Dagblaðið - 20.11.1975, Blaðsíða 6

6
Dagblaðið. Fimmtudagur 20. nóvember 1975.
Franco til vinstri ásamt bróður
sinum Nicolás i herskólabúningi
1907.
t augum milljóna manna var
Francisco Franco hershöfðingi
persónugervingur harðstjórnar
nútimans. Margir hötuðu hann
fyrir vinfengi hans við Hitler og
Mussólini og fyrir að vera arki-
tekt hins þrúgandi spænska þjóð-
félags. Aðrir fyrirlitu þennan
litla, reigingslega mann með a 11-
ar orðurnar á brjóstinu og ýmsar
glósur fékk Franco aðheyra á ævi
sinni.
En þrátt fyrir gagnrýnina, þá
entist Fancisco Franco. í hartnær
40 ár, lengur en nokkur annar nú-
lifandi maður, stjórnaði hann
Spáni — að undanskildum 45 dög-
um i fyrra þegar hann lá sjúkur.
Allan þennan tima stjórnaði hann
með harð'ri hendi. Með láti hans
nú er lokið sfðasla fasistaeinræði
Evrópu — loksins.
Á vissan hátt var Franco mjög
sérstakur einræðisherra. Hann
reyndi ekki að h vetja áhangendur
sina með orðskrúði. Hátóna rödd
hans og eiiitið smámæli átti til
að vekja fliss. Hann var efnis-
hyggjumaður fram i fingurgóma,
og gerði ekki einu sinni tilraun til
að búa til hástemmda heimspeki-
lega umgjörð um stefnu sina eins
og til dæmis Hitler og Mussolini.
Hann kærði sig heldur ekki um
fleðulæti og hetjudýrkun. Hlýðni
var það sem Francisco Franco
krafðist, og með þvi að skapa
stöðugt ástand ótta meðal þegna
sinna, þá varð honum að ósk
sinni.
Vissulega átti Franco sina
stuðningsmenn. Þeir voru aðal-
lega menn sem gátu hagnazt á
þeirri þjónkun. Milljónir ó-
breyttra Spánverja dýrkuðu hann
og virtu fyrir, þótt undarlegt
kunni að virðast, þá eiginleika
hans sem áttu hvað sizt skylt við
spænska sögu og menningu. Til
dæmis má nefna, að hinn dæmi-
gerði Spánverji er lifsglaður og
lifir fyrir liðandi stund. Franco
var agaður á borð við prússnesk-
an hershöfðingja. Einh.sinni,
þegar spænskir nermenn i
Marokkó voru óánægðir með mat
sinn, kastaði skapbráður her-
maður matardalli sinum fullum i
andlit Francos. Hershöfðinginn
kallaði þegar i stað til sin foringj-
ann sem bar ábyrgð á matreiðsl-
unni á staðnum og fyrirskipaði
stórbætt mataræði þegar i stað.
Siðan bætti hann við án þess að
nokkur raddbreyting yrði: „Far-
ið með hermanninn út og takið
hann af lifi.”
t upphafi fjórða áratugarins
hafði Franco gott orð á sér fyrir
hughreysti og ágæti i baráttu
Spánverja i Marokkó sem þá
heyrði undir Spán og þegar hann
var aðeins 33 ára var hann orðinn
hershöfðingi — hinn yngsti i
Evrópu á þeim tima. Franco hélt
heim til Spánar og þótti ekki öf-
undsverður af verkefninu sem
hann fékk: að bæla niður með
hervaldi verkfall námamanna i
Astúriu. Þegar vinstrimenn unnu
umtalsverðan kosningasigur i
þingkosningunum i febrúar 1936
var Franco sendur i „útlegð” til
Kanarieyja. Siðar á þvi ári gerði
herinn á Spáni uppreisn og
Franco flaug þegar i stað til
spænsku Marokkó til að taka þátt
i og leiða uppreisnina. Þaðan
ferjaði hann hermenn sina yfir
sundið til tberiuskaga með flug-
vélum sem hann hafði fengið
keyptar af Þjóðverjum.
Francisco Franco
1892-1975
Sízt jók hann
á dýrð
spœnskrar sögu
Spænska borgarastyrjöldin stóð
i þrjú ár. Spænsku þjóðinni blæddi
illa og lýðræðissinnar og vinstri-
menn i Bandarikjunum og
Evrópu flykktust til Spánar til að
vernda lýðræðið. Af beggja hálfu
var barizt af slikri hörku og
grimmd að hinn siðmenntaði
heimur stóð á öndinni. 1 þvi striði
hófust loftárásir fyrir alvöru.
Hundruð þýzkra flugvéla i þjón-
ustu Francos lögðu gjörsamlega i
eyði Baskabæinn Guernica hinn
26. april 1937. Að lokum fór svo að
stöðugur straumur peninga,
mannafla og hergagna frá Þýzka-
landi sneri valdahlutfallinu þjóð-
ernissinnum i hag. Þegar leið
fram i marz 1939, eftir að milljón
Spánverja hafði látið lif sitt i bar-
dögum, voru föðurlandsvinirnir
knúðir til uppgjafar og Franco
settist i valdastól. Vald hans varð
strax algjört.
Með stuðningi hersins, hinnar
valdamiklu rómversk-kaþólsku
kirkju og spænskra fasista —
Falangistanna — varð Franco
fljótur að þurrka út allar menjar
um lýðræði. Stjórnmálaflokkar
og frjáls verkalýðssamtök voru
bönnuð, útkoma dagblaða stöðv:
uð eða þau múlbundin og Spán-
verjar sem andsnúnir voru
Franco voru umsvifalaust settir i
fangelsi. Þingið varð leiksoppur
Francos og hann skipaði sjálfur
alla ráðherra, héraðsstjóra,
borgarstjóra og herforingja.
„Leiðtogi á Spáni,” sagði einn
ibúa Madríd, „er einhver sem
hefur verið skipaður það af
Franco.” Auk þess að hefta frelsi
heima fyrir dró einræðisherrann
— el Caudillo — enga dul á stuön-
ing sinn og samúð með ttölum og
Þjóðverjum i upphafi siðari
heimsstyrjaldarinnar — á meðan
Einræðisherrann ávarpar þjóð sina grátandi i siðasta sinn 1. október sl„ er hundruð þúsunda Madrid-
búa vottuðu honum hollustu sina i kjölfar aftaka skæruiiðanna fimm úr röðum baskneskra þjóðernis-
sinna.
Fyrsta bióðbragðið fékk Franco i
Marokkó 1921.
Möndulveldin virtust sigur-
stranglegri. 1 sextándu aldar höll
sinni utan við Madrid, E1 Pardo,
hengdi Franco upp stórar myndir
af Mussolini og Hitler — með eig-
inhandaráritun þeirra kumpána.
1 lok heimsstyrjaldarinnar var
Spánn Francos útlagi meðal
þjóða, meira að segja utan við
Sameinuðu þjóðirnar. Sjálfur
hafði hann ekki miklar áhyggjur
af þvf og varþessalltaf fullviss að
atburðarásin yrði honum að lok-
um i hag. Hann hafði rétt fyrir
sér. Eftir þvi sem útþenslustefna
Sovétrikjanna varð ákafari svo
að Vestur-Evrópu stóð ógn af,
hættu Bandarikjamenn og banda-
menn þeirra að lita á Franco sem
óalandi og óferjandi villidýr. 1953
gerðu stjórnir Francos og Banda-
rikjanna með sér samkomulag
um bandariska herstöð á Spáni og
tveimur árum siðar fékk Spánn
inngöngu i S.Þ. fyrir tilstilli
Bandarikjanna.
Um sama leyti fór Dwight
Eisenhower, þáverandi Banda-
rikjaforseti, i heimsókn til
Francos. Þótti þá ýmsum full-
sannað að Bandarikjamenn væru
búnir að fyrirgefa einræðisherr-
anum það endanlega að hann
hefði stutt Möndulveldin i strið-
inu. 1 tilefni heimsóknarinnar tók
Franco niður myndir sinar af
Hitler og Mussolini og setti upp
aðra — af Eisenhower.
Þegar dró að lokum kalda
striðsins og minningarnar um
spænsku borgarastyrjöldina tóku
,að fölna á siðasta áratug kom að
þvi að Sovétmenn og fylgiriki
þeirra gerðu viðskipta og menn-
ingarsamninga við stjórn Spánar.
Og þótt ótrúlegt megi virðast, þá
átti einræðisherrann i Pardo höll
vinsamleg orð til i garð fyrrum
erkióvina sinna i Kreml. „Maður
getur ekki neitað þvi að rússneski
kommúnisminn er að gera Rúss-
land að einu valdamesta riki i
heimi,” sagði hann. ..Það hlýtur
eitthvað gott að vera til i þvi.”
Heima fyrir var Franco alltaf
jafn ósveigjanlegur þótt umheim-
urinn breyttist. Þegar seig á
seinnihluta valdaferils hans fóru
stúdentar, verkamenn og frjáls-
lyndir kaþólikkar og minnihluta-
hópar á borð við Baska að krefj-
ast aukins lýðræðis. Gamli
maðurinn þverneitaði og sagði
blákalt að svo lengi sem hann
stjórnaði á Spáni, þá skyldi rikja
þar einræði. Til að sýna fram á
algjört vald sitt skipaði hann fyrir
tveimur árum rúmlega þúsund
háskólaprófessorum að taka þátt
i hljóðlátri, kertalýstri athöfn i
Konunglega leikhúsinu i Madrid.
Einn og einn i einu voru hempu-
klæddir lærdómsmennirnir
neyddir til að ganga upp á sviðið,
krjúpa þar við krossmark og
sverja hollustueið við Franco og
stefnuskrá Þjóðarfylkingar hans,
eina leyfilega stjórnmálaflokks-
ins i landinu.
Litillega var dregið úr hörku
Franco-stjórnarinnar af Opus
Dei, hinni leynilegu og áhrifa-
miklu bræðrareglu rómversk-ka-
þólskra leikmanna. Félagar regl-
unnar eru valdir úr yfirstétt
mennta- og kaupsýslumanna
Spánar. Þeir hafa alla tið verið i
meirihluta i rikisstjórnum
Francos og hafa þannig haft tæki-
færi til að hvetja stjórnina til að
draga úr mestu hörkunni, taka