Frjáls verslun - 01.05.1949, Síða 16

En mikið er komið undir því, aS hinn rétti blær
næðist á slíkt íyrirmyndar kaupmannsheimili, svo
að það bæri með sér þann siðmenningarblæ og yndis-
leik (Charme), sem hvíldi yfir þessum horfnu heim-
ilum. — Heimili fyrstu kaupmanna frjálsrar verzl-
unar á Islandi voru orðlögð fyrir gestrisni og mynd-
arbrag, enda oft menningarmiðstöðvar heilla héraða.
Þangað komu hændur t. d. oft dætrum sínum til
CuSbrandur Finnbogason var einn af hinum gömlu forvígis-
mönnum verzlunarmálanna. Hann var lengi forstjóri Fichers-
verzlunar í Reykjavík og fyrsti útibússtjóri hennar í Kefla-
vík. Vinsæll maður og útsjónarsamur. Hann dó árið 1899,
fimmtugur að aldri.
kennslu hannyrða og góðra heimilishátta hjá kaup-
mannsfrúnum, enda mönnuðust stúlkurnar þar vel, en
þá var ekki völ á neinum skólum. — Það féll líka í
hlut kaupmannsheimilanna að taka á móti og hýsa
innlenda og útlenda gesti, og eru margar frásagnir
frá fyrri tímum í ferðabókum útlendinga um glæsi-
legar móttökur á slíkum heimilum, t. d. getur Gemaird
hinn franski þess í hinni miklu ferðabók sinni, hversu
glæsilega hafi verið tekið á móti sér og fylgdarliði
sínu hjá kaupmönnunum í Olafsvík og Stykkishólmi.
Munirnir, sem varðveita ber.
Hverju skal þá safnað í minjasafnið?
Því er fljótsvarað. -— Safna skal öllu, sem hefur
menningarsögulegt gildi fyrir íslenzka verzlun. Skal
þar fyrst telja allskonai verzlunaráhöld, svo sem
vigtir, lóð, lagarmál, kvarða o. fl
Vigtir eða vogir voru notaðar af ýmsu tagi og mun
nú verða erfitt að ná í þær elztu, svo sem Bátsenda-
pundarann fræga, sem Skúla fógeta þótti nokkuð lak-
ur forðum, en gaman hefði verið að geta haft liann
til sýnis. í vörupakkhúsunum gömlu og fiskskúrun-
um voru stórar vogarskálar, þar sem á var vigtað skip-
pund (160 kg.) í einu. Þessar vogir voru stórar og
öflugar. Á annarri vogarskálinni var trékassi, sem
skippund af blautfiski var látið í, en á hini voru lóð-
in. Það voru tveggja vætta lóð (80 kg.), vættarlóð
(40 kg.), og svo lýsipundslóð (14 kg.), og loks punds-
lóð (1/2 kg.). — Stærri lóðin voru úr járni en kopar
eða eir þau smærri. — Stundum voru notaðar reyzl-
ur, einkum fyrir léttari varning, og voru þær ýmist
úr járni eða kopar. Slíkar reyzlur notaði ég til þess
að vigta á féð, þegar ég var í fjárkaupum á fyrsta
áratug þessarar aldar. Ollum þessum vogartækjum
ruddu decimalvogirnar úr vegi, þegar þær komu til
sögunnar, en það var ekki fyrr en á seinni hluta síð-
ustu aldar.
Enn mundi verða hægt að smala saman allmiklu af
gömlum vogartækjum, svo sem Ióðum, reyzlum o. fl.
— Á einum elzta verzlunarstaðnum á Snæfellsnesi,
þ. e. í Grundarfirði, voru gömul járnlóð, ferhyrnt,
og höfðu verið þar frá því á miðöldum, en þegar
sá staður komst í niðurlæginguna, voru lóðin flutt
þaðan. Bóndi í nágrenninu, á Eiði við Kolgrafar-
fjörð, fékk þau til þess að nota fyrir sig á heyin
sín, og þóttu þau tilvalin til þess, því að þar er veðra-
samt og svipvinda ofan af fjöllunum. Fyrir 40
árum sagði mér maður af þessum lóðum, og einu sinni
svipaðist ég eftir þeim, en þá voru þau horfin og ef-
laust komin í jörð undir fornt torf við tóftarvegginn
og þar mætti finna þau, ef haft væri fyrir því að grafa
eftir þeim.
Lagarmálin voru: Ámur af ýmsum stærðum, lag-
artunnur (180 lítr.), hálftunnur (90 lítr.), heilanker
(40 lítr.), hálfanker (20 Iítr.), og kútar. — Á þess-
um ílátum kom allur fljótandi varningur, svo sem
vínföng og málningarvökvar, en mjölið kom í tunnum
af annarri gerð, sem þá voru notaðar undir saltkjöt,
sem sent var út að haustinu. —■ Kornið kom laust í
leslum seglskipanna. ■— Til þess að mæla með brenni-
vín úr tunnum, voru höfð mál úr tini eða eir, og
þá tinhúðuð að innan. Þessi mál voru í hverri búð
og voru löggilt með stimpli konungs; þau voru af
ýmsum stæ-ðum, frá y2 pela upp í pott. Þau minnstu
voru allmikið notuð meðan brennivín var selt í snöps-
um í öllum kaupmannabúðum, en sá ósómi var bann-
aður með lögum Alþingis fyrir rúmum 80 árum. —
Mikið er til af þessum málum enn í eigu einstakra
manna, og mætti smala þeim saman með lítilli fyrir-
höfn.
Kvarðarnir eða alinmálin voru líka löggilt, og
væri sjálísagt að þau yrðu til sýnis í minjasafninu.
— Ýms minni áhöld voru notuð, t. d. lítið áhald til
þess að mæla með styrkleik brennivíns. Það var kúla
með staut upp úr, sem á var merki um gráðutal. Þessi
60
FRJÁLS VERZLUN