Dagblaðið - 21.11.1977, Síða 12

12
DAGBLAÐIÐ. MANUDAGUR 21. NÓVEMBER 1977.^
Blátt f reyðibað á Kópaskeri
— Um Ijóðabók Jóhanns Hjálmarssonar ,Frá Umsvölum, útg. Hörpuútgáfan, 130 bls.
Bók
menntir
r m
AÐALSTEINN ■c
INGÓLFSSON i
Mikið hefur verið rætt og
ritað um hugtakið „opið ljóð“
meðal skálda og gagnrýnenda
hér á landi síðustu árin, en þó
hefur engum tekist að skil-
greina þetta fyrirbæri til
hlítar. Kannski sættast menn
aldrei á ákyeðna útlifun þess.
En ég held að við getum verið
sammála um að ljóólist af þessu
tagi sé fyrst og fremst
afsprengi þessarar aldar. Fyrir
20stu öldina voru ljóðskáld
yfirleitt sátt við að ítreka hið
sérstaka eðli ljóðlistarinnar.
Hún laut eigin reglum, óskyld-
um öðrum bókmenntagreinum,
og hún var Ijóðskáldum tæki til
að höndla, skilgreina og skilja
hið yfir-veraldlega — breyta
hinu hvunndagslega í hátíð. A
tuttugustu öldinni fóru lista-
menn mörgum greinum að efa
það að hægt væri að aðskilja
hina ýmsu þætti mannlegrar
tilveru og héldu því fram að
hún væri öll vatn á myllu hins
skapandi manns.
Ljóð úr strœtinu
í myndlist fóru fútúristar,
Duchamp og aðrir dadaistar að
innlima hversdaglega hluti og
jafnvel drasl í verk sín, í tónlist
fóru menn eins og Russolo og
allt til John Cage að hljóðrita
alls kyns hávaða strætisins og
fella inn í tónverk sín og í bók-
menntum fóru höfundar eins
og Mayakovsky.Cendras, Pound
og Eliot að nýta slengi, uþp-
hrópanir, hversdagsatburði og
tilvitnanir í skýrslur eða þá
önnur og eldri skáld. Þessi
þróun hefur haldið áfram allar
götur síðan og þá í rykkjum
fremur en óslitið. Það tímabil
,,úthverfrar“ Iistar, sem við lík-
lega þekkjum best, eru árin
1950-65 í Bandaríkjunum, tími
Beat-skáldanna Ginsburg og
Kerouac, hávaða-verka John
Cage og popplistar. Þetta er því
ekki ný bóla úti í heimi og ekki
að heldur í íslenskum bók-
menntum. Glöggt má t.d. sjá
tilburði i þessa átt í ljóðum
Hannesar Sigfúss. Jóns úr
Vör, Jónasar E. Svafár ogThors
Vilhjálmssonar. Nú virðist
þessi alda hafa risið aftur og er
nú hugtakið ,,opið ljóð“ oftast
nefnt í sambandi við nýjustu
bækur þeirra Jóhanns
Hjálmarssonar og Matthíasar
Johannessen.
Ljóð eða annóll
Þar er reynt á látlausan hátt
að draga fram hversdagsveröld
skáldsins og nær engin tilraun
gerð til að standa utan við
efnið, vega það og meta, ólíkt
því sem gerist í ljóðum þeirra
skálda íslenskra sem getið er
hér að ofan. En er þetta
breyting til batnaðar? Eftir
lestur nýjustu bókar Jóhanns
Hjálmarssonar, Frá
Umsvölum, læðist að mér
nagandi efi. Eg er nefnilega
enn á þeirri skoðun að ljóð-
skáld (og Frá Umsvölum er
skilgreind sem ljóðabók á saur-
blaði) beri mikla ábyrgð gagn-
vart því efni sem þeir fjalla um.
Þeir eru hvorki annálaritarar
eða sögumenn, heldur umskap-
endur sem leita að kjarna þess
sem þeir sjá í kringum sig og
gera að yrkisefni. Þeir geta
varla leikið hina ,,píkaresku“
söguhetju og sagt sem svo: Ég
er ljóðskáld og því hlýtur allt
sem gerist í lífi mínú að vera
ljóð. Ljóðskáld verður að
greina aðalatriði frá auka-
atriðum og fella síðan aðal-
atriðin í heillegan stakk. Hann
má vera ermalangur, skósíður
og stagbættur, svo framarlega
sem lesandinn sér hann. í bók
Jóhanns, Myndin af langafa,
var stakkurinn uppgjör skálds-
ins við Stalín og sá sársauki
sem fylgdi siðaskiptum þess og
þau innskot og þær frásagnir
sem þar komu inn í virðust
styðja þessa listrænu heild.
Á villigötum
í Frá Umsvölum á lesandinn
hins vegar erfitt með að skynja
þungamiðjuna. Felst hún í
sögunum af því ágæta fólki sem
býr á ofangreindum
Umsvölum? Felst hún í
skynjun skáldsins á mannlífi
norður á Kópaskeri eftir
jarðskjálftana? Bæði viðfangs-
efnin eru óneitanlega sérstök.
Þarfnast þau því ekki sér-
stakrar meðferðar? Hér sýnist
mér hinn látlausi hversdagsstíll
höfundar leiða hann á
villigötur. Hvort er mikilvæg-
ara, fyrir textann og okkur:
Regína sprautar og talar við
fólk
sem er veikt eða heldur að það
sé veikt
eða það sem fylgir á eftir:
Eg ætla í blátt freyðibað.
í morgun keypti ég margar
pilsnerflöskur
í Kaupfélaginu.
Enginn varð hissa.
„So what“ hefði Ezra Pound
sagt. Kannski er aðeins um
sjónarmun að ræða í þessu
tilfelli, en þó mundi ég segja að
líknarstörf Regínu væru
verðugra viðfangsefni en
freyðibað Jóhanns. Þannig
ganga á víxl lýsingar er sýnast
efni í góð ljóð, nöfn er hvergi
eru melt (García Lorca, Che
Guevara, Ben Bella, Kennedy,
Johnson, Sverrir Haraldsson,
Flóki, Hagalín, Soffía Loren,
Maó, Theodorakis, Mailer,
Bellow o. fl. o. fl.) og svo
frásagnir sem okkur finnst
okkur ekki koma nokkurn
skapaðan hlut við — og þar
með er allt þetta lagt að jöfnu.
Hér finnst mér Jóhann
bregðast hinni siðferðilegu og
listrænu skyldu hvers
ljóðskálds —skyldu sem hann
sjálfur hefur sinnt svo ágæt-
lega í fyrri ljóðabókum sínum,
— þ.e. að draga ályktanir og
byggja á þeim ályktunum eigin
mannúðarstefnu. Við eigum
nóg.af annálariturum en fá góð
ljóðskáld. Ur þeim hópi megum
við ekki missa Jóhahn
Hjálmarsson.
ALÞÝÐUBANDALAGIÐ
Vetrarvertíð stjórnmála-
manna er hafin. Fyrsti
róðurinn var faeinn í sjónvarpi
þegar formenn þingflokka
leiddu saman hesta sína.
Raunar er þetta ekki rétt
orðalag. Þarna var á ferðinni
gömul grammófónplata sem
orðin er svo slitin að megin-
þorri þjóðarinnar flýr af hólmi
þegar hún er sett á fóninn. Ef
mál þessara stjórnmálamanna
væri skrifað niður væri það
eins og fundargerð í mælskulist
á grunnskólastigi. Enginn hafðf
neitt fram að færa, nema
fulltrúi Alþýðubandalagsins.
Fulltrúi Alþýðubandalagsins
vildi láta lækka vexti eða alla-
vega ekki hækka þá.
Þetta vakti til umhugsunar
um ástand mála á
Alþýðubandalagsbænum.
Alþýðubandalagið mun hafa
um tvö þúsund félagsmenn
flokksbundna. Atkvæðamagn
þess í síðustu kosningum var
hins vegar um tuttugu þúsund.
Það gefur því auga leið að
margur óflokksbundinn
kjósandi kýs flokkinn vegna
trausts á forustu hans og
stefnu.
Það er líka augljóst að und-
anfarna mánuði hefur banda-
lagið haft byr. Þetta sést best á
því að í umræðum manna hefur
komið fram sú skoðun að
bandalagið bætti við sig
einhverjum þingsætum í
komandi kosningum. Þessum
skoðunum hafa andstæðingar
bandalagsins fyrst og fremst
imprað á. Stuðningsmenn hafa
verið bjartsýnir en varkárir I
orðum. Þeir hafa beðið eftir
tillögum bandalagsins um lausn
vandans. Hverju vill það breyta
og hvernig vill það breyta?
Þrátt fyrir lestur málgagna
bandalagsins hefur ekki verið
hægt að koma auga á neinar
raunhæfar tillögur. Ekki hefur
verið stungið upp á neinni til-
færslu fjármuna frá hinum
raunverulegu peningamönnum
til hinna verr settu. Engar til-
lögur um skattamál til að loka
einhverjum götum. — Engar
tillögur um að halla aftur
bakdyrahurð útgerðarmanna
og atvinnurekanda annarra. —
Engar tillögur um lausn
verðbólgu eða aðra þætii í
rekstri þjóðfélagsins. Þetta
þykir stuðningsmönnum banda-
lagsins ekki gott. Þeir vilja svo
gjarnan hafa eitthvað annað í
höndum í komandi kosninga-
baráttu en innantóm slagorð og
áratuga gamlar upphrópanir.
Það stendur aldrei neitt í
stað og allra síst þjóðfélags-
þróun. Þó að langur og linnu-
laus heimskuáróður dagblaða
ætti að vera búinn að slæva öll
skilningarvit almennings, þá er
það ekki. Fólk bíður eftir
raunhæfum tillögum sem
tengja má við raunverulegar
staðreyndir. Það væri tilbúið í
miklum mæli að fylkja sér um
stefnu sem komið gæti
þjóðfélaginu af því
geðveikiplani sem það hefur
þróast * á undanfarin ár.
Ötrúlegasta fólk hefur beðið
Kjallarinn
Hrafn Sæmundsson
efti'r þvi að forusta
Alþýðubandalagsins mótaði
slíka stefnu í krafti síðasta
kosningasigurs síns. Þetta fólk
hrökk óskaplega við í fyrr-
nefndum sjónvarpsþætti þegar
fulltrúi bandalagsins hafði það
\
helst til mála að leggja að færa
til fjármuni frá sparifjáreig-
endum til atvinnurekenda og
braskara. Undanfarin ár hefur
tugum milljarða verið rænt frá
þessum aðilum.
Hér hljóta stuðningsmenn
bandalagsins að staldra við.
Hvað er að gerast? Hverjir
móta stefnuna? Eini aðgangur
að upplýsingum eru málgögn
bandalagsins. Þar er ekkert að
finna.
Stuðningsmenn Alþýðu-
bandalagsins hljóta að fylgj-
ast með því hverjum verð-
ur falin forusta í komandi
kosningabaráttu. Verða settar á
fóninn allar gömlu plöturnar
eða verður þeim fjölda ungra
bandalagsmanna, sem bæði
vilja og geta mótað stefnuna í
efnahagsmálum, falin forusta?
Alþýðubandalagið hefur í
röðum sínum og stuðnings-
manna sinna mikla þekkingu
og framkvæmdaþrótt. Gæfa
þess og gengi veltur á því að
það virki þetta afl nú, þegar
þjóðfélagið er í sárum og áður
en það verður of seint.
Hrafn Sæmundsson
prentari.