Frjáls verslun - 01.11.1940, Qupperneq 2

Ríkiseinkasölurnar - og reynslan
i.
Allar hafa þær reynst illa og reynslan hef-
ur orðið dýr. Allir eru orðnir þreyttir á þeim
og enginn mælir þeim lengur bót, jafnvel ekki
socialistar, sem mest ráku á eftir að þær væru
stofnaðar. Jafnvel eru þeir farnir að sjá, að
það er betra fyrir þjóðina að hafa einkafyrir-
tæki, sem vel er stjórnað, en að hafa ríkis-
fyrirtæki, sem er illa stjórnað. Framsóknar
menn létu ginna sig sem þursa til að setja
hverja einkasöluna á stofn eftir aðra, þótt
þeir í hjarta sínu séu á móti öllum slíkum
fyrirtækjum nema þeim, sem Sambandið
stjórnar. Óvinsældir einkasölunnar eru orðn-
ar svo almennar, að enginn vill nú við þær
kannast, enda er nú öllum ljóst orðið með hví-
líkum endemum margar þeirra hafa verið og
eru reknar allt til þessa dags. En vegna bess,
að skjólstæðingar Framsóknar og Alþýðu-
flokksins stjórna þessum fyrirtækjum, þá hef-
ur reynst erfitt enn sem komið er að fá þess-
ar stofnanir lagðar niður. Eru flokkshags-
munir látnir sitja þar í fyrirrúmi þótt hags-
munir þjóðarinnar séu annars vegar.
II.
Raftækjaeinkasalan var lögð niður um síð-
ustu áramót samkvæmt samningi milli flokk-
anna er stjórnarsamvinnan var hafin. Það var
sannanlegt, að einkasalan hafði keypt vörur
sínar við mikluóhagstæðara verði,en einkafyr-
irtækjum stóð til boða. Fékk hún alls ekki
lægsta heildsöluverð hjá erlendum verksmiðj-
um og varð því að selja vörur sínar hærra
verði en búast hefði mátt við. Auk þess voru
vörurnar illa valdar, svo að miklar birgðir
höfðu safnast fyrir af ýmsum óútgengilegum
vörum. Sumir formælendur þessarar einkasölu
spáðu því, að miklir erfiðleikar mundu upp
koma við innflutning rafmagnsvara, ef einka-
salan yrði afnumin. En þessir spádómar hafa
ekki ræst. Nú vinna margir gagnkunnugir og
ötulir menn að innflutningi þessara vara. Ef
2
þessir menn hefðu fengið að flytja inn raftæk-
in á sama tíma og við sömu skilyrði og einka-
salan, þá hefði vöruverðið stórlækkað. Inn-
flutningurinn gengur hindrunarlítið eftir því
sem nú standa sakir og viðskiptin eru leyst úr
hinum óþolandi fjötrum þóttafullra einkasölu-
búðarsveina.
III.
Það má segja, að landhreinsun hafi verið
gerð með afnámi raftækjaeinkasölunnar. —
Væri full þörf á að fleiri einkasölur færu
sömu leiðina. Af nógu er að taka: Tóbaks-
einkasala, áfengiseinkasala, viðtækjaeinka-
salá, fræ-einkasala, grænmetiseinkasala og
bifreiðaeinkasala. Mörgum er það ráðgáta
hversvegna sumum þessara einkasala er við-
haldið, þótt almennt sé viðurkennt að þær hafi
engan tilverurétt. Má þar til nefna grænmet-
is-, fræ-, viðtækja- og bifreiðaeinkasölurnar,
sem flestar eru sammála um að hafi aldrei
verið til annars en ógagns. Hinsvegar eru
menn ekki jafn almennt sammála um gagns-
leysi hinna einkasalanna og skiptast um það
í flokka eftir stjórnmálaskoðunum. Vei'zlun-
arstéttin er hinsvegar ekki í vafa um að öll
verzlun er betur komin í höndum einstaklinga
eða félaga, en í höndum ríkislaunaðra em-
bættismanna.
Framsóknarflokkurinn heldur hlífiskildi yf-
ir öllum þessum einkasölum og þess vegna ber
hann raunverulega ábyrgð á rekstri þeirra,
enda forstjórar þeirra flokknum ekki óvið-
komandi. Ef Framsóknarflokkurinn stæði ekki
á móti afnámi þeirra einkasala, sem allir eru
sammála um, að séu þarflausar eða jafnvel
skaðlegar, mundu þær vera fyrir löngu niður
lagðar.
VI.
Socialistarnir íslenzku hafa verið æði hug-
kvæmnir á verkefni fyrir ríkiseinkasölur, en
aldrei hefur þeim tekizt eins vel upp og þegar
FRJÁLS VERZLUN