Sunnudagur fylgirit Þjóðviljans - 10.03.1965, Blaðsíða 3

TUNDUR-
DUFL í
VÖRPUNNI
EFTIR ÞORVALD STEINASON
Þorvaldur Steinason
| Oft heyrum við í fréttum
j sagt frá því að þetta og þetta
skip hafi fengið tundurdufl í
vörpuna. Ekki veit ég hvaða
áhrif slíkar fréttir hafa á al-
menning. En ekki væri óeðli-
legt að slíkar fréttir vektu ó-
hug allra sem þær heyrðu. Þó
er ekki hægt að segja annað
en að við íslendingar höfum
verið lánsamir með það hve
fá skip hafa orðið fyrir skaða
j af því að fá tundurdufl í veið-
j arfæri sín.
Það eru þó ekki orðin svo
j fá tilfelli þar sem tundurdufl
var í vörpu skipa og enginn
hafði hugmynd um það fyrr
en duflið valt inn á dekk á-
samt fiski og því öðru sem
varpan hefur hirt úr hafdjúp-
j inu.
Ekki er samt vitað til þess
að nema eitt íslenzkt skip hafi
farizt af því tilefni að tund-
urdufl hafi komið í botnvörpu
þess. En togarinn Fylkir sökk
eftir að tundurdufl hafði
sprungið í vörpunni við síðu
hans á miðunum norður af
Hornbjargi. Mannbjörg varð
og má teljast að það sé
! sérstakri tilviljun að þakka,
að veður var þannig og skip
nálægt svo björgun á mönnum
var framkvæmd fljótlega.
Hefðu aðstæður verið aðrar
og lakari er ekki víst að
neinn hefði orðið til frásagn-
ar.
Dragnótabátur sem var að
veiðum í Faxaflóa fékk tund-
, urdufl eða sprengju í nótina
sem sprakk áður en upp var
dregið, en báturinn laskaðist
þó lítilsháttar. Færeyskur tog-
ari fékk tunduriufl í vörpuna
úti af Austurlandi, sem sprakk
við síðuna, og varð það fjór-
um af áhöfn að bana en skip-
ið sökk. Allflest þau tundur-
dufl sem íslenzk skip hafa
dregið úr djúpi hafsins með
veiðarfærum sínum hafa ver-
ið virk sem kallað er, það er
þau hafa verið í fullkomnu
lagi til þess að vinna sitt
verk: að sökkva og splundra
skipum ef viss atvik væru
fyrir hendi.
Ekki er hægt að segja um
það hvort fleiri skip hafa
fengið dufl í veiðarfæri sín
sem hefur orðið þeim að
grandi en vitað er að bæði
brezkir og þýzkir togarar hafa
farizt að veiðum hér við land
þó ekki sé vitað um tildrög.
Þegar styrjaldir geysa er
vágestum lagt við festar á
siglingaleiðum til þess að
granda skipum óvinanna sem
ekki þekkja hættusvæðin. Aft-
ur á móti fá skip vinveittra
þjóða oft tilkynningu um það
hvar hættusvæðin eru, þótt
stundum vitji bregða út af
því.
Straumar og hafrót, með
fleiru, rífa svo oft þessi dufl
frá festum sínum og eru þá
þau dufl oft á reki um höfin
í langan tímá, jafnvel svo ár-
um skiptir. Þannig var það
að dufl rak upp í skerjaklas-
ann vestan við Mýrar einum
fimm til níu árum eftir að
því hafði verið lagt á sigl-
ingaleið af styrjaldarþjóðum í
hinni fyrri heimsstyrjöld. Það
dufl var sprengt með skoti
frá danska varðskipinu Fyllu
í ágústmánuði 1923. Sprengi-
máttur þess dufls virðist hafa
verið í fullum kráfti en ef til
vill hefur kveikihæfni gluss-
ans sem notaður var í duflin
á þeim tíma verið orðið eitt-
hvað áfátt. Aftur á móti var
tundurdufl sem rak á Hall-
geirseyjarfjöru í Landevjum
og lá þar lengi efst ! fiöru-
borði í fullkomnu ' ''egar
það loks var gert ♦ af
kunnáttumanni. F af
því dufli birtist í s< vgs-
blaði Tímans rituð ai Guð-
brandi Magnússyni þáverandi
kaupfélagsstjóra í Hallgeirs-
ey en síðar forstjóra Áfeng-
isverzlunar ríkisins.
Ekki mun þó tundurduflum
hafa verið lagt í námunda við
ísland í þeirri styrjöld, en þó
voru þau alimörg á sveimi við
strendur landsins um sinn.
í síðari heimsstyrjöldinni
var tundurduflum lagt á sigl-
ingaleiðum við ísland og að
minnsta kosti var einum þrem
fjörðum lokað að nokkru leyti
með duflagirðingu. Einnig var
lögð tundurduflagirðing út frá
Vestfjörðum norðvestur í haf
í átt til Grænlands.
Sú girðing lá um veiðislóð-
ir íslenzkra fiskiskipa, meðal
annars hin kunnu Halamið.
Önnur girðing var lögð út
frá Austurlandi til austurs eða
suðausturs í átt til Noregs.
Sú girðing lá einnig um fiski-
slóðir íslendinga. Báðar þess-
ar girðingar voru að nokkru
kynntar íslendingum með því
að allbreitt belti til beggja
handa við þær var talið bann-
svæði til siglinga og fiskveiða.
Ennfremur var á kreiki
sterkur orðrómur um það að
Englendingar hefðu lagt tund-
urduflum út af Snæfellsnesi
stutt frá landi en sá orðróm-
ur hefur ekki verið staðfestur
og reyndar heldur ekki af-
sannaður.
Fljótlega eftir byrjun styrj-
aldarinnar fór að verða vart
við rekdufl hér við landið. En
þó var það lítið í samanburði
við það sem síðar varð. Þeg-
ar haust- og vetrarveðrin tóku
að slíta upp þessar duflagirð-
ingar Englendinga hér við
land fór að verða lcrökt af
rekduflum hér umhverfis land-
ið. Sennilega hefur rekdufla-
mergðin náð hámarki á árinu
1941. Það ár minnist ég þess
að hafa siglt fram hjá sjö
tundurduflum á leið okkar frá
Meðallandsbugt og vestur ;um
norður að Skallarifi og þar af
fjögur frá Barða að Skalla.
Eins og áður segir þá lágu
tundurduflagirðingarnar bæði
frá Vestur- og Austurlandi yf-
is fiskislóðir íslendinga. Ekki
munu þó hafa verið mikil
brögð að því fyrst í stað að
veiðiskipin færu inn á bann-
svæðin en þegar fór að líða
á árið 1941 fóru togararnir að
gerast nærgöngulli bannsvæð-
unum. Það mun hafa verið um
miðjan ágúst að meirihluti
togaraflotans var kominn til
veiða á Halamiðum þrátt fyr-
ir bannið. Þá var þar upp-
gripaafli aðallega af ufsa, þó
nokkuð af öðrum fiski. Eng-
inn varð var við tundurdufl
þarna fyrst í stað. Það var
því orðin nokkuð algeng skoð-
un sjómanna að engin tundur-
dufl hefðu verið lögð þarna
eða að minnsta kosti ef svo
hefði verið þá væri straum-
ur og hafrót búið að rífa þau
upp og færa eitthvað út í
buskann. En Adam var ekki
lengi í Paradís.
Það mun hafa verið um
miðjan september að margir
togarar voru að veiðurn á Hal-
anum í góðu veðri og mok-
afla. Meðal skipa þeirra sem
þarna voru var togarinn Haf-
steinn frá Hafnarfirði. Þegar
þetta var voru togaravökulög-
in þannig að hásetar skyldu
hafa átta tíma hvöld en 13
tíma vinnutíma. Algengasta
framkvæmd þeirra vökulagá
var þannig að hásetum var
skipt í þrjár vaktir og voru
tvær vaktir á dekki í einu en.
ein í „koju“. Hver vakt stóð
þá samfleytt í tólf stundir en
átti sex stunda hvíld í „koju“.
Þetta jafnaðist svo upp á
hverjum þrem sólarhringum
að útkoman var átta tíma
hvíld og sextán tíma vinna.
Vaktaskipti voru þá að jafn-
aði kl. 0.30, 6.30, 12.30 og 18.
30. Fimmtán mínútur fyrir
vaktaskipti var „kojuvaktin
ræst út“. Þessar fimmtán mín-
útur máttu þeir nota til þess
að klæða sig og búa til vinnu
á dekki en þangað fóru þeir
beint til verks og leystu þá
vakt af hólmi sem næst átti
hvíld að fá. Sú vakt fór aftur
á móti fyrst til borðsals til
matar áður en svefn fengist.
Það var því ekki um átta
tíma svefn að ræða þótt sá
misskilningur væri all almenn-
ur meðal fólks í landi. Dekk-
vaktirnar mötuðust svo f
vinnutímanum en áttu þó að
hafa eins stuttan matartíma
og minnst varð komizt af með.
Nú var það þennan um-
rædda dag að „kojuvaktin"
var að venju ræst út kl. 12.30.
Var þeim þá sagt að mok-
afli væri af ufsa og veður svo
sem bezt mátti verða, glamp-
andi sólskin og sjór svo slétt-
ur sem hann sléttastur verð-
ur á Halamiðum á haustdegi.
Það var verið að hífa upp
trollið svo við áttum von á
SUNNUDAGUR — 255