Sunnudagur fylgirit Þjóðviljans - 14.06.1964, Síða 5

Á LÝSUSKARÐI
HAUSTID1930
Lýsuskarð heitir f jallaskarð
ihátt er liggur gegnum Snæ-
fellsnesfjallgarð milli Staðar-
sveitar og Grundarfjarðar.
Skarð þetta er bratt og þröngt
og því eigi fært nema gang-
andi mönnum. Þegar upp í
skarðið er komið er þar all-
stórt vatn, er Lýsuvatn
heitir. Samnefnt öðru vatni í
Staðarsveit, og einnig í Stað-
arsveitarlandi. tJr Lýsuvatni
hinu efra rennur áin Lýs>a í
Vatnsholtsá, örskammt frá
upptökum hennar úr Lýsu-
vatni hinu neðra, en við hana
eru kenndir tveir bæir í Stað-
arsveit, Lýsudalur og Lýsu-
thóll. Rennur hún milli þeirra
og aíeins spölkorn fyrir sunn-
en Lýsuhól. Lýsa mun draga
nafn af því hve tær hún er,
smbr. ljós, bjartur, enda berg-
vatnsá.
Þegar komið er alllangt inn
fyrir Lýsuvatn í Lýsuskarði
er þar djúpt gil sem Þvergil
heit'.r. Skiptir það löndum
milli Staóarsveitar og Eyrar-
sveitar. Gil þetta mun vera
20—25 metra djúpt og er illt
yfirferðar, en þó fært gang-
andi mönnum. Er Lýsuskarð
í raun réttri eigi nema Þver-
gilið eitt á h. u. b. 100 metra
kafla. — Um Lýsus'karð og
Lýsuvatn hið efra er eftirfar-
andi þjóðsaga.
Sagt er að til foma hafi
verið mikil silungsveiði í Lýsu-
vatni hinu efra. Lá sú veiði
undir Lýsudal, enda vatnið í
hans landi. Er leiðin frá bæn-
um um hálfrar annarrar kist.
gangur og hin erfiðasta eins
og fyrr segir. Fyrir löngu
bjó bóndi einn í Lýsudal. Eigi
er getið nafns h-ans. Hann var
búþegn góður og ötull, stund-
aði hann fast veiðar í Lýsu-
vatni og varð fengsæll.
Það var einihverju sinni að
hann var í veiðiför og hélt
heimleiðis með feng sinn, að
bann verður þess var að hon-
um er veitt eftirför. Lítur
hann þá um öxl og sér óvætt
á eftir sér. Verður hann þá
allfelmtraður og hraðar för
sinni sem mest hann má. Dró
hvoi'ki sundur né sam-an með
honum og óvættinni. Kastaði
hann þá frá sér silungsbyrð-
inni og varð för hans greið-
ari við það, enda lá leiðin
meira ofanímóti. Dró þá held-
ur í sundur og taldi hann sig
þá hólpinn. Komst hann svo
farsællega heim en var þá
nærri sprunginn af mæði. Lá
hann nokkra daga eftir at-
burð þenna, en náði sér þó
aftur. Taldi hann víst að ó-
vættur þessi hefði verið úr
Lýsuvatni. Hætti hann þá
veiðum þar, og hefur þar eigi
verið veitt síðan.
Eigi veit ég hvort nokkur
silungur er nú í Lýsuvatni, en
aldrei hef ég orðið þess var
í Grundarrétt, en þangað fór
ég fyrst haustið 1915. Eigi
veit ég nákvæmlega hve marg-
ar réttarferðir ég fór í Grund-
arrétt, en þær munu vera eitt-
hvað milli 40 og 50, þvi oft-
ast fór ég tvær ferðir á hverju
hausti. Siðustu ferðir mínar
sem „skilamaður“ í Grundar-
rétt fór ég haustið 1949 og
Eftir BRAGA JÓNSSON frá Hoftúnum
á ferðum mínum um skarðið,
sem orðnar eru æði margar.
Geta má þess þó, að þar sem
Lýsa rennur úr vatninu sést
ennþá allmikill grjótgarður
eða leyfar hans. Lítur helzt
út fyrir að þar hafi verið sil-
ungskista höfð, en eigi þopi
ég þó að fullyrða neitt um
það. Sagt er að hvalbein stór
hafi fundizt við vatnið, en eigi
hef ég rekizt á þau.
Eins og fyrr segir er Lýsu-
skarð eigi fært nema fót-
gangandi mönnum og því ekki
fjölfarin leið. Um það hafa
aðeins legið leiðir sma'a og
réttamanna, er á haustin fóm
úr Staðai-sveit í Grundarrétt,
sem er fast við skarðið Eyr-
arsveitaimegin. Leitar sauðfé
úr Sfcaðarsveit mikið norður í
Eyrarsveitarfjöllin. Eru þar
víða sauðfjárhagar góðir og
margfalt betri en í Lýsuskarði
Staðarsveitarmegin, sem ei
hrjóstrugt og graslítið.
Á unglingsárum mínum var
að jafnaði stórt fjársafn úr
Staðarsveit í Grundarrétt á
hverju hausti. Flest mun það
hafa verið um 1000 að tölu
og var þá farið að reka það
suður Bláfeldarskarð, til Blá-
feldarréttar, en var áður rek-
ið suður Lýsuskarð, og var
svo fyrstu haustin sem ég fór
fluttist þá á næsta ári úr
Staðarsveit til Akraness og
átti þar heima i nokkur ár.
Eigi getur leiðin yfir Lýsu-
skarð talizt löng. Talið er að
það sé um þriggja stunjla
gangur frá Lýsudal í Staðar-
sveit inn að Grund í Eyrar-
sveit og er þá eigi greitt fiar-
ið. Oftast fórum við Stað-
sveitungar til Grundarfjarðar
daginn fyrir réttina, til þess
að vera óþreyttari við sundur-
drátt fjárins í réttinni, og
gistum þá næstum alltaf á
næstu bæjum við hana. Þegir
réttarhaldi var lokið héldum
við af stað suður með féð og
sluppum oftast fyrir myrkur
f Bláfeldarrétt, en þar var féð
geymt um nóttina. Var svo
allt féð er til Bláfel ’arréttar
kom dregið þar sundur dag-
inn eftir, en Bláfeldarrétt er
eins og kunnugt er, önnur lög-
skilarétt Staðsveitunga. Oft
voru ferðir í GrundaiTétt erf-
iðar ef veður var slæmt, sér-
staklega í hvassri sunr.anátt,
því þá var móti veðri að sækja
suður yfir. Ein ferð mín í
Grundarrétt er mér minnis-
stæðust allra minna ferða
þangað og skal nú sagt frá
henni í fáum orðum.
Það var haustið 1930, að
við skyldum fara þrír í síðari
rétt. Förunautar minir voru
þeir Þorsteinn Jónson í Ytri-
Görðum og Kjartan Jóhannes-
son á Sleitandastöðum, sem þá
var 16—17 ára gamall, en þó
hinn röskvasti. Þorsteinn var
þá 25 ára, duglegur og harð-
frískur maður, en ég var um
þrítugt. Ég var sá eini okkar
sem var kunnugur leiðinni yf-
ir Lýsuskarð og þvi sjálfkjör-
inn foringi fararinnar, en
þetta var fyrsta ferð þeirra i
Grundarrétt. Var þvi ákveðið
að Kjartan, sem lengst á.tti
að fara, væri kominn að Lýau-
dal er við Þorsteinn kæmum
þangað og biði okkar þar, en
þar sem við Þorsteinn vorum
nágrannar urðum við að sjálf-
sögðu samferða upp að Lýsu-
dal, sem er um klukkustund-
argang frá Hoftúnum. Var
svo ætlunin að gista í Grund-
arfirði nóttina eftir. Af óvið-
ráðanlegum ástæðum urðum
við Þorsteinn síðbúnari en við
upphaflega ætluðum okkur.
Veðri var svo háttað, að
það var allmikil norðaustan-
rigning með talsverðum stormi
í byggð, en fennti til fjalla,
eða ofaní miðjar fjal'ahlíðar.
Degi var tekið að halla, en
samt töldum við þó að við
hefðum bjart meiri hluta leið-
arinnar og næðum vel háttu.m
inn í Grundarf jörð. Þegar við
komum að Lýsudal var Kjart-
an kominn þar og bafði beðið
okkar góða stund. E'gi stóð-
um við þar lengi við en mun-
um þó hafa drukkið kafft. Þá
bjó að Lýsudal Jónas Guð-
mundsson er býr þar enn.
Latti hann okkur fararinnar
þar sem myrkur færi í hönd
og auðsjáanlega hríðarveður
á sfcarðinu, en við létum eigi
letjast og töldum, að eigi væri
víst hvort eft'r betra vrði að
bíða. Héldum við síðan af
sbað og sótt:st ferðin ve' til
Framhald á bls. 237.
SUNNUDAGUR — 233