Dagblaðið - 21.03.1977, Qupperneq 19

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 21. MARZ 1977.
----------
Náttúrlegur og tilbú-
inn steinefnaáburður
1. Náttúrlegur steinefna-
áburður er aðallega tvenns kon-
ar: „gúanó“ og „Chile“-
saltpétur.
a. Gúanó. I Perú og á eyjum
undan stönd þess hefur um
langt skeið hlaðist upp fugla-
drit, gúanó. Það hefur varðveist
vel því að þurrt er i veðri þar í
Iandi, skammt norðan eyði-
merkurinnar Atacama, þurr-
asta svæðis jarðar.
Inkarnir notuðu gúanó til
áburðar þegar Evrópumenn
komu til Suður-Ameríku. Til
Evrópu var gúanó fyrst selt
1810. Otflutningur þess varð þó
ekki reglubundinn fyrr en
1840. Fór hann slðan vaxandi I
þrjá áratugi uns hann náði há-
marki 1870, 522 þúsundum
tonna. Þá var tekið að ganga á
gúanó-lögin. Og á næstu árum
féll útflutningur þessi niður í
um 50 þúsundir tonna á ári þar
til fyrir hann tók að miklu leyti.
Efnasamsetning gúanós er
ekki í mjög föstum skorðum.
Þannig nemur köfnunarefni 8-
15% af þunga þess, fosfór 4-
11% og kalíum 2-4%.
b. Chile-saltpétur. Nyrst í
Chile, í eyðimörkinni Atacama í
um 700 m háeð, eru mikil „salt“-
lög, brún-rauð að lit. Lögin eru
um 300 mílna löng, um 5 til 40
mílna breið, allt frá fáeinum
þumlungum upp 1 14 fet á
þykkt. Myndunarferli þessara
saltlaga munu að nokkru leyti
vera önnur en annarra mikilla
saltlaga sem eru í jörðu viða um
lönd.
Ur lögum þessum hefur frá
1813 verið unninn steinefna-
áburður, aðallega saltpétur
blandaður köfnunarefni, svo-
nefndur Chile-saltpétur,
(NaN03> og lítið eitt af eigin-
legum saltpétri (KNO3). Chile-
saltpétur hefur verið unninn úr
lögunum með tveimur aðferð-
um. Önnur er kennd við Shanks
en hin við Guggenheim.
2. Tilbúinn köfnunarefnis-
áburður er ekki unninn beint
úr köfnunarefni heldur úr
ammóníaki (NH3). Hins vegar
er ammóníak unnið með því að
binda vatnsefni köfnunarefni
sem unnið hefur verið úr and-
rúmsloftinu. Að miklu leyti
mun þó ammóníak vera unnið
úr kolum.
a. Ammóníak úr kolum.
Þegar kol eru koksuð losna úr
þeim sambönd köfnunarefnis
og nokkurra annarra efna,
meðal þeirra ammóniak. Kol
hafa verið koksuð í ýmsum til-
gangi, svo sem til framleiðslu
ljósgass og til járnvinnslu.
b. Ammóníak úr köfnunar-
efni andrúmsloftsins. Tvær
meginaðferðir munu vera til að
vinna köfnunarefnisáburð úr
andrúmsloftinu. önnur þeirra
er norsk en hin þýsk.
I Noregi komust Birkeland
og Eyde 1907 upp á lag með að
vinna köfnunarefni úr and-
rúmsloftinu með því að blása
því á milli rafpóla í ofni við
3000 stiga hita C. Um 1,5% sam-
einda köfnunarefnisins leysast
þá upp og ganga í samband við
frumeindir súrefnisins. Mynd-
ast þá köfnunarefnissýringur
(NO). Eftir nokkrum króka-
leiðum er unnin úr honum salt-
péturssýra sem blönduð er
kalksteini og síðan eimuð. Kem-
ur þá fram áburður sá sem
nefndur er Noregs-saltpétur,
(Ca(N03)2)- Aðferð þessi er
mjög orkufrek og hefur því ver-
ið lögð niður.
Þýska aðferðin er í megin-
atriðum á þessa leið: Andrúms-
loftinu er þjappað saman og
það kælt uns það verður fljót-
andi og eru þá köfnunarefnið
og súrefnið aðskilin við eim-
ingu. — Vatnsefnið er unnið úr
kolum, olíu, jarðgasi eða jafn-
vel vatni. — tJr köfnunarefn-
inu og vatnsefninu er
ammóníak síðan unnið synthe-
tiskt með aðferð sem þýskur
efnafræðingur, Fritz Haber,
fann 1910. Fer vinnsla
ammóníaksins að jafnaði fram
við 500-600 stiga hita C og 900-
faldan loftþrýsting.
3. Fosfór-áburður, fosföt, mun
aðallega vera tilreiddur úr
tveimur steinefnum, apatíti og
fosfatsteini.
Um apatít er óvíða svo mikið
að nám þess svari kostnaði. í
Ontarío í Kanada munu vera
auðugust lög af apatíti en tals-
vert er um það á Kola-skaga f
Rússlandi, í tJganda og í
Transvaal í Suður-Afríku.
Apatít er líka unnið úr gfabbó-
lögum í Noregi og úr segul-
járnsteininum fræga við
Kiruna og Gallivara í Sviþjóð.
Fosfat-steinn fyrirfinnst á
fornum hafsbotnum, nú á
þurru iandi, þar sem kaldur
sjór hefur forðum leitað upp á
yfirborðið. Kaldi sjórinn hefur
þá gefið frá sér koltvísýring en
um leið hafa fallið úr honum
fosföt og lagst á botninn. Kunn
slík botnlög eru í Bandaríkjun-
um, i Florida, Tennessee og
Þann 6. nóv. voru gefin saman í
hjónaband af séra Karli Sigur-
björnssyni f Háteigskirkju
ungfrú Herdís Jónsdóttir og
Stefán Rögnvaldsson. Heimili
þeirra er að Háaieitisbraut 30
Rvík. Ljósmyndastofa Gunnars
Suðurveri.
Nýlega voru gefin saman í
hjónaband af séra Grími
Grímssyni í Laugarneskirkju
ungfrú Hanna Maria Odd-
steinsdóttir og Bjarni Sverris-
son. Heimili þeirra er að
Efstasundi 13 Rvík. Ljós-
myndastofa Þóris.
Þann 13. nóv. voru gefin saman
í hjónaband af séra Hreini
Hjartarsyni ungfrú Sesselja
Svava Svavarsdóttir og Guð-
mundur Borgar Skarphéðins-
son. Heimili þeirra er að Þóru-
felii 6 Rvík. Ljósmyndastofa
Gunnars Suðurverl.
Þann 13. nóv. voru gefin saman
í hjónaband af séra Ragnari
Fjaiari Lárussyni i Haligríms-
kirkju ungfrú Sigrún Magnea
Jóelsdóttir og Erling Bjarna-
son. Heimili þeirra er að
Snorrabraut 35 Rvík. Ljós-
myndastofa Þóris.
Þann 30. sept. voru gefin saman
í hjónaband af sr. Arna Páls-
syni i Kópavogskirkju ungfrú
Pálmey Helga Gísladóttir og
Rúnar Ingólfsson. Heimili
þeirra er að Furugrund 52 Kóp.
Ljósmyndastofa Gunnars
Suðurveri.
Nýlega voru gefin saman i
hjónaband af séra Garðari
Svavarssyni í Laugarneskirkju
ungfrú Gréta Vigfúsdóttir og
Guðmundur Birgisson. Heimili
þeirra er að Krummahóium 4
Rvík. Ljósmyndastofa Þóris.
Nýlega voru gefin saman í
hjónaband af séra Halldóri
Gröndal ungfrú Hjálmfríður
Jóhannsdóttir og Einar As-
mundsson. Heimili þeirra er aö
Grenimel 14, Rvík.
Ljósmyndastofa Þóris.
Þann 13. nóv. voru gefin saman
í hjónaband af séra Ólafi
Skúlasyni ungfrú Rósa Krist-
mundsdóttir og Valgeir Már
Asmundsson. Heimili þeirra er
að Vitastíg 11 Rvík. Ljós-
myndastofa Gunnars Suður-
veri.
Ætlar að leika í sjón-
að halda sér alveg sérlega vel
Nú hyggur sú gamla á „aftur-
komu“. Hún hefur gert samn-
ing við fyrirtæki um nokkrar
Marlene gamla Dietrich vill Satt að segja dytti engum það í sjónvarpsauglýsingar. Ekki
helzt halda því leyndu að hún hug ef dæma ætti eftir útliti fylgdi fréttinni hvað hún ætlar
sé orðin sjötíu og fimm ára. hennar, því henni hefur tekizt að auglýsa.
varpsauglýsingum
Kjallarinn
Haraldur Jóhannsson
Suður-Karóllna.
tlr þessum tveimur steinteg-
undum er fosfór unninn með
þeirri meginaðferð að mylja
steintegundirnar og bæta síðan
í mylsnuna brennisteinssýru.
Koma þá fram kalsium-súlfat
og kalsium-fosfat sem saman
blönduð eru fosfór-áburður,
superfosfat. — Fosfór verður
einnig unnið úr apatíti og fos-
fatsteini með kemískri aðferð
og fyrir mikla upphitun.
4. Kalíum-áburður er unninn
(hreinsaður) úr lögum á forn-
um hafsbotnum (líkt og fosfat-
steinn). Á þessum fornu hafs-
botnum hafa fyrir útfall salta
hlaðist upp mikil lög eins og nú
eru að myndast í Dauðahafi og í
Salt Lake (í Utah í Bandaríkj-
unum). Matarsalt (natríum-
klóríð) fellur fyrr út en kalíum-
klórið sem sest ofan á það (en
hefur sums staðar skolastburt)
Slík saltlög eru í mörgum lönd-
um heims, i Þýzkalandi (senni-
lega hin kunnustu), Frakk-
landi, Spáni, Ráðstjórnarríkj-
unum, Israel, Indlandi, Japan,
Ástralíu, Suður-Afríku og
Bandaríkjunum.
5. Tveimur eða öllum þremur
megintegundum tilbúins áburð-
ar er stundum blandað saman
svo að þau verði borin á í einu
lagi (en hlutföll þeirra geta
verið með ýmsu móti).
1 sumar tegundir blandaðs
áburðar er að auki bætt efnum
sem plöntur taka aðeins til sín i
litlum mæli.
Haraldur Jóhannsson
hagfræðingur.
Beðið eft-
ir barni
í níu ár
Hin fagra Ann Margret, úr
poppóperunni Tommy, hefur
nú sagt frá því að hún og
maður hennar Rogert Smith,
hafi þráð innilega sl. níu ár að
eignast barn. Ekkert hefur
gengið hjá þeim enn, en þau’
binda miklar vonir við vorið.