Dagblaðið - 20.11.1975, Blaðsíða 8

8
Dagblaðið. Fimmtudagur 20. nóvember 1975.
BIABID
frfálst, úháð dagblað
Útgefandi: Dagblaðið hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Kitstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Haukur Helgason
iþróttir: Hallur Simonarson
Hönnun: Jóhannes Reykdal
Blaðamcnn: Anna Bjarnason, Asgeir Tómasson, Atli Steinarsson,
Bragi Sigurösson, Erna V. Ingólfsdóttir, Hallur Hallsson, Helgi
Pétursson, ólafur Jónsson, ómar Valdimarsson.
Ilandrit: Asgrimur Pálsson, Hildur Gunnlaugsdóttir, Inga
Guömannsdóttir, Maria ólafsdóttir.
I.jósmvndir: Bjarnleifur Bjarnleifsson, Björgvin Pálsson
Gjaldkeri: Þráinn Þorleifsson
Auglýsingastjóri: Ásgeir Hannes Eiríksson
Dreiiingarstjóri: Már E.M. Halldórsson
Askriftargjald 800 kr. á mánuöi innanlands.
i lausasölu 40 kr. eintakið. Blaðaprent hf.
Ritstjórn Siðumúla 12, simi 83322, auglýsingar, áskriftir og af-
greiðsla Þverholti 2, simi 27022.
Flóðlýstur myrkviður
Litið er um þokubakka i nýútkom-
inni skýrslu Rannsóknaráðs rikisins
um þróun sjávarútvegs. Fram-
setning efnisins er ljós og markviss,
sem er næsta fátitt i skýrsluiðnaði
nútimans. Og niðurstaða þessarar
aðgengilegu skýrslu er sú, að frekara
fyrirhyggjuleysi i sjávarútvegi geti i bezta falli leitt
til fjárhagslegra þrenginga og i versta falli til efna-
hagslegs hruns.
í skýrslunni eru skýrar tölur um, hvernig sókn og
tilkostnaður hefur aukizt i útgerð án þess að afli hafi
vaxið að sama skapi. Árið 1974 gaf hver króna, sem
bundin er i fiskiskipum, einungis af sér 55% af þvi,
sem hún gerði árið 1962. Það hefur verið fjárfest of
mikið i útgerðinni og raunar einnig i fiskiðnaði.
Afkastagetan er langt umfram raunverulegan afla.
Gert er ráð fyrir, að árlegur afli botnfiskveiði-
flotans geti numið 400 þúsund tonnum á ári næstu
árin. Afkastageta þessa flota er hins vegar 90%
meiri eða um 770 þúsund tonn. Umframkostn-
aðurinn við að halda úti óhóflega stórum flota i
botnfiskveiðum nemur hvorki meira né minna en
sjö milljörðum króna á ári.
Á þessu sviði einu saman virðist vandamálið vera
alvarlegra en allur landbúnaðurinn samanlagður.
Allt of mörg skip eru að skarka i takmörkuðum
fiskistofnum. Með skynsamlegum vinnubrögðum
og minni sókn mætti ná sama afla með sjö milljarða
króna minni tilkostnaði. Islendinga hefur munað
um minna.
í skýrslunni er bent á, að stjórn sjávarútvegs-
mála hafi fremur en hitt stuðlað að þessari óheilla-
þróun. Látið hafi verið undan skammtima sjónar-
miðum þrýstihópa i stað þess að hlita sjávarliffræð-
inni og arðsemissjónarmiðum. Sjálfvirkar fyrir-
greiðslur óhóflegra hárra lána hafa ásamt ýmsum
björgunaraðgerðum og öðrum pólitiskum ákvörð-
unum leitt til óhóflega stórs fiskveiðiflota.
Bent er á ýmsar stjórnunaraðgerðir, sem notaðar
hafa verið með raunalegum árangri, þegar syrt
hefur i álinn. Leyfisveitingar til veiða framkalla
hættu á óhóflegri samþjöppun valds, klikuskap og
pólitiskum þrýstingi eins og dæmi Húnaflóarækj-
unnar sýnir bezt. Kvótakerfi leiðir til óhóflega
stuttra vertiða og versnandi nýtingar á skipakosti
eins og sést af sildarvertið þessa hausts.
Höfundar skýrslunnar vilja innleiða nýja aðferð
til að stjórna fiskveiðunum og byggist hún á al-
mennum markaðslögmálum framboðs og eftir-
spurnar. Þeir vilja létta þrýstingnum með þvi að
skattleggja auðlindir hafsins. Þeir vilja selja veiði-
leyfi nógu dýrt til þess, að eftirspurnin falli niður i
það mark, að aflamagn og arðsemi verði i samræmi
við úthald. Þessi leið léttir ekki aðeins þrýstingnum
af miðunum, heldur léttir einnig pólitiskum þrýst-
ingi af stjórnmálamönnum og embættismönnum.
I skýrslunni er einnig eindregið tekið undir gagn-
rýnina á sjóðakerfið. Þar segir, að með millifærslu-
kerfum sé verið að gera rekstur óhagkvæmra hluta
flotans arðbæran frá sjónarmiði einstaklingsins og i
þvi skyni skattlagðir hinir hagkvæmari hlutar.
Þetta rýri heildarframleiðni sjávarútvegsins og
geri hann minna arðbæran.

S-Afríka að verða
kjarnorkustórveldi

í Suður-Afríku er verið að
hefjast handa við byggingu
úranium-vinnslustöðvar sem
gæti á endanum gert stóran
hluta hins vestræna heims háð-
an landinu — hvað svo sem
mönnum kann að þykja um kyn-
þáttastefnu stjórnar þess.
Tilkynningin um að stjórnvöld
hefðugefið endanlegt samþykki
sitt fyrir byggingu stöðvarinnar
þýddi i raun að Suður-Afrika
gekk i fámennan — en gifurlega
þýðingarmikinn hóp þjóða sem
sjá heiminum fyrir úranium, ó-
unninni kjarnorku.
Þegar i dag er Suður-Afrika
þriðji stærsti framleiðandi
heims á úranium-oxiði — „gulu
kökunni” — og hefur ásamt ná-
grannarikinu Namibiu (SV-
Afriku), yfir að ráða næst-
stærstu námum i heimi.
Auk þessa segjast suður-
afriskir visindamenn hafa fund-
ið upp óvenjulega aðferð til að
vinna úranium og gera það hæft
til notkunar. Aðferð þessi er
sögð allt að 40% ódýrari en aðr-
ar aðferðir sem notaðar eru.
Sjöföld aukning
á 10 árum
Suðurafriskir visindamenn,
sem vinna að áætlanagerð þessu
að lútandi, eru þeirrar skoðunar
að sérstaða landsins — með
nægilegt úranium og þessa til-
tölulega ódýru, nýju úrvinnslu-
aðferð — muni styrkja mjög
stöðu landsins til að notfæra sér
þá auknu eftirspurn sem gert er
ráð fyrir að verði eftir úranium.
Sérstaklega er gert ráð fyrir að
þróunarlöndin hafi hug á að
komast yfir þetta dýrmæta efni.
Nýlegar hagtölur frá OECD —
Efnahags- og framfarastofnun
Evrópu — benda raunar til þess
að „úranium-æðið” sé þegar
hafið — eða um það bil að hefj-
Starfað við kjarnakljúf: úti og inni
sama hættan.
Valdataka
meirihlutans
Grundvallaratriði lýö-
ræðisskipulags okkar er réttur
meirihluta Alþingis til að setja
þjóðinni lög og réttur þeirrar
rikisstjórnar, sem studd er
meirihluta Alþingis, að stjórna i
krafti þeirra laga. Stjórnar-
skráin og vald forseta Islands
takmarka þetta vald sem er
óvéfengjanlegt fram að kjör-
degi. Þrátt fyrir þetta hefur
þjóðin fundið að einhverjir aðrir
en til er ætlazt i stjórnarskránni
ráði i reynd i vaxandi mæli
gangi mikilvægra mála sem
vera ættu innan valdsviðs
Alþingis og rikisstjórnar. Þessir
valdaaðilar, nú kallaðir þrýsti-
hópar eða hagsmunahópar,
virðast nú, sumir hverjir, ætla
að virða að vettugi lög og rétt og
hrifsa til sin völd i krafti
samtakamáttar og séraðstöðu.
Upplausnaráhrif verðbólgunnar
ýta undir þessa hópa. Verði ekki
breyting á má búast við vaxandi
tilhneigingu til valdaráns sem
leitt getur til almennrar
upplausnar, endaloka efnahags-
legs sjálfstæðis þjóðarinnar og
afnáms lýðræðis i landinu.
Islenzka þjóðin hefur einu sinni
glatað sjálfstæði sinu vegna
þess að ekkert miðstjórnarvald
er til i landinu og það gæti gerzt
aftur ef því valdi verður ekki
beitt nú.
Núverandi rikisstjórn er
studd mjög sterkum meirihluta
Alþingis sem áreiðanlega hefur
vilja til að veita þjóðinni nauð-
synlega forustu. Stjórnin hefur
yfir nægri þekkingu að ráða til
að geta leyst aðsteðjandi vanda-
mál og ekki er vafi á að mikill
meirihluti þjóðarinnar óskar
eftir raunhæfri lausn. Erfiðleik-
arnir eru timabundnir og betri
dagar eru framundan ef við ná-
um fótfestunni á næsta ári. En
eigi það að takast er nauðsyn-
legt að þjóðfélaginu verði á
næstu mánuðum stjórnað af
röggsemi og framsýni. Vanda-
mál rfkisstjórnarinnar er fyrst
og fremst að hagsmunahópar
geta sett stjórninni stólinn fyrir
dyrnar með hótunum um stöðv-
un þýðingarmikilla atvinnu-
greina.
tslenzkar rfkisstjórnir hafa,
með undantekningum þó, tamið
sér þá starfsaðferð að semja um
löggjafaratriði og stjórnarað-
gerðir við hagsmunahópa. Þetta
er ósiður sem m.a. hefur valdið
þvi að aðgerðir hafa venjulega
verið lágmarks-samkomulags-
aðgerðir, smáskammtalækn-
ingar. Slikir samningar eru
veikleikamerki, hagsmunahóp-
arnir ganga á lagið og lág-
marksaðgerðir lækna sjaldnast
meinin en veita gálgafrest.
Alþingi og rikisstjórn eiga ekki
að semja á þennan hátt heldur
skapa með aðgerðum sinum að-
stæður sem hagsmunahóparnir
verða að taka tillit til i samning-
um sinum innbyrðis. Þessari að-
ferð var beitt 1959 og 1960 og
Verðtrygging

Nýlega var rekið mál fyrir
Borgardómi Rvikur vegna á-
greinings um lögmæti visitölu-
bindingar i kaupverði ibúðar.
Niðurstaða dómsins var sú að
slik verðtrygging bryti i bága
við gildandi lög og kaupanda
ibúðarinnar bæri ekki að greiða
umrædda verðtryggingu.
Hér er um undirréttardóm að
ræða, en ef málinu er áfrýjað og
dómurinn staðfestur i Hæsta-
rétti er hér á ferðinni mál sem
hefur afdrifarikar afleiðingar i
för með sér.
Um áratuga skeið hefur það
tiðkazt við gerð hvers konar
samninga, húsaleigusamninga,
kaupsamninga eða verksamn-
inga, að binda þá samninga
breytingum á visitölu sem
verða kunna á samningstiman-;
um. Opinberir aðilar, riki og
sveitarfélög, hafa þar gengið á
undan og nær undantekningar-
laust hafa byggingaraðilar á-
skilið visitölukvöð i sölusamn-
ingum um ibúðir. Sérstaklega
hefur það verið gert eftir að
framkvæmdalán Byggingasjóðs
rikisins komu til skjalanna, en
skv. lögum er Húsnæðismála-
stofnun rikisins beinlinis falið
að taka mið af breytingu bygg-
ingavisitölu á byggingatima
húsnæðis.
Ákvæði samninga um visi-
tölubindingu byggjast á þeirri
forsendu að á timum mikillar
verðbólgu getur verðákvörðun i
upphafi samnings ekki staðizt
fyrir seljanda nema með fyrir-
vara um breytileika verðs i
samræmi við verðþróun á
samningstima. Launakjör og
efniskaup geta tekið stórstigum
breytingum og bað hefur verið
talið sanngjarnt að seljandi
mætti breyta verði til sam-
ræmis við sannanlegan kostn-
aðarauka vegna slikra
almennra verð- eða kauphækk-
ana á samningstimanum.
Þetta hafa landsmenn og
verkkaupendur almennt sam-
þykkt enda viðtekin venja um
langt árabil eins og áður segir.
Nú hefur verðtrygging samn-
inga verið dæmd ólögmæt.
Byggingameistarar geta ekki
krafið húskaupendur um
greiðslu á sannanlega hækkuð-
um tilkostnaði vegna byggingar
húss. Nú geta verktakar ekki á-
Vi