuneytið áætlar
að fari til spillis árlega vegna ó-
hagræðis i vopnaframleiðslu
eru um það bil álika há upphæð
og niðurstöðutölur fjárhagsá-
ætlunar Efnahagsbandalags
Evrópu fyrir 1975.
NATO-rikin verja um það bil
65 milljörðum dollara — eða
nærri 108 billjónum isl. kr. — til
vopna- og hergagnakaupa ár-
lega. Samkvæmt áætlunum
varnarmálaráðuneytisins,
Pentagon, fer um tiundi hluti
þess til einskis.
Bandariskur skriödreki: „Við
ætlum ekki að láta Amerikan-
ana framleiða skriðdrekana og
þoturnar á meðan við sjáum um
klósettpappirinn,” segir
evrópskur diplómat lijá NATO.
Nefndin vaknar
Þau tiðindi bárust þjóðinni i
islenzkum fjölmiðlum fyrri
hluta októbermánaðar sl., að
stjórnarskrárnefnd hefði loks
ákveðið að hefjast handa um
undirbúning að breytingum á
stjórnarskrá lýðveldisins, og
þótti mörgum timi til kominn.
Það fylgdi einnig fréttinni, að
ráðinn hefði verið
framkvæmdastjóri, dr. Gunnar
G. Schram, til að hafa með
höndum forystu um þessa
mikilvægu framkvæmd. Ekkert
er nema gott um það að segja,
þvi að mikið veltur á að þessi
mál séu skoðuð og að
breytingum unnið af festu og
kunnáttu. Óneitanlega var það
mikill ljóður á umræddri frétta-
tilkynningu, þegar tekið var
fram, að gengið yrði framhjá
þeim atriðum við breytingu á
stjórnarskránni, sem álita
mætti að mestum stjórnmála-
erjum yllu. Einhvern veginn
læðist það inn i meðvitund
manna að sniðganga eigi aðal-
atriðin.
Stjórnarskrárnefnd, sem nú
situr, var kosin af Alþingi árið
1972. Næsta litið hefur á henni
borið. Að visu skrifuðu þeir dr.
Gunnar Thoroddsen orkumála-
ráðherra og Hannibal
Valdimarsson fyrrv. ráðherra,
sem er formaður stjórnar-
skrárnefndar, sina greinina
hvor um málið i Morgunblaðið
28. júli 1974, en siðan hefur
heldur ekkert um málið heyrzt
né sézt, þar til umrædd fréttatil-
kynning birtist. Menn velta þvi
fyrir sér, hver ástæðan sé fyrir
þessum takmarkalausa seina-
gangi. Eflaust hefur þar um
ráðið áhugaleysi atvinnu-
pólitikusanna, einmitt þeirra
stjórnmálamanna, sem nú hafa
tögl og hagldir innan stjórn-
málaflokkanna. Virðast þeir
hafa takmarkaðan áhuga á öll-
um breytingum, þótt leiða megi
rök að þvi , að breytingar i rétta
átt yrðu til þess að skapa meiri
festu og öryggi i stjórn landsins.
Þrjú ár eru nú liðin siðan-
Alþingi valdi menn i stjórnar-
skrárnefnd, og enn sem komið
er hefur sáralitið raunhæft verið
að málinu unnið. Eigi nú að
hefja starfið á þvi að ræða, og
þá sennilega karpa, mánuðum
eða árum saman, um auka-
atriðin, en láta aðalatriðið, sem
að sjálfsögðu er sjálf stjórn-
skipunin, það er að segja:
hvernig velja á framkvæmda-
stjórana (ráðherrana), sem
stjórna eiga stærsta fyrirtæki
þjóðarinnar, þjóðfélaginu
sjálfu, liggja i láginni, meðan
verið er að bollaleggja um auka
atriðin, fara þessi nefndarstörf
að nálgast skripaleik einn. Eru
það ekki einmitt þessar aðferðir
um framkvæmd mála, sem
skáldið Einar Benediktsson
kallar „að sóa kröftum á smáu
tökin”?
Hverju varðar á þessu stigi
málsins, hvort Alþingi starfar i
einni málstofu eða tveim, hvort
hin evangelisk-lútherska kirkja
á að vera þjóðkirkja tslendinga
eða ekki, eða hvort banka-
stjórar, læknar og dómarar
teljist kjörgengir til þingsetu,
svo að eitthvað sé nefnt? Oll
þessi og fleiri atriði þarf að
visu að ræða og taka ákvörðun
um, en þá fyrst þegar aðal-
atriðið hefur verið leyst, sjálft
val rikisstjórnarinnar.
Sú staða, sem upp kom i
islenzkum stjórnmálum að
kosningum 30. júni 1974 loknum,
er næsta athyglisverð og stefnir
að ýmsu leyti i sömu átt og
þróun stjórnmálaviðhorfa
nágrannaþjóða okkar hefur gert
mörg undanfarin ár. Úrslit
kosninganna urðu sem sagtþau,
að stjórnarflokkarnir og
stjórnarandstaðan mættust með
hnifjafnan þingmannafjölda.
enda þótt stjórnarandstöðu-
flokkarnir hafi að visu haft tals-
verðan meirihluta atkvæða
kjósenda að baki sér.
Þegar svo atvikast, þá er
venjulega — vegna skoðana-
ágreinings um meginreglur
stjórnmálaflokka, og þá sér-
staklega þeirra, sem lengst
standa til vinstri eða hægri —
komið i sjálfheldu um stjórnun
mála, en það kallast stjórnar-
kreppa. Hvað er þá stjórnar-
Jrreppa? Stjórnarkreppa er það
ástand, þegar atvinnustjórn-
málamenn sitja vikum eða
mánuðum saman og þrátta og
jagast um stefnumál flokka
sinna, deila um, hverja leið
skuli halda i þessu eða hinu
Kjallarinn
Ólafur E. Einarsson
málinu, eyða jafnvel lengstum
tima i karp um, hver eigi að
sitja I þessu eða hinu sætinu, og
það sem mesta furðu vekur, oft
án þess að spyrja um hæfileika
þeirra, sem sætin eiga að skipa.
Og meðan á öllu þessu stendur
er allt látið reka á reiðanum,
sem varðar stjórnun landsins.
Sorglega mörg dæmi er hægt
að benda á þessu til sönnunar.
Árið 1944 varð einhver lengsta
stjórnarkreppa, sem um getur
hér á landi. Henni lyktaði á
þann veg, að þáverandi rikis-
stjóri, Sveinn Björnsson,
skipaði utanþingsstjórn vegna
þeirrar dapurlegu staðreyndar,
að þáverandi forustumenn
stjórnmálaflokkanna, að þvi er
fullyrt er i dag, gátu ekki komið
sér saman um, hverjir skyldu
verða forsætisráðherra og
forseti sameinaðs þings á þessu
stórmerka ári, þegar
íslendingar voru i þann veginn
að öðlast fullkomið sjálfstæði.
Þessu olli einskær metnaðar-
eða hégómagirnd um það,
hverjir skyldu skipa nefnd sæti.
Sumir hafa haldið þvi fram, að
svipaðar hvatir hafi ráðið stefnu
ráðandi stjórnmálamanna á þvi
herrans ári 1974.
Liggur það ekki ljóst fyrir, að
rikisstjórnir okkar Islendinga
eru nú orðið veikar og litils
máttugar? Meira að segja sú
rikisstjórn, sem nú er við völd,
virðist ekki vera nógu sterk,
þrátt fyrir mikinn þingmeiri-
hluta. Þegar stjórnarflokkarnir