Frjáls verslun - 01.04.1952, Page 10

OSCAR CLAUSEN:
fbA fyrstu Abatugum I’IÍJALSBAB vebziiinab
IV. GBEIN
Ra^apm aðw
Hann var sonur Þorláks sýslumanns Magnússonar,
er kallaði sig ísfjörð, en móðir Kjaitans var Soffía
Erlendsdóttir sýslumanns Ólafssonar í ísafjarðar-
sýslu og eru þetta þekktar ættir. Soffía var tvígift og
átti tvo sýslumenn hvern eftir annan. Seinni maður
hennar var Jón Sveinsson sýslumaður í ísafjarðar-
sýslu, en sonur þeirra var Friðrik Svendsen agent á
Flateyri1). Þeir voru því hálfbræður Kjartan Isfjord
og agent Svendsen og voru talsvert líkir. — Kjartan
var fæddur 1774 og fór ungur til Kaupmannahafnar
og gaf sig að verzlun; fór í „læri,“ sem kallað var, til
kaupmanns nokkurs og gekk þar í gegnum allar gráð-
ur, var fyrst kramaradrengur, svo sveinn og svo kaup-
maður á Eskifirði, en loks endaði hann sem stórkaup-
maður í Höfn. —
Þorlákur var mjög gáfaður maður, snaggaralegur,
kvikur og eldfjörugur, en þótti stoltur og aðsjáll í
viðskiptum. Hann rak um tíma mikinn kaupskap í
Kaupmannahöfn og átti þá samtímis verzlunina á
Eskifirði og harst þá mikið á. — Hann var þá í ýms-
um virðingarstöðum ytra, m. a. var hann vara-féhirðir
Bókmenntafélagsins, þegar það var stofnað og hafði
verið valinn í þá stöðu, af því að menn héldu hann
stórauðugan2). —
Þegar ófriðurinn stóð milli Dana og Englendinga í
byrjun 19. aldar urðu margir menn eignalausir vegna
bankahrunsins mikla, er þjóðbanki Dana varð gjald-
þrota 1814. — All mjög kom sú kreppa við hag
margra íslandskaupmanna og var Kjartan ísfjord
einn þeirra, er varð gjaldþrota árið 1817, en hafði áð-
ur verið orðinn auðugur maður. Espólín skýrir frá
þessu gjaldþroti Kjartans og segir, að hann hafi orðið
„bankarot.“ —
1) Sýslumannaæfi B. B. IV, 761.
2) Espólín: Árb. XII, 95.
Fyrst mun Kjartan hafa komið á kaupskipi til
Eskifjarðar, þegar hann var 28 ára gamall, sumarið
1802, en þá lendir hann í hörðum deilum og mála-
ferlum við sýslumanninn, Þórð Thorlacius. Þórður
sýslumaður hafði fengið ábúð Eskifjarðarkauptúns
hjá frú Soffíu, ekkju fyrirrennara síns, móður Kjart-
ans, en Kjartan sagði hann hafa vélað ábúðina frá
móður sinni og rak sýslumann umsvifalaust í burtu.
En þetta dró dilk á eflir sér, því að Kjartan hafði ekk-
ert borgarabréf, en verzlaði á Eskifirði, án þess að
spyrja nokkurn um leyfi. Þetta var óleyfilegt og varð-
aði við lög og nú fór sýslumaður á stúfana og ætlaði
að ná sér niðri á Kjartani. Hann var nú kærður til
Stefáns amtmanns Þórarinssonar fyrir þetta, og voru
Eskifjarðarkaupmenn þeir sem kærðu, en amtmaður
vísaði þessu máli frá sér og kvað það heyra undir
sáttanefnd og varð svo ekkert úr neinu3).
Samhliða því að reka verzlun sína á Eskifirði,
„spekuleraði“ Kjartan mikið með fé sitt í ýmsum fyr-
irtækjum í Kaupmannahöfn og á því sprakk hann, en
í almæli var, að hann hefði ekki orðið með öllu fé-
laus við gjaldþrotið og lifað nokkur ár á því, sem
hann hafi dregið undan4). — Charlotta systir Kjart-
ans hafði átt Heinrich Henkel kaupmann á Flateyri
og síðar danskann Major auðugan, og hljóp hún nú
undir bagga með bróður sínum og keypti Eskifjarð-
arkauptún ásamt 1 kaupfari og gaf börnum hans
þetta. Fór svo Kjartan sjálfur til Eskifjarðar og sett-
ist þar að, en kona hans, sem var dönsk, og börnin
urðu eftir í Kaupmannahöfn. —
Það er sagt að Kjartan hafi flúið til Eskifjarðar
undan nærgöngulum skuldheimlumönnum, en þeir
hættu samt ekki ásælni sinni við hann, þó hann væri
3) L 65 548 410.
4) L 65 1288 410, bls. 390.
38
FRJÁLS VERZLUN