Dagblaðið - 24.10.1981, Blaðsíða 16

16
DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 1981.
Fyrsta ópera Atla Heimis
Sveinssonar vœntanleg.
— músík er ávani, segir tónskáldiö
— músík þarf ekki endilega að vera falleg
Við fréttum að um þessar mundir
væri mikið að gerast hjá Atla Heimi
Sveinssyni, tónskáldi, og ákváðum því
að taka hann tali og leita nánari
fregna.
„Það er alltaf mikið um að vera hjá
mér,” sagði Atli og hló. „Það eru að
koma fram stór verk, sem ég hef unnið
á undanförnum árum, og svo er ég
með önnur stór verk í takinu sem ég
verð að skila bráðlega.”
Hvað er það helzta?
„í byrjun næsta mánaðar frum-
flytur Manuela Wiesler stórt verk,
fyrir einleiksflautu, sem ég skrifaði í
fyrrasumar. Verkið verður frumflutt í
Lundi og síðan spilar hún það á 15
tónleikum víða um Svíþjóð. Þetta eru
20 stuttir þættir og hver þáttur er ein
mínútaað lengd.”
Ertu rtokkuð að hugsa um að segja
okkur hvað verkið heitir?
„Það heitir Tuttugu músíkmínútur
og er bara stemmningaþættir, sem
hver um sig hefur sitt nafn, eins og t.d.
Fjallamúsík, Fuglamúsík, Barna-
músík, Þjóðleg músík o.s.frv.
Ég hugsa þetta eins og litlar,
aðskildar perlur á bandi. Þær eru allar
ólíkar en bandið tengir þær saman ...
tíminn.”
Trobar Clus
Síðan er eitthvað á döfinni í Noregi.
er það ekki?
„Jú. Næsta vor kemur þar stór fag-
ottkonsert, sem ég kalla Trobar Clus.
Það merkir leit í myrkri. Konsertinn
verður frumfluttur af Fílharmóníu-
hljómsveitinni í Oslo.
Það er ungur, norskur einleikari,'
ungur snillingur, Per Hannisdal, sem
flytur það, og einhver franskur
hljómsveitarstjóri. Ég man ekki hvað
hann heitir.”
Hvers vegna freistaði þetta hljóð-
fœri þín sérstaklega?
„Fagottkonsertar eru mjög óvana-
legir. Ég hef alltaf samið konserta fyrir
svolítið óvanaleg hljóðfæri; fyrst fyrir
flautu, síðan fyrir lágfiðlu. Þetta eru
öll svolítið óvanaleg einleikshljóðfæri ,
með hljómsveit.
Ég reyndi að nota fagottinn sem lýr-
ískt hljóðfæri og ekki þannig að hann
skili þessu hefðbundna Andrésar And-
ar kvaki, en þannig hafa vissir höfund-
ar einmitt notað hann, eins og t.d.
Prokoffief, í Pétri og Úlfinum, Hinde-
mith og fleiri. Ba, ba, ba, þú veizt.”
Fyrsta óperan
Ætlarðu að segja frá aðal Jeyndar-
málinu ’’?
„Já ég skal gera það. Á næstu Lista-
hátið, nánar tiltekið þann 6. júní ’82,
verður fyrsta óperan mín, Silkitrumb-
an, frumflutt í Þjóðleikhúsinu. Örn-
ólfur Árnason samdi textana.
Síðan er ég að skrifa verk fyrir St.
Paul Chamber Orchestra í Minnesota
í Bandaríkjunum. Það er í tveim þátt-
um, fyrir klassíska sinfóníuhljómsveit
sem hljómsveitin er, þrátt fyrir nafn-
ið.”
Eitthvað geturðu sagt meira um
óperuna, er það ekki? Hvert er efni
hennar?
„Þetta er gömul, japönsk saga,
gamalt No-leikrit, en þau eru sérstök
leiklistarhefð í Japan. Sagan getur
gerzt hvar sem er og hvenær sem er,
eins og á við um allar góðar sögur.
Líkt og sagan af Ódysseifi gæti gerzt
hvar sem er; sagan af manninum sem
er á leiðinni heim.”
Hvernig rak þessa sögu á þinar
fjörur?
„Það var svolítið einkennilegt, því
það var fyrir hreina tilviljun. Ég hafði
lengi verið að leita að einhverju efni í
óperu en ekki fundið neitt sérstakt, og
þá gerðist ein af þessum skrýtnu tilvilj-
unum.
Ég hafði verið í Boston á tónlistar-
hátíð og var í þann veginn að taka
flugvél til Californíu. Þar átti ég að
kenna á námskeiði Cal. Art, eða Cali-
fornia Institute of Fine Arts — og af
þvi að Walt Disney gaf þetta, þá er
það ýmist kallað Mickey Mouse Insti-
tute eða Donald Duck Academy, því
þeir standa auðvitað undir þessu, þeir
tveir.
Jæja, ég var að flýta mér um borð í
flugvélina á síðustu stundu, þegar ég
mundi eftir að ég hafði ekkert að lesa.
j Á hlaupunum greip ég fyrstu bók, sem
‘ég sá í bóksölunni, og þegar í vélina
kom, sá ég að ég hafði'gpipið fjársjóð,
því þar fann ég Silkitrumbuna.”
Óperan gerist
f tízkuheiminum
„Óperuna læt ég gerast í tízkuheim-1
inum í dag. Tízkan er eitt af því fáa
sem er alþjóðlegt í dag. 1 sambandi við I
það átti sér stað önnur tilviljun. Égj
rakst á franskt tízkublað og það er þá
með þessa stórkostlegu japönsku línu,
svo þar voru búningarnir komnir í
óperuna mína.”
„Eg hef gaman af skrýtnum nöfnum, sem fáir þekkja, og lerta oftuppifá-
sáö orO og hugtök."
„Á næstu ListahátíO, nánar tHtekiO þenn 6. Júní '82,
verOur fyrsta óperen mín, Siikitrumban, frumfíutt i
ÞjóOleikhúsinu."
„Einu sinni var ág spurOur aO þvi, hvaO músik væri —
músík er ávani."
Atíi Heimir kenndi viO The Calrfomia instítute of Fine Arts — „og afþvi
aO Watt Disney gafþetta þá er þaO ýmist kallaó Mickey Mouse Instítute
eOa Donald Duck Academy, því þeir standa auOvhaO undir þessu, þeir
tveir, "sagOi tónskáldiO. DB-myndir Bj.Bj.
Norðurlönd og í Berlín, Vestur-Þýzka-
landi og víðar. Jæja, þetta voru for-
stúdíur, nóg um þær.
Þögult
óperuhlutverk
„1 óperunni eru sex sönghlutverk,
eitt þögult, og miölungsstór hljóm-
sveit.Töluvert af músíkinni er líka fiutt
af tónbandi um leið og sungið er og
leikið af hljómsveitinni. Auk þess eru
myndvörpur notaðar og kvikmyndir.
Þetta er saga um mannleg sam-
skipti. Það má túlka hana á marga
máta, eins og allar góðar sögur. Það er
líka hægt að byggja í hana pólitíska
merkingu, ef menn vilja.”
Ertu pólitískur, Atli?
„Já.”
Hvernig? Þú ertnú vanur að svara i
lengra máli.
„Það er auðvitað pólitískt að kom-
ponera músik sem hefur áhrif úti í
samfélaginu.”
Efhún hefur þá nokkur áhrif. Ertu
viss um að þú ofmetir þetta ekki? Ef
maður gerir ráð fyrir langtlma áhrif-
um, á borð við stefnumótandi stíj þá
það, en pólitísk áhrif?
„Jæja, af hverju er þá verið að
banna músík, nýja músík, nýjar
stefnur? Það gerði Hitler, það gerði
Stalin og þeirra hjálparkokkar — og
Sovétríkin í dag. Áhrif af músík eru
mjög margræð. Þetta er ákaflega
abstrakt miðill.”
Músík fremur
en tónlist
Af hverju notarðu helzt aldrei orðið
tónlist, heldur alltaf „músík”?
„Það er einfalt, ég vinn ekki ein-
göngu með tóna, heldur alls konar
önnur hljóð. Öll hljóð, sem til eru, eru
efniviður í músík. Tónar eru bara lítill
hluti af öllum þeim hljóðum sem hægt
er að setja saman og kompónera úr.
í Snorra Eddu talar Snorri einhvers
staðar um kvæði sem eru „sett saman
af skynsamlegu viti”. Kompónera
merkir að setja saman. Að semja
músík er að setja saman hljóð, ekki
eingöngu tóna.”
Nú eru margir þeirrar skoðunar að
þú og aðrir framúrstefnumenn setji
mest saman óhljóð, hvað segir þú við
því?
„Við setjum saman hljóð. Það, sem
fólk kallar óhljóð, eru hljóð sem fólki
finnst ljót, en ég er ekkert á þeirri
skoðun að músík þurfi endilega að
vera falleg. Mér finnst betra að hún sé
áhrifamikil.”
En ef hún er nú svo „Ijót” að enginn
vill hlusta á hana, hvað verður þá um
áhrifin?
„Þá verður það bara að ráðast.
Smekkur manna er misjafn og hlust-
unarvenjur lika. Nútímatónlist er ekki
nærri eins óvinsæl og margir halda.
Hún verður afar vinsæl með tíman-
um.”
Af hverju ert þú alltaf með erlend
orð og heiti Iþlnum verkum?
„Eg hef gaman af skrýtnum
nöfnum, sem fáir þekkja, og leita oft
uppi fáséð orð og hugtök. Stundum
sem ég verkið við nafnið og stundum
gef ég verkinu nafn á eftir.
Ég hef líka reynt að búa til ný orð á
íslenzku.”
Svo sem?
„Hlými, til dæmis, það sem hljóm-
ar. Svo hef ég gaman af að nota sjald-
gæf orð og að setja saman sjaldgæf
híjóð.
Einu sinni var ég spurður að því
hvað músík væri — músík er ávani.”
-FG.
Hversu löng var meðgangan?
„Ég hafði aldrei tíma til þess að
vinna samfleytt að þessu, svo þetta
spannaði tvö ár. Tónlistarstíllinn er
summa af ýmsum þeim stíltegundum
sem ég hef verið að vinna að undan-
farin ár.
Til dæmis er verk, sem ég nefni
Pólsk ljóð, forstúdía að þessari óperu.
Pólsk ljóð verða frumflutt í Svíþjóð í
næsta mánuði. Rut Magnússon og
Kammersveit Reykjavíkur flytja þau i
Konserthuset í Stokkhólmi.
önnur forstúdía er Landet som ikke
Sr, sem nýlega var útgefið á plötu í
Sviþjóð. Ilona Maros syngur þar gull-
fallega. Hún er ungversk og syngur
mikið af nýrri músík. Þetta er annað
verkið sem ég hef skrifað fyrir hana.
Hún hefur flutt Landet um öil
FÓLK