Helgarpósturinn - 20.10.1994, Síða 12

12
MORGUNPÓSTURINN SKOÐUN
FIMMTUDAGUR 20. OKTÓBER 1994
Útgefandi
Ritstjórar
Fréttastjóri
Framkvæmdastjóri
Markaðsstjóri
Miðill hf.
Páll Magnússon, ábm
Gunnar Smári Egilsson
Sigurður Már Jónsson
Kristinn Albertsson
Þórarinn Stefánsson
Setning og umbrot
Filmuvinnsla og prentun
Morgunpósturinn
Prentsmiðjan Oddi hf.
Verð í lausasölu kr. 195 á mánudögum
og kr. 280 á fimmtudögum.
Áskriftarverð er kr. 1.300 á mánuði fyrir tvö blöð í viku.
Þeir sem greiða með greiðslukorti fá 100 króna afslátt.
Að væla út s
I MORGUNPÓSTINUM í dag er birt yfirlit yfir pá listamenn sem
fengu hæstu styrki úr ríkissjóði á árunum 1992 og 1993.1 þessu yfir-
liti kemur fram að margt af því fólki sem fékk full starfslaun alla
mánuði beggja áranna fékk auk þess viðbótarstyrki frá skrifstofu
menntamálaráðherra. Þetta fólk var því ekki einvörðungu á fullum
launum frá ríkinu til að geta sinnt list sinni, heldur fékk það margt
styrki þessu til viðbótar.
Þegar styrkjakerfi listamanna er skoðað er margt sem vekur at-
hygli. Hjá úthlutunarnefnd launasjóðs rithöfunda virðist til dæmis
gengið út frá þeirri meginreglu að styrkja sömu rithöfundana ár
eftir ár. Þannig hefur skapast nokkurs konar fyrsta og önnur deild
rithöfunda. Þeir sem eru í fyrstu deildinni geta gengið út frá því að
fá full starfslaun alla mánuði ársins ár eftir ár. Þeir sem eru í annarri
deild fá síðan full starfslaun sex mánuði á hverju ári. Utan og neð-
an við þessar tvær deildir eru síðan utandeildar-rithöfundar sem fá
aldrei neitt eða þá í mesta lagi svokallaðan ferðastyrk annað slagið.
Og það vekur óneitanlega athygli að í fyrstu deild rithöfunda eru
allir okkar þekktustu metsöluhöfundar. Fólk sem getur næstum
gengið út frá því sem vísu að selja bækur sínar í þrjú til fimm þús-
und eintökum. Miðað við 3.000 króna útsöluverð á þessum bókum
er hægt að gera ráð fyrir að rithöfundarnir fái 1,5 til 2,4 milljónir í
ritlaun. Ritlaunin ein gefa því þessu fólki um 60 til 100 þúsund
krónur á mánuði miðað við að það sendi frá sér bók annað hvert
ár. Ofan á þetta er síðan bætt rúmlega 91 þúsundi frá starfslaunum
rithöfunda. Höfundunum er því í raun tryggðar tekjur sem jafn-
gilda þingfararkaupi.
Þeir sem fylgjast eitthvað með vita síðan að flestir fyrstu deildar
höfundanna hafa ótal aðrar tekjuleiðir. Þeir skrifa í blöð og tala í
útvarp, þeir fá eitthvað fyrir þýðingu verka sinna á önnur tungu-
mál, þeir taka sjálfir að sér þýðingar, þeir fá greitt fyrir upplestur í
skólum og menningarmiðstöðvum og svo mætti lengi telja.
í sjálfu sér er engin ástæða til að öfunda þetta fólk af tekjum sín-
um. Það er hins vegar full ástæða til að draga í efa nauðsyn þess að
styrkja þetta fólk úr ríkissjóði ofan á ágætar miðlungstekjur sem
það hefur af listsköpun sinni. Almennur skilningur á styrkjum til
menningar og lista er sá að þeir eigi að tryggja að gerð verði verk
sem annars yrðu aldrei til. Það er því í hæsta máta sérkennilegt þeg-
ar styrkjunum er beint til þeirra sem sannarlega hafa það góðar
tekjur af list sinni að engin hætta er á að þeir hætti að stunda hana
og snúi sér að einhverju öðru.
Listi menntamálaráðuneytisins yfir aukastyrki til listamanna sýn-
ir síðan að styrkjakerfið er í raun vandamál. Þar má rekast aftur á
nöfn þessa sama fólks. Það virðist telja að þjóðfélagið hafi ekki
goldið því skuld sína þrátt fyrir að það hafi veitt þeim full mánaðar-
laun allan ársins hring heldur sækir það í fleiri styrki. Og það er
sorglegt að sjá hversu sumar þessara upphæða eru lágar. Sumir
styrkjanna eru því ef til vill ekki vandamál út frá hagsmunum ríkis-
sjóðs heldur miklu frekar vandamál listamanna sjálfra. Það getur
engum ósvöngum manni verið hollt að væla 25 þúsund króna
aukastyrk út úr einhverjum ráðherra sem sjálfsagt telur sig vera að
kaupa sér atkvæði eða velvild.
Þetta eru styrkir sem hvergi eru auglýstir og aldrei úthlutað af
neinni sanngirni. Ef listamenn kæra sig um hag menningarinnar
hljóta samtök þeirra að gera kröfu um að þeim fjármunum sem
hingað til hefur verið veitt með þessum hætti verði í framtíðinni
ráðstafað þannig að hún gagnist fremur listinni en listamönnunum
sjálfum.
Gunnar Smári Egiisson
Pösturmn
Miöill hf., Vesturgötu 2, 101 Reykjavik, simi 2 22 11
Beinir símar eftir lokun skiptiborös:
Ritstjórn 24666, tæknideild 24777, auglýsingadeild 24888 og dreifing 24999
Símbréf ritstjórnar 22243 - Símbréf auglýsingadeildar 22241 - Simbréf afgreiöslu 22311
Hvað eru leikaramir að
gera uppi á borðum?
„Verið er að fylgja þeirri reglu að
þegar leikhússtjóraskipti verða sé
borðið hreinsað. “
Sigurður Hróarsson leikhússtjóri
Vantar
nýttfólk
istétt
glæpa-
tnanna?
„Við erum alltafað sjá sömu andlit-
in íþessum innbrotum ogerum
orðnir mjög svekktiryfir ástandinu. “
Jón Geir Þórisson aðalvarðstjóri
Það er vonandi að þeir séu
torlæsir eins og aðrir í kon-
ungsfjölskyldunni
„ímyndið ykkur hvernigþeim líður
við að lesa aðforeldrar þeirra hafi
ekki elskað hvort annað."
Barbara „bleika“ Cartland skáldkona
Hvenær blæðir því út?
„Frelsið hafði eignazt etm einnfar-
veginn um œðar Ríkisútvarpsins."
Heimir Steinsson fjölmiðlamógúll
Vextir, Tyrkir og Grayson
Við íslendingar erum einstaklega
lagnir við að horfa til útlanda og
bera okkur saman við ýmislegt sem
þar gerist þegar okkur hentar.
Stundum er slíkur samanburður
gerður í krafti þess að almenningur
viti hreinlega ekki hvernig viðkom-
andi málum er háttað erlendis. Far-
ið er frjálslega með staðreyndir eða
látið hjá líða að geta atriða sem
máli skipta. Stundum erum við
allra þjóða heilögust, býsnumst og
látum ófriðlega yfir fráleitri hátt-
semi útlendinga.
I Morgunblaðinu á sunnudag er
greinargott yfirlit yfir þær umræð-
ur sem farið hafa fram að undan-
förnu um hækkun á skammtíma-
vöxtum. Bankastjórar Seðlabanka
og stjórnendur fjármálafýrirtækja
hafa lýst þeirri skoðun sinni að
nauðsynlegt sé að hækka skamm-
tímavexti. Bankastjóri rökstuddi
mál sitt með því að benda á að
vextir í Bandaríkjunum hefðu
hækkað úr 3.1 prósenti í 5.1 prósent.
í samræmi við það taldi hann óhjá-
kvæmilegt að hækkun yrði líka á ís-
landi á næstu vikum, enda gangi
ekki til lengdar að verulegur munur
sé á vöxtum hér og í löndunum í
kringum okkur, eins og það var
orðað. Hér voru auðvitað á ferð-
inni sannfærandi rök frá æðstu
stjórnendum bankanna; rök sem
venjulegir borgarar hafa yfirleitt
enga aðstöðu til að andmæla. Til
þess skortir upplýsingar og þekk-
ingu á erlendum fjármálamörkuð-
um. Þess vegna hefðu flestir látið
þetta gott heita: Ætli við verðum
ekki að vera í takt við umheiminn?
Nú bar hins vegar svo við að til
andsvara varð Þórður Magnússon,
framkvæmdastjóri fjármálasviðs
Eimskipafélags íslands. Eimskip
hefur þurft að afla sér vitneskju og
þekkingar á erlendum fjármála-
mörkuðum, meðal annars vegna
þess að stór hluti starfseminnar fer
fram erlendis auk þess sem fjár-
magna þarf skipakaup með hag-
kvæmustum hætti. Þórður Magn-
ússon hefur hrakið með rökum þá
fullyrðingu forsvarsmanna fjár-
málastofnana að vaxtahækkun sé
nauðsynleg með tilliti til saman-
burðar við vaxtastig í öðrum lönd-
um. Þórður hefur sýnt fram á það
Þungavigtin
ÓSKAR
Magnússon
FORSTJÓRI
HAGKAUPA
með tölum að þegar allt er talið,
rétt verðbólgustig, þóknanir og
fleira, þá sé réttur samanburður sá,
að raunvextir í Bandaríkjunum séu
2 prósent en á íslandi 4.5 prósent. Á
þetta er drepið hér í dæmaskyni en
væntanlega eru mörg önnur dæmi
þess að okkur sé talin trú um nauð-
syn breytinga á íslandi til samræm-
is við önnur lönd og það látið gott
heita. Hér fóru menn flatt á þeim
samanburði.
Grayson og Sophia
Þjóðin hefur af aðdáun fylgst
með baráttu Sophiu Hansen fyrir
því að fá dætur sínar heim til Is-
lands. Þessi barátta er eflaust ein-
stök fyrir þá sök hversu langan tíma
hún hefur tekið, hversu mikla fjár-
muni hún hefur kostað, og ekki síst
fyrir ótrúlega þrautseigju móður-
innar. Hún hefúr verið dyggilega
studd af íslenskum stjórnvöldum
og almenningi. Kostnaðurinn nem-
ur mörgum tugum milljóna, ef til
vill nálægt 50 milljónum. Þjóðin er
full hneykslunar á barbarisma
Tyrkjanna og réttarkerfinu þar.
Tyrkneska kerfið er okkur ókunn-
ugt og framandi, svo mjög að það
verður á köflum óskiljanlegt. Og
fólk spyr: Hvernig getur maðurinn
komist upp með að brjóta um-
gengnisrétt 40 sinnum? Hvernig
réttarfar er það sem lætur slíkt við-
gangast?
Svo vill til að við eigum annað
mál sem er ágætlega samanburðar-
hæft við mál Sophiu Hansen. Dótt-
ir James Brians Grayson var numin
á brott frá Bandaríkjunum á laun
og flutt til Islands, þrátt fyrir að
Grayson hefði fengið dóm um for-
ræði yfir henni í Bandaríkjunum.
Framhaldið þekkja flestir. Þegar
hann hafði ekki einu sinni fengið
að tala við dóttur sína í síma í næst-
„Hún hefur verið dyggilega studd afíslenskum
stjómvöldum og almenningi. Kostnaðurinn
nemur mörgum tugum milljóna, eftil vill ná-
lœgt50 milljónum. Þjóðin erfull hneykslunar á
barbarisma Tyrkjanna ogréttarkerfinuþar.<(
um því heilt ár, ekki fengið að
senda henni bréf eða gjafir, sendi-
ráð hans reyndist ekki þess megn-
ugt að veita viðhlítandi aðstoð og
forsætisráðherra gat ekkert aðhafst,
greip Grayson til örþrifaráða. Hann
gerði tilraun til að fara að dæmi
móðurinnar í trássi við lög og rétt.
Ég ætla ekki að fjölyrða um gang
þess máls né réttlæta þær gjörðir
sem Hæstiréttur hefur fundið ólög-
mætar. Hætt er þó við að Grayson
hafi oft blöskrað íslenska réttar-
kerfið á meðan á málarekstrinum
stóð. Síðan tók við forsjármál sem
tók sinn tíma. Niðurstaða þess var
sú að ekki væri rétt að raska högum
barnsins sem þá var búið að vera
hjá móður sinni langan tíma.
En hver er svo staðan í dag?
Grayson hafði eytt háum fjárhæð-
um í allan sinn málarekstur. Á
tímabili má segja að hann hafi rekið
þrjú mál í einu: Refsimálið, forsjár-
málið og svo sérstakt mál um urn-
gengnisrétt til bráðabirgða. Allt
kostaði þetta peninga sem öldruð
móðir hans útvegaði með því að
veðsetja hús sitt. Að því kom að
sjóður hennar þraut og forsjármál-
inu varð ekki áfrýjað til Hæstarétt-
ar. Þegar Grayson dvaldist hérlend-
is frá janúar til maí 1993 fékk hann
að hitta dóttur sína tvisvar í tvo
klukkutíma í senn. Þegar hann kom
hingað í febrúar 1994 vegna forsjár-
málsins var samkomulag um að
hann fengi að hitta dóttur sína 18.
febrúar, daginn eftir málflutning-
inn. Þann dag fór móðirin úr bæn-
um með barnið.
Grayson hafði óskað eftir því að
fá að hafa símasamband við dóttur
sína. Yfirvöld komust að þeirri nið-
urstöðu að réttur hans til um-
gengni fæli ekki í sér rétt til að
hringja í dótturina. Símtöl eru ekki
umgengni. Skiptir þá engu máli
hvort maður býr í fjarlægu landi.
James Brian Grayson hefur því
fengið leyfi til að hitta dóttur sína í
samtals fjóra klukkutíma frá því í
maí 1993 og hann fær ekki að
hringja í hana.
Við græðum víst lítið á saman-
burði við útlönd í þessu máli. ■
Þungavigtarmenn eru meðal annars: Árni Sigfússon, Geir Haarde, Halldór Ásgrímsson, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Jóhanna Sigurðardóttir,
Jón Steinar Gunnlaugsson, Óskar Magnússon, Páll Kr. Pálsson, Svavar Gestsson, Ögmundur Jónasson, Össur Skarphéðinsson.