Frjáls verslun - 01.12.1940, Blaðsíða 27

V.
HAYEK:
Frelsi og fjárhagsmál
FRAMHALDSGREIN
Munurinn á þvi fyrirkomulagi, sem byggist á skyn-
samlegu lagakerfi, sem veitir almenningi svigrúm til
að velja og hafna, og skipulagi sem byggist á ákveðnu
boði eða banni er að vísu almennt nægilega ljós, en
þó er ekki auðvelt að skilgreina hann nákvæmlega og
jafnvel oft erfitt að skýra þennan mun í sambandi við
ákveðin atvik. þetta hefir orðið til þess að menn
rugla svo oft saman skipulagi, sem veitir möguleika
til frelsis og hinu sem byggt er á stöðugum opinberum
afskiptum. Að vísu er hér ekki rúm til að taka þessi
atriði til hinnar ýtarlegustu meðferðar, en þau skulu
þó athuguð nokkru nánar.
Með setningu almennra fyrirmæla um framleiðsl-
una, er henni aðeins beint í vissar áttir, en þó ekki
ákveðið neitt sérstakt markmið, sem framleiðslu-
starfsemin miðist við. Reglurnar miða aðeins að því
að skapa öryggi, þar sem hægt er að tryggja slilct, og
vernda monn gegn svikum. þessar reglur byggjast
ekki á því að A skuli græða á þeim á kostnað B.. Bæði
A og B hafa nægilegt svigrúm fyrir sína starfsemi
innan þessa ramma, sem er byggður upp af reglum
einkaréttarins og refsiréttarins og á jafnt við alla, en
hindra þó enga í að ná þcim eðlilegu mismunandi
markmiðum, sem þeir hafa sett sér að ná. Hér er ekki
um reglur að ræða sem rniðast við ákveðnar heildir
eða flokka, heldur ganga hin settu lög jafnt yfir alla.
Sökum þess að ekki er hægt að segja fyrir um, hvaða
áhrif þær liafa á hagsmuni hvers einstaklings, vegna
þess hve víðtæk þessi áhrif eru, og til þess er ætlast,
að reglurnar séu í gildi mjög langan tíma, er ekki
nauðsynlegt að skera úr hagsmunaágreiningi stétta
og einstaklinga við setningu slíkra regla.
Nú skal það játað, að hinir gömlu frjálslyndu
stjói-nmálamenn höfðu ekki fullkomnað þessi al-
mennu lagafyrirmæli. þeir lögðu aðeins grundvöll að
þeim í stórum dráttum, en gerðu engar nánari tillög-
ur um það, hve víðtækar reglur eignar- og kröfurétt-
arins, ættu að vera á hverjum stað og stund. Er þó
augljóst mál, að hin nánari ákvæði um það, hve víð-
tækur eignarrétturinn eigi að vera, ásamt því, hve
langt ríkisvaldinu beri að ganga í því, að knýja mem'
til þess að standa við gerða samninga, eru ekki síður
þess verð að vera rædd, en hin almennu grundvallar-
stefnuatriði um réttmæti eignarréttarins yfirleitt. Til
allrar óhamingju létu samt hinir hinir frjálslyndu
stjórnmálamenn 19. aldarinnar sér nægja að tjá sig
fylgjandi nauðsyn eignaréttarins sem grundvallar-
atriðis, þó að þeir gerðu sér ljóst, að ha-nn byggðist
ekki á neinu náttúrulögmáli, og slógu þessu grund-
vallaratriði svo föstu, sem því eina hugsanlega og
eðlilega. Eins konar kreddufesta í þessu tilliti, sem
oft hefir litið út, sem skortur á vilja til umhugsunar
um þessi nauðsynjamál, hefir orðið til að skapa kyrr-
stöðu á þessu sviði skipulagningarinnar, og auk þess
orðið til þess að skapa vantraustið á hinum frjáls-
lyndu kenningum.
„Skipulagning" í hinni þrengri mei’kingu, sern ein-
vörðungu er átt við í umræðunum um þessi mál nú
á dögum, vreður bezt táknuð með franska orðinu
„economie dirigée", eða liagkerfi, þar sem atvinnu
lífinu er stjórnað með valdboði. það sem einkennir
slíkt lagakerfi er það, að stjórnarvöldin taka ákvarð-
anir utn það, hvernig nota skuli framleiðslutækin, og
jafnframt því hverjum þörfum borgaranna skuli full-
nægt og á hvern hátt. Hér takmarkast skipulagning-
in ekki við þær ákvarðanir, sem ná árangri sínum
vegna þess að einstaklingunum er kunnugt um þær
fyrirfram og haga sér þar af leiðandi í samræmi við
þær. Fyrirskipanir eru gerðar, með tilliti til síðari
endurskoðunar og breytinga í samræmi við breyttar
ástæður, en slíkar breytingar hcfðu undir hinu skipu-
laginu komizt á fyrir atbeina þeirra framleiðenda, er
hlut áttu að máli. Forsjá einstaklinganna er ekki
framar notuð til þess að láta sér hverja breytingu að-
stæðna koma fram í verðmynduninni óðar en ein-
liver býst við henni. Sú þckking, sem notuð er t.il
þess að stjórna framleiðslunni, er ekki framar sanp
einuð þekking hinna einstöku framleiðenda, sem hver
hefir sitt sérstaka hlutverk af hendi að inna á þessii
sviði, heldur er það þelcking hinna fáu manna, sern
hafa á liendi að gera áætlun um skipulagninguna og
framkvrema hana. Hið eina viðskiptakerfi, sem gerir
það kleift að nota þekkingu allra á sviði framleiðsl-
unnar, verðmyndarkerfið, er afnumið, og í staðinn
teknir upp framleiðsluhættir, þar sem skoðanir og
þekking fárra manna verður einráð. það er skipu-
lagning í þessum skilningi, sem nú á dögum fer óðum
í vöxt, þegar einni atvinnugrein er gefinn fyrirskipun
FRJÁLS VERZLUN
25