Alþýðublaðið - 25.10.1969, Qupperneq 6

6 Allþýðublaðið 25. október 1969
KVIKMYNDIR
Umsjón: Gústaf Skúlason
tmakers Distribution Centre
(þrífast enn) og New Cineana
Playhouse (nú' M't.ð).
1963 lau'k Jack Smith við
Ikviikmyndina Flaming Crea-
tures og vegna hins djarfa
þessara atburða varð mynd-
in vúclkunn alm'enningi, en
til aílrar óhamingjiu1 lcgreigl
unni lílka. Hún Ihiefur samt
sem áður verið sýnd talsvert
síðan 1965 en þá alltaf í lok-

h LÍKLEGA er „Under-
ground“ mest notaða, en
ími'nnst skilda orðið í sam-
bandi við kivikmyndir. Það er
notað á ónláfcvæman hátt af
maTgvíslegiu fóllki yfir jafn-
margvísiegar ikvifemyndir.
Jafnvel kynmúgabraskarar
nota það sem vörumerki á
úrlköst sán. Það Ihöfðar ekki
til neinnar sérstaíkrar kvilk-
myndagerðar einsoíg orðatil-
tsekin „cinema verite“, „nýja
bylgjan“ eða »,avant garde“
eða jafnvel súrrealismi gæti
gert. Þó höfðar það á einlhvern
há'tt til þeirra allra og miklu
tfleiri. Eitt er þó ljóst; það
er notað urn allar fevikimynd-
ir sem gerðar hafa verið af
ungum. einstafld'ingumi, sem
heligað 'hafa kvilkmyndagerð
líf sitt, álkváð'u að gera fcvikr
myndir eftir sínu eigin höfði
og neituðlu að toeyigja sig und
ir verzlunartorask stúdlíóanna
og fjármálakúgun bankahags
munanna, sem öllu ræður í
Hollywood og Pinewood,
Uppruni orðsins var a. m.
k. einfaldiur. Fyrir u. þ. b.
tiu árurn, þegar ekki var
dreymt uim leyfi þessara
mynda, glátou margir ungir
kviikmyndagerðarmenn ekki
fengið myndir sínar sýndar á
neinu kvilkmyndatjaldi í
venjiulegum kvifcmyndahús-
jum, þrá'tt fyrir að þeir voru
imjög frjósamir og gerðu oft
ágætis myndir. Enginn kv.ik
myndahúsaergandi vildi hafa
feamlband við há eða gaf venju
Mga hinar skammisýnu klisj-
ur einsog „gengur eiklki“ eða
„engin nöfn“ eða „of stutt
(eða of löng)" eða „þær eru
sóðalegar“ og fjölda annai's
áilnfca dellulþvaðurs- Þlá\ hlutu
litlar grúppur 'kvikmynda-
garðarmanna að koma sam-
an í sjálTsvörn, leigja
geymslutoúsnæði (eða nota
eitt atf herb.ergjium sínum eða
þfflkltoiítúm) oig sýna myndirn
*ar gegn inmheimtu til að
igreiða fcostnaðinn. Þes'sar
sýn ngar voru elkki opiriber-
lega fyrir almenning vegna
ótta við að þ^r yrðu stöðv-
aðar, því frjálslega var far-
ið með fcyntí'f c.g miálfarið
klúrt, Raunar var ekki ailtaf
áu*ivelt að komast inn nema
eintover viðstaddur þeklkti
mann eða toægt var að sann-
færa manninn við dyrnar, að
maður væri elkikert skyldur
lögregiunni. Þá gerðist toið
óhjiákvæmilega; dag einn end
aði óþeikktur hötfundur grein
sína lum kvikmiyndir í New
York Times á þessum orðum:
Og af tilviljun er verið að
sýna nokkrar af beztu mynd
um, sem til eru á dag, neðan
jarðar (underground) í þorp
inu, og sifeírsfcotaði 11 bo-
heimabæll New Yorks, Green
wich Village. Orðið var fcom
ið. Það virtist eintovern veg-
inn vera vel tiil fallið og það
sló í gegn.
Sa.mtoliða þessum hálfgerðu,
einkasýningu.m voru nolfekr-
ar tilraun'r gerðar í New
York til að boma á fót litl-
um kvikmyndahúsum, sem
eingöngu var ætlað að sýna
þessar nýju kvikmyndi.r neð
anj ar ðarhreýfingarinnar. At
hyglisverðast var hið fræga
Charles Ttoeatre í miðjiu aiust
urúttoverfinu. Ekkert þessara
kviikmyndahú'sa þreifst. Á
meðan það var 'grundvöliur
fyrir þessar mynd'r í næ'st-
um hverri einiuistu stórborg
í BandaríifeTurium var samt
lélefíasta viðlkynningin í New
York.
Þrír menn hafa að msstu.
leyti á'tt h'átt í að beina at-
toygli fjöldans að þessum nýju
rriyntfiu/m og brotið ís almenn
in.gsiMitsins, þeir Jonas Me-
kas, Jack Smith og Andy
Wartooi.
Jonas Mefees fæddist í L't-
háen og kom til Bandaríkj-
anna 1949. Hann hafði alltaf
sérstaklesa mikinn áhuga á
kvfemvndum, jafnvel í
Fvrópu. O'g alveg frá þvlí að
hann kom fyrst til Banda-
rífeianna toyriaði hann að
starfa við kvikmyndir og
breiða út sfeioðanir um hina
ný'pj. fraim'leiifHui. Af ótta
við viðurlkenningarsikort toöf
hann píslarvætt' sbaráítt iu
s’ria, sem enn er efeki lokið.
Ha.nn toefuir áifrviað dómi til
efri rét.tar, smiaðrað, beðið,
óvnað. toaldið fvrirlestra uim
endilangt ilandið. sk.rifað,
ferðazt, sýnt, barið út leyfi,
verið handtefeinn og á annan
hátt helua« Mfi sínu og bar-
izt fvr r einn tilgang, þ. e.
hinni ný-'iu kviifemynd. Á þess
um árum irarð toann ómetan-
leg aðs+iQ'ð oý toann átti mest
an há't'f í stofnun Th'e New
American Cinema Group,
sem g'eti* toefur af sér Film-
mefee - Cmematiheque, FWm-
makers’Co operative og Filna
efnis gat hann ekki fengið
neinn kvikmyndalhúsaeiganda
til að sýna toana. Að sýna
kynvillu á kvikmyndatjaldi
var óh'ugsandi, hvað þá að
sýna kvenleka mieiri hluta
karlmannanna (og opiribera
kynfæri þeirra stundiurm). Til
allrar hamingju breiddist
orðrómur um myndina út
'gegnum lokaðar einlkasýning
ar, en jafnvetf þótt ýmisir
kuinnir kvifcimynidagagnrýn-
endur notuðu orðin meistara
verlk eða sigilt til að lýsa
toenni, gafst alimenningi efeki
feostur á að sjá toana. Þá feom
Jonas Mefeas til sögunnar og
Sá uwi opinlberar sýningar á
myndinni í New York
snemma árs 1965. Vegna
þessa var hann handtekinn
og myndin igerð upptæk.
Hann tapaði málaferfum í
undirrétti og áfrýjaðl til
efri réttar, þar sem mlálið er
enn í attougun, vegna nofck-
urra lagaákvæða im eigna-
rétt í New York fylki. Vegna
uðum 'kvikmyndaklúbbum
skóla eða eirikaaðila. Þessar
stocfnanir, sem venjnlega eru
undanþegnar ýmsurn áikvæð-
um gildandi um venjuleg
fevikmyndahús, gerðu samt
efeki alfllt t'l að toalda mynd-
inni frá að'gerðuim lögregl-
unnar og eru handitökur
vögna myndarinnar orðnar
að gangandi furðuisögum.
Eftir þetta þorði emginn að
hafa almenna sýningu á mynd
inni þangað t+1 snemma á
þessu ári og 'hiefur hún ver-
ið sýnd þrisvar sinnum.
Tvisvar í Los Angeles oig einu
sjnni í Qhicago, sem leiddi
til handtcku eigenda og
starfsmanna Ctoicago Ttoiea-
tre. Þannig er sagan af Flam.
ing Creatures: fjórar alifnienn
ar sýningar o? tvær þeirra
leiddu til hand'tcku og mála-
ferla. Elfeki varð spyrnt mióti
því að hið óvið'jafnanlega
framtak Jack Smiths cig 45
mínútna mynd hans soguðu
með sér nöfn annarra kvik-
myndagerðarmanna og kvik-
mynda á sömu bylgju í hrjng
iðu almenningsathyglinnar.
Þriðji meðljnœurinn í þessu
þrístjóraveldi Andy Warliol
blés einnig nýju lífi í neðan-
j arðarhreyf Inguna. Fyrir
1966 var hann víðkunnur
sem einn af fremstu pop-
listamönnum Bandaríkj anna.
listmiálari fremur en kvik-
myndagerðarmað'ur, þótt
hann hefði lengi fengizt við
experimental-kvikmyndir.
Tilraunir hams voru það spm
er kallað „static camera“
(kvikmyndatökuvél'n ótoreyfð
allan t'ímann). T. d. tó'k hann
átta tíma langa kvi'kmynd
Empire, sem sýndi efckert
annað er fram'toliðina á Em-
pire State byggingunni og
leik ljósa o,g sfeugga á henni
og kvikmyndín Svefn var á
samá hátt átta tíma löng
mynd af sofandi manni og
einu hreyf ngarnar í mynd-
inni voru svefnhreyfingar og
byltur mannsins í rúminu.
Mynd hans Chelsea Girls
var upprnnalega sjö klufckui
•stunda lýsing á broti úr flífi
nckkurra persóna, sem' hugs-
azt gætu verið á hinu heims
fræga Chelsea toóteli í New
Yorik. Hvert atriði gerð st í
mismunandi heilbergjum.
Lokaútgáfan varð þrigg.ja
'klufefcufíma cg tuttugu mín-
útna lömg mynd ,sýnd á tveim
ur vélum í einu. Söguþrúð-
ur var enginn í almennum
skilningi. Tvær aðskifldar film
ur voru sýndar á sama sýn-
ingartjaldainu frá tveimur
16 mm sýn'ngarvéluim en
hljlóðið heyrðist aðeins af ann
arri í einu á hverjum tíma.
Seint á árinu 1966 var svo
‘ þesisi útg'éfa af Ohelsea Gjrls
sýnd í Film-maikers’ Cinema
theqpje, sem þá var til stað
ar í 42. stræti í New York.
Gagnrýnendiur blaða í New
York og albjóðlegra tímarita
fyfl'ltu :d!áQka sína umsögn-
um (©kfci alltaf vingjarnleg-
uimi) um mynd'na. f tvær vi:k
ur var hún sýnd fyrir fullu
húsi. Aulió'st var að eitthvaö
varð að gera, því kviifemynda
stofnuninni var ætlað að
sýna eftir eins marga kvjfe-
myndagerðarmenn og möigu-
legt væri (venjulega nýtt pró
gramm á hverjum dagi). Að
haJlda mynd gangandi í larig-
an tíma miuindi stofna velferð
leikhú'sanna sem sönnu ein-
emateki í hættu Samning-
arnir voru erfiðir, en tekið
var til þess ráðs að sýna í
Cinema Rendevcuz í 57.
stræti á Ma'nhattan, sem hjng
að til hafði aðeins sýnt list
ræn meistaraverk, flast er-
lend. Enn fremur er það í
sama gæðatfilokk’ og mörg
önniur. fyrsta fldfeks feyiik-
myndahús emsog hið nafniog
aða Carneigie Hall.
Milki'lvæiffi bessarar hreyf-
ingar var fcvikmyndalega séff
stódkostleg Hér var efelki að-
eins um neðanjarðarkvik-
Framhald á bls. 11.