Vísbending - 02.05.1984, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
2
Gengi íslensku krónunnar
Gengisfesta án markmiös peningamálum
Þróunin síðan í maí 1983
Gengi íslensku krónunnar var lækk-
aö um 14,6% í lok maímánaöar 1983
og hækkaði þá verð á erlendum gjald-
eyri um 17% aö meðaltali. Meöalgengi
m.v. sölugengi (meöaltal myntvogar
og landavogar) var 2,27% hærra í lok
ársins en 30. júní 1983. Meðalgengi í
apríllok 1984 var 4,25% hærra en um
mitt ár í fyrra og 1,93% hærra en í árs-
lok 1983.
Þrátt fyrir að meðalgengi krónunnar
hafi verið afar stöðugt frá maílokum í
fyrra hafa verið töluverðar sviptingar á
gengi krónunnar gagnvart einstökum
gjaldmiðlum vegna breytinga á gengi
gjaldmiðla á alþjóðlegum gjaldeyris-
markaði. Taflan sýnir yfirlit yfir breyt-
ingar á gengi krónunnar í apríllok
gagnvart nokkrum myntum frá miðju
ári í fyrra og frá áramótum. Annars
staðar í blaðinu er gerð nánari grein
fyrir sveiflum í gengi helstu gjaldmiðla
(sjá bls. 1).
Breytingará gengi krónunnar, %
gagnvart frá frá
30.06.83 30.12.83
dollara 7,30 2,89
pundi -1,80 -0,80
danskri kr. .... -1,18 1,84
fr. franka -1,43 2,92
sv. franka 0,90 0,01
þýsku marki ... 0,73 3,26
Meðalgengi ... 4,25 1,93
Stefna núverandi stjórnvalda frá upp-
hafi kjörtímabils var að halda meðal-
gengi krónunnar sem stöðugustu á
síðari hluta árs í fyrra en í ár skyldi
heimilt að sveigja meðalgengi um 5%
til hvorrar handar ef þurfa þætti. Hafa
stjórnvöld staðið fast við stefnu sína í
gengismálum allt til þessa.
Hvernig ákvaröast gengi?
Það væru ýkjur að halda því fram að
ágreiningslaust sé meðal hagfræðinga
eða annarra um það hvernig gengi
gjaldmiðla ákvarðast. Hér á landi hafa
stjórnvöld löngum verið ásökuð um að
láta gengi krónunnar að mestu ráðast
af afkomu útflutningsveganna; og
hagur útflutningsgreina og annarra
atvinnuvega er samkvæmt þessari
greiningu að miklu leyti kominn undir
launakostnaði. Talsmenn þessara
kenninga benda á að launakostnaður
sé 75-80% alls framleiðslukostnaðar
svo að augljóst sé að launin hljóti að
ráða mestu. Kröfur verkalýðsfélag-
anna ráða síðan mestu um launa-
hækkanir.
Segja má að efnahagsráðstaf-
anirnar frá í maí í fyrra hafi borið nokk-
urn keim af þessum hugsunarhætti.
Megináhersla var lögð á launa-
stefnuna til að halda niðri launakostn-
aði og um leið skapaðist færi á gengis-
festu. Þótt skýrt hafi komið fram að
ráðamönnum var Ijóst að fyrstu skrefin
til að ná tökum á verðbólgunni væru
þau auðveldustu hefur skort á festu og
samstöðu um aðgerðir sem urðu að
koma í kjölfar lögbindingar launa og
frystingar gengis.
Til lengdar ræðst verð af mismuni
framboðs og eftirspurnar. Ef aukning
á krónum í umferð verður meiri en að
meðaltali í viðskiptalöndunum þá
lækkar meðalgengi krónunnar - ef
framleiðsluaukning er svipuð og ann-
ars staðar og peningaeftirspurn lík.
Langflest grannlandanna hafa sett sér
strangar skorður um aukningu peninga
í umferð og talið er að í Bretlandi líti
stjórnvöld m.a. á gengi pundsins sem
mælikvarða á árangur peninga- og
fjármálastjórnar sinnar. Þessi stefna er
alveg gagnstæð við stefnu íslenskra
stjórnvalda.
Hvernig á að mæla árangur
peningastjórnar?
Því er ekki að leyna að það er erfitt
að finna rétt markmið um aukningu út-
lána eða peningamagns og menn eru
engan veginn á eitt sáttir við hvaða
stærðir á helst að miða. Til greina
koma víðasta skilgreining peninga-
magns, M3, eða aðrar, t.d. M2 eða
M1, jafnvel peningaútstreymi (aukning
á M3 að viðbættri gjaldeyrissölu) eða
lán og endurlán bankakerfisins. í
Bandaríkjunum eru sett markmið um
allar þrjár stærðir, M1, M2 og M3, og í
Bretlandi hefur undanfarið farið fram
afar fróðleg umræða um gagnsemi
hverrar stærðar við stjórn peninga-
mála. Árangur umræðunnar var m.a.
að þeirru þriðju, M0 , var bætt við. Við
þetta bætist að algengt er að illa takist
til með að ná settu marki í peningamál-
um, jafnvel þótt markmið hafi verið
sett.
Allt þetta nægir þó engan veginn til
að réttlæta að peningakerfi þjóðar með
sjálfstæða mynt og rétt til seðlaútgáfu
sé rekið án þess að opinberlega séu
sett markmið um aukningu peninga-
stærða. Án þeirra er ekki hægt að
mæla árangur. Það er góður árangur
og festa í stjórn peninga- og ríkis-
fjármála sem hefur mest áhrif á hug
almennings til væntanlegra verðbreyt-
inga og á kröfugerð í kjarasamningum
og á stöðugleika gjaldmiðilsins.
Peningastæröir, laun og verö-
lag
Til að bera saman breytingar nokk-
urra hagstærða þarf helst að miða við
ákveðinn byrjunarpunkt og val hans
orkar alltaf tvímælis. Til að bera saman
breytingar verðlags, launa, gengis og
peningastærða hefur janúar 1983
verið valinn sem byrjunarmánuður en
sjálfsagt er að setja þann fyrirvara að
niðurstöðurnar geta breyst - jafnvel
skipt um formerki - ef skipt er um byrj-
unarpunkt.
Samanburöur nokkurra hag-
stæröa frá janúar 1983
Janúar 1983 = 100
Myndin sýnir samanburð á vísitölum
kauptaxta, innflutningsverðs, útlánum
bankakerfisins og peningamagns M3
annars vegar og lánskjaravísitölu hins
vegar. Allar vísitölur eru settar á 100 í
janúar 1983 og lánskjaravisitölu siðan
deilt upp í hinar. Línurnar sína þvi
hækkun ofangreindra vísitalna
umfram hækkun lánskjaravísitölu.
Þær sem eru ofan við 100 hafa
hækkað meira en lánskjaravísitala á
þessu tímabili en þær sem eru neðan
við hafa hækkað minna.
Niðurstöðurnar koma ekki á óvart;
laun og innflutningsverð í krónum hafa
hækkað mun minna en lánskjaravísi-
tala síðan í ársbyrjun í fyrra, en myndin