Dagblaðið - 23.09.1977, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 23. SEPTEMBER 1977.
11
Á Alþýðuflokkurínn að vera
lítill eða stór?
Margir velta því fyrir sér
hvers vegna launþegaflokkur
eins og Alþýöuflokkurinn er
ekki stærri en raun ber vitni.
Hvarvetna á Noröurlöndum eru
sósíaldemókratar stærstu
stjórnmálaflokkar viðkomandi
landa. Vitaskuld liggja til þessa
margar ástæður, klofningur
margskonar í Alþýðuflokknum,
samvinnuhreyfing sem ekki er
sósíaldemókratísk og íhalds-
flokkur sem telst töluvert
vinstrisinnaður. En því má
heldur ekki gleyma að til þess
að ná hljómgrunni almennings
þarf kröftugt málgagn og
árvakra forystu. Því miður
hefur mér þótt skorta hvoru-
tveggja hjá Alþýðuflokknum.
Blað flokksins er of dauft og
hefur litla útbreiðslu og for-
ystumenn flokksins ekki nógu
einarðir. Flokkur blómstrar
ekki nema fyrir hann veljist
menn er standa og falla með
sínum málstað. Því skora ég á
almenning að taka þátt í próf-
kjöri Alþýðuflokksins. Hvað
mun gerast ef Alþýðuflokkur-
inn þurrkast út? Þá fá flokkar
eins og Framsóknarflokkur
dómsmálaráðherrans og
Alþýðubandalagið — íslenzkir
kommar sem eru meiri harð-
línumenn en ítalski kommún-
istaflokkurinn — lykilaðstöðu í
íslenzkum stjórnmálum. Og
finnst íslenzkum launþegum
Sjálfstæðisflokkurinn hafa
staðið sig svo vel að undan-
förnu að hann verðskuldi
traust? Hér um daginn átti ég
tal við róttækt fólk eins og það
kallar sig. Ég benti því á að
málgagn þess, Þjóðviljinn,
stæði yfirleitt með spilltustu
öflum þjóðfélagsins, samanber
síendurtekið lof um Ólaf Jóh.
og samstöðu Ragnars Arnalds
við Jón Sólnes í Kröflu. I eina
t'ðskrifaðiblaðamaðm á Þ.iáð-
viljanum hvassa gagnrýni um
skattamál. Hann var rekinn
vegna þess að skot hans hitti
engan betur en Lúðvík Jóseps-
son. Því spyr ég: Hver er
róttækur í dag? Ekki Alþýðu-
bandalagið. Enn skírskota ég til
almennings að veita þeim
brautargengi, sem vilja sporna
við þessari öfugþróun.
f Grindavík eru m.a. rekin
tvö hraðfrystihús, annað rekið
af almenningi, Hraðfrystihús
Grindavíkur, hitt af fáum ein-
staklingum, Hraðfrystihús Þór-
kötlustaða. Grindvíkingar segja
mér að rekstur og umsvif þess-
ara fyrirtækja sé mjög svip-
aður. Aftur á móti er það segin
saga gegnum tíðina að Hrað-
frystihús Grindavíkur hefur
ætíð borið hærri gjöld til hins
opinbera. Hvers vegna?
Á sama veg eru í Kefla-
vík tvö kvikmyndahús, annað
rekið af einstaklingi hitt af
verkalýðsfélagi. Sama er þar
uppi á teningnum og í Grinda-
vík. Hver skyldi vera skýringin
á því að verkalýðsbíóið greiðir
sí og æ hærri gjöld, enda þótt
aðsókn og sýningafjöldi sé jafn-
vel meiri í hinu kvikmyndahús-
inu? öngþveitið 1 skattamálum
er í brennidepli. Þar hefur
flókið skattakerfi alið á
allskyns spillingu. Bezta og
happadrýgsta leiðin eru óbeinir
skattar — skattar teknir af
neyzlunni. Sjálfstæðisflokkur-
inn boðaði þetta mál í síðustu
kosningum en sveik það eins og
svo margt annað.
Þjóðin rambar nú á barmi
gjaldþrots, erlendar skuldir
aldrei hærri. Samt er lítið sem
ekkert gert af hálfu stjórn-
valda til að hvetja til spar-
semi. Lítill vafi er t.d. að hægt
er að draga verulega úr útgjöld-
um með því að stytta skóla-
skylduna. Eitt það bezta er gert
hefur verið í menntamálum er
upptaka fjölbrautakerfisins.
Þar er námsval mikið og hægt
að hefja nám hvenær sem er á
ævinni. Margir unglingar eru
sjálfum sér og kennurum til
ama og leiðinda. Þessir
unglingar eiga að fara út í at-
vinnulífið í stað þess að hírast í
skólum. Ef þeir finna hvöt hjá
sér síðar að auka skólagöngu
sína, þá stendur það öllum til
boða. Einnig hygg ég að hægt sé
að spara stórfé í heilbrigðis-
málum með auknu aðhaldi og
meiri skynsemi í rekstri sjúkra-
húsa og lyfjaverzlana. En fyrst
og síðast verður að hafa gát á
framkvæmdum hins opinbera,
að þar sé ekki anað út í ævin-
týri eins og Kröflu. Ég ætla
ekki að draga úr þætti pólitík-
usa í því hneyksli en sér-
fræðingar eiga þar sinn
ómælda hlut.
Verðbólga er nú hér meiri en
Kjallarinn
Hilmar Jónsson
í nokkru öðru landi í Evrópu.
Launþegar vinna myrkranna á
milli til að hafa i sig og á.
Alþýðúflokkurinn er fyrst og
fremst flokkur þeirra og smáat-
vinnurekenda. Alþýðuflokkn-
um ber skylda til að standa fast
með málstað launþega. Fram til
baráttu gott fólk, gerum
Alþýðuflokkinn að öflugum
flokki, launþegaflokki sem
segir spillingu stríð á hendur
og þorir að leggja málin undir
dóm þjóðarinnar.
Hilmar Jónsson
bókavörður, Keflavík.
LISTASMIÐUR UODA:
ROBERT
LOWELL
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON
.uH ii

:@|Í 1
1 , i
i f
Bók
menntir
1 eftirminnilegri ritgerð skipti gagnrýnandinn
Philip Rahv bandarískum rithöfundum, lífs og
liðnum, í tvo meginflokka, „bleiknefi" og „rauð-
skinna", en sú skipting samsvarar nokkurn veginn
skilgreiningu þýska heimspekingsins Nietszche á tví-
eðli mannsins, „appólón" og „dýónísusi“. Bleiknefir
eru höfundar eins og Henry James sem fella reynslu
sína í ákveðið kerfi, — fast bókmenntalegt form sem
útilokar hið óræða og tilviljunarkennda og endur-
speglar það sem Rahv mundi kalla rökhyggju hvíta
mannsins. Rauðskinnar eru hins végar menn eins og
Melville Whitman og Edgar Allan Poe, höfundar sem
ekki trúa á fastmótaða heimsmynd og var meira í mun
að finna og tjá hin dular- og duttlungafullu öfl sem
lágu að baki tilverunni, án þess að fella þau í fyrir-
fram gefna bókmenntalega beinagrind og því stóðu
þeir nærri náttúrutilbeiðslu og forlagatrú hins amer-
íska indjána.
Rauðskinni
Það er vart hægt annað en minnast á tískuorðin
„opinn“ og „lokaður" í þessu sambandi og mundi
Henry James því vera talsmaður reglubundinnar og
lokaðrar söguritunar en Melville aðhyllast opna og
afar persónulega skáldsagnagerð þar sem upplifun
höfundar stjórnar formi verksins en ekki öfugt. Ýmsir
annmarkar eru að vísu á svo víðri kenningu sem
þessari, en þó er hún ekki alveg ónýt sem lausleg
viðmiðun. Ljóðskáldið Robert Lowell sem er nýlátinn
aðeins sextugur að aldri, mundi þá vera í flokki
einhvers staðar þarna á milli. Hann var bleiknefur í
íhaldssamri söguskoðun sinni, í stolti og meðvitund
um ættartengsl sín (tengdur rithöfundunum Amy
Lowell og James Russell Lowell og hinni aldagömlu
Lowell fjölskyldu) og með dvöl sinni í faðmi kaþólsku
kirkjunnar. Én rauðskinni var hann í þeim efasemd-
um sem sífellt ásóttu hann og rufu þann múr sem
hann byggði í kringum sig, — í seinni heimsstyrjöld
skarst hann úr leik af samviskuástæðum og sat í
fangelsi fyrir og á tímum Víetnams stríðsins tók hann
virkan þátt i mótmælastarfsemi friðarsinna.
Sannfœring og
orðsnilld
Efi hans og meðvitund um þann ofsa sem hann fann
innra með sér — ofsa sem hann á köflum taldi nálgast
vitfirringu, setja því sterkan svip á ljóð hans og gefa
þeim einstakan þrótt. Sannfæring hans og orðsnilld
fara hönd í hönd og ljóð hans eiga sér varla hliðstæðu
meðal þess skáldskapar sem ritaður hefur verið á
enska tungu síðastliðin 20 ár. Fyrsta ljóðabók hans
„Land of Unlikeness" kom út 1944 og sýnir í ljóðform-
um greinileg áhrif frá Suðurríkjaskáldunum svo-
nefndu, John Crowe Ranson og Allen Tate, —hend-
ingar eru stuttar og hnitmiðaðar, en innan þeirra er
samlikingum og innrími raðað svo þétt að þau virðast
sprengja hið ytra form ljóðanna. Að inntaki eru Ijóðin
eins konar leit að andlegri endurlausn, en þá var
Lowell að yrkja sig frá púritanskri arfleifð og yfir í
kaþólsku, en öll sú leit virtist þrungin tregablöndnum
efasemdum. Þetta er einnig inntak næstu bókar hans,
„Lord Weary’s Castle” sem kom út 1946, nema hvað
mál þeirrar bókar virðist enn samaþjappaðra og þétt-
ara, liklega fyrir áhrif hins breska Jesúíta Hopkins.
Til heimahaga
í næstu bók Lowells, „The Mills of the Kava-
naughs“, frá 1951 verður meðferð hans á yrkisefni
sínu ögn hlutlausari en þá fer hann fyrir alvöru að
leita til heimaslóða sinna, Nýja Englands, og þess
fólks sem þar býr og notar það efni bæði sem líkingar
fyrir heim á hverfanda hveli og ok sem hann. þarf að
losna undan. í bókinni eru sjö dramatískar einræður,
lagðar í munn ýmissa persóna og þótt þær séu sumar
ívið langdregnar eru þær mikilvægur áfangi á
þróunarferli Lowells og beina honum í átt fulls þroska
og persónulegra einræðna sem er form margra bestu
ljóða hans. En alls staðar í þessum ljóðum er auðséð
leikni skáldsins og lærdómur. I einni og sömu hend-
ingunni vitnar hann í Biblíuna, klassísk ljóð og sögu-
sagnir frá Nýja Englandi. Gott dæmi er brot úr ljóðinu
„Mother Marie Therese” sem fjallar um drukknaða
príorinnu (aftur snertir af Hopkins) og er lagt i munn
annarrar nunnu:
Often, when sunset hurt the rocks
Off Carthage, and surprised us knitting socks
For victims of the Franco-Prussian War,
Our scandal’d set her frowning at the floor,
And vespers stuck like lightning through the gioom
And oaken ennui of her sitting room.
It strikes us now, but cannot re-inspire,
False, false and false, I mutter to my fire.
Sjálfstraust og ró
I „Life Studies” (1960) upphefur Lowell loks eigin
rödd svo ekki verður um villst. Ljóðin eru opnari að
formi, e.t.v. fyrir tilstilli William Carlos Wilíiams og
skáldið hleypur án áreynslu milli samtalshrynjandi og
magnaðra Iýsinga og leikur hans með innrím og enda-
rím er hvergi uppáþrengjandi. Sálarstríð skáldsins
víkur um sinn fyrir sjálfstrausti og ró, nema í þeim
fáu ljóðum þar sem Lowell drepur á samband karls og
konu enda þá hans eigið hjónaband á bláþræði. En í
heild er lífsspeki skáldsins sannfærandi, játningar
hans hvergi í þeim yfirgengilega stíl sem einkenna t.d.
Berrymann og Sy'víu Plath og lýsingar hans á eigin
lífi, fjölskyldu, vinum og umhverfi fullar þokka. Það
er jafnvel létt yfir Ijóðinu „Memories of West Street
and Lepke” þar sem Lowell minnist fangelsisvistar
sinnar á árum síðara stríðs:
These are the tranquillized Fifties,
And I am forty. Ought I to regret my seedtime?
I was a fire-breathing Catholic C.O.,
and madc my manic statment,
telling off the state and presid.ent, and then
sat waiting senlence in Ihe bull pen
beside a Negro boy with curlicues
of marijuana in his hair.
Útsetningar
Þessi ljóðabók virtist leysa úr læðingi allar hliðar á
sköpunargáfu Lowells því ári síðar kom út
„Imitations”, útsetningar hans á ljóðum eftir Villon,
Baudelaire, Rimbaud, Rilke, Montale, Pasternak og
m. fl. Eg segi „útsetningar” því varla er hægt að
tala um beinar þýðingar. Lowell fellir persónuleika
sinn að hverju ljóði þessara forvera sinna — virðir
verk þeirra, en tekur sér ýmis skáldaleyfi í endursögn
þeirra. Arangurinn er í einu orði sagt snilldarlegur.
Hér er t.d. ljóð eftir Villon:
. I have loved — all I could —
when I try love again,
diseases ring iike bells
through my liver and blood,
and warn me off this road.
Seli love to someone else,
who puts away more food —
dancing’s for fatter men..
Áleitinn vísdómur
I bókinni „For the Union Dead“ (1964) má síðan
finna meiri háttar ljóðskáld, en þar fjallar Lowell um
flestar þær gátur sem brunnið hafa í hugum manna
frá örófi alda, — um trú, þróun mannkyns, ástina og
dauðann og gerir það af einstöku öryggi sem hvergi er
yfirborðslegt. í línum sem virðast hluti af hversdags-
legu rabbi kviknar allt í einu áleitinn vísdómur — „we
have talked our extinction to death“. Hvert Ijóð er
umfram allt listasmíði, t.d. titilljóð bókarinnar sem er,
eins og svo mörg þessara ljóða, um tímans tönn:
Parking spaces Iuxuriate iike civic
sandpiles in the heart of Boston.
A girdle of orange, Puritan-pumpkin colored girders
braces the tingling Statehouse,
Shaking over the excavations, as it faces Colonel Shaw
and his bell-cheeked Negro infantry
on St. Gaudens’ shaking Civil War relief,
propped by a plank splint against the garage’s
earthquake.
Játningar Lowells fá síðan á sig nýtt yfirbragð f
„Notebook 1967-68“, (með viðbæti 1970) sem er safn
ljóða í sonnettuformi um allt mögulegt, — Víetnam,
dauða Che Guevara, morð Martin Luther King og
Roberts Kennedy, stúdentauppreisnir í Frakklandi og
ýmsa þekkta menn. Fólk og atburðir endurspegla leit
skáldsins, afsíða kaþólskunni, að sannindum í vitfirrt-
um heimi og hér má greina lengi niðurbælda bölsýni
Lowells í sinni skýrustu mynd. Hvergi er haldreipi að
finna, segir skáldið — nema ef til vill í Ijóðinu sjálfu
og í þeirri trú treystir hann innviði þess til hins
ýtrasta.
Þegar Robert Lowell lést, hafði verið tilkynnt um
komu nýrrar ljóðabókar eftir hann, „Day by Day“.
Þykir mér ólíklegt að þar komi fram annar tónn en sá
sem hljómar i „Notebook", en hann á sitt upphaf
þegar i fyrstu bók Lowells.