Helgarpósturinn - 09.11.1995, Blaðsíða 25

FIMMTUDAGUR 9. NÓVEMBER 1995
25
Forarskólinn
Sápa 3 1/2
Höfundur:
Edda Björgvinsdóttir
Leikstjórí:
SigríðurM. Guðmundsdóttir
Frumsýning: 3. nóv. 1995
í sveitinni minni er að finna
frægt svæði sem áður var
helsta bjargræði bænda fyrir
grósku sakir en menn vilja nú
friða, fyrir sömu sakir, og heit-
ir Forin. Sumir segja að það
eigi að vera í karlkyni. Forinn.
Þetta er tveggja metra djúpt
leðjudíki, vestan fljótsins
helga, Ölfusár, með fljótandi
jarðvegstorfu, reiðingi, ofaná.
Heilmikið flæmi. Torfan sem
og leðjan undir iðar af lífi
orma, bobba og padda og efra
vex sefgras, stundum allt upp
í axlarhæð. í matarbúri þessu
belgir sig út aragrúi vaðfugla
sem rjúka gargandi upp úr sef-
inu hvar sem gengið er. Fylla
loftið eins og svermur. Gjall-
andi stelkur, vellandi spói og
hneggjandi hrossagaukur. Fínt
fölende fólk úr borgum verður
yfirþyrmt og liggur við sturlun
af öllum þessum villta krafti.
Auk þess hefur það, í bókstaf-
legri merkingu, ekkert fast
land undir fótum, veit ekki
hvaðan á sig stendur veðrið.
Torfan dúar og bylgjast undir
þeim, göngumaður veður
þessa lífeðju yfirleitt í hné, en
hún er seig. Þú sekkur ekki
dýpra en þetta. Þyngri skepn-
ur eins og hestar hverfa niður
um og koma aldrei upp aftur.
Þess vegna lagðist heyskapur
af þarna þegar æðri verk-
mennt, með útreikningum og
vélum, kom til skjala og þetta
vellauðuga land er orðið
mönnum ónýtt.
Allt umhverfis Forina búa
bændur og draga dám af land-
inu. Kyrrir og sléttfelldir
hversdags, sterkir og náttúru-
miklir. Þeir hafa með sér leik-
hús. Á uppskeruhátíðum bún-
aðarfélagsins og þorrablótum
kvenfélagsins fara þeir ham-
förum, semja og leika villtan
skáldskap, mest spunninn af
fingrum fram á stað og stund,
eins og æðibunugangur fugl-
anna í Forinni. Þeir leika t.d.
fóstrur og börn, sumir feitir
aðrir mjóir, sverir beljakar
með alskegg eða gamlir ístru-
karlar með bleyjur og pelann
með túttunni láta börnin
ganga milli sín að bænda sið í
réttum. Skipt um bleyjur á
fláningarborði og áhorfendum
sýnt svo ekki verður um villst
að ekki var vanþörf á. Grænn
peli með alvöru brennivíni,
auðvitað. Auðvitað klæða þeir
sig líka í kvenmannsföt, fína
silkikjóla, hárkollur og gúmmí-
skó, með loðna fótleggi og tób-
ak á yfirskegginu. Það heyrist
ekki endilega það sem þeir
segja. Stundum tauta þeir
heillengi einhverja óprent-
hæfa brandara sín á milli og
flissa. Hafi þeir yfirleitt Ijós á
sviðinu eða í salnum, þar sem
leikurinn fer að mestu fram —
inn á milli áhorfenda — þá eru
þeir sjaldnast staddir í ljósinu,
nema kannski með aðra löpp-
ina. Klámið öldungis ópjattað.
„Lolla (Ólafía Hrönn)
ernú bara eins og
Forin sjalf lifandi
komin, suona uíðáttu-
mikil og suörgulsleg
eins og reiðingstorf
stundum en á hinn
bóginn mjuk, dúandi,
safarík og dœgileg, full
afœti. Hyldjúp og
háskaleg. Það gœti
ábyggilega drukknað í
henni hestur. “
Og ósvífnin. Allt látið flakka.
Svona leiklist er ómótstæði-
leg. Fólk emjar af hlátri.
Eg hef sagt þeim að þarna sé
kominn upp nýr skóli sem eigi
eftir að breiðast út um heim-
inn og lærðir menn að skrifa
um hann vísindalegar ritgerð-
ir. Þess vegna þurfi hann nafn
eins og aðrar liststefnur (sbr.
Flæmski skólinn í málaralist.
Vínarskólinn í mússík). Rétt
þess vegna að nefna hann eftir
upprunastað: Forarskólinn.
(Nb. Forarskólinn og sú leik-
list sem siður hefur verið að
kenna við Ungmennafélag Tré-
kyllisvíkur er sitt hvað. Ung-
mennafélagsskólinn var þrátt
fyrir allt svolítið góður með
sig, sem þessi er ekki.)
Þeir hafa stundum beðið
mig að segja sér til við þetta
en ég bið guð fyrir mér. Svona
leiklist er sjálfsprottið nátt-
úrufyrirbæri sem kunnátta og
tækni geta ekkert gert við
nema skemma. Það yrði svip-
að og þegar menn ætluðu að
fara að ræsa Forina með
skurðgröfu. Einu sinni reyndi
ég leikmáta af þessu tagi með
atvinnumönnum. Það voru
leikrit Hilmis Jóhannessonar
(Sláturhúsið Hraðar hendur).
Það gekk ágætlega fyrst, á
meðan leikararnir voru ungir
og slagferdig. Svo uxu þeir
upp úr þessu. Urðu of mennt-
aðir og fínir sér.
En viti menn. Er þá ekki For-
arskólinn kominn til metorða í
sjálfri höfuðborginni, framinn
af prófessjónal fólki og nýtur
sín svona prýðilega. Allt eins
og í orginalnum nema fágað og
fagmannlegt: Leikararnir í ljós-
inu, heyrist hvert orð o.s.frv.
Sápa 3 1,2 eftir Eddu Björgvins.
Ekki síst fyrir það að þar eru á
ferð leikarar með nef fyrir
þessum leikmáta og hafa hald-
ið út að æfa þetta, tönnlast á
„helvítis vitleysunni" nógu
lengi. Enginn sem ekki hefur
reynt veit hvílík raun og drep-
andi leiðindi fylgja því að æfa
upp skrípaleik.
Lolla (Ólafía Hrönn) er nú
bara eins og Forin sjálf lifandi
komin, svona víðáttumikil og
svörgulsleg eins og reiðings-
torf stundum en á hinn bóginn
mjúk, dúandi, safarík og dægi-
leg, full af æti. Hyldjúp og
háskaleg. Það gæti ábyggilega
drukknað í henni hestur. Það
er vandleikin íþrótt að hræða
áhorfendur eins og hún gerir
með því að mynda sig til að
henda Gerði Steinþórsdóttur,
þessari nettu konu, út, reima
skóinn sinn uppi á borði ein-
hvers o.þ.h. en þakklátt þegar
það tekst. Þarf að vera nóg til
að skapa smá ótta-fiðring en
ekki svo mikið að menn fyrtist.
Þetta leika þær stöllur af list.
Það er ánægjan ein að fá Lollu
flæðandi yfir sig. Svo syngur
hún af alvarlegri list, innan um
allt skrípóið.
Helga Braga er eins og heilt
gargandi fuglager með kostu-
leg nef, rauðar lappir og leir-
uga rassa, gjallandi, vellandi,
hneggjandi og skríkjandi.
Óstöðvandi kjaftaflaumurinn
eins og Ölfusá í leysingum.
Helga er gædd ógnvekjandi
krafti. Undan henni kemst eng-
inn. Hún rekur þetta allt ofan í
kok á manni og alla leið niður í
tær. Jafnframt er hún íðilmjúk
eins og barnsrass með bros
uppá fjörutíu og sex tennur,
og báðar eru þær stöllur vel
sexí. Sexapíll verður að vera í
svona leik. Þær eru úttútnaðar
af honum. Þær eru engir eftir-
bátar strákanna í Ölfusinu að
klæmast en miklu fínlegri og
þokkafyllri. Þess vegna geta
þær látið út úr sér hvern
fjandann sem er. Fyrirgefst
allt. Það gerir ekki síst góð-
vildin sem af þeim skín, —
þær vilja áhorfendum sínum
allt það besta, eins og karlarn-
ir í Búnaðarfélagi Ölfus-
hrepps.
Strákarnir eru líka ágætir en
þeir gangast ekki alveg eins
rækilega upp í vitleysunni og
stelpurnar. Presley-stæling
Þrastar er meistaraverk.
Svo Iíkingunni sé haldið þá
getum við sagt að Edda Björg-
vins, höfundurinn, sé sú skor-
kvikinda- og bobbaveitan sem
breytir leðjunni í næringu fyrir
grös og fugla. Samspil þessa
lífríkis virkar.
Það er ekki einungis gaman
að svona leiksýningu, hún er
líka hressandi og endurnær-
andi á við gönguferð um For-
ina þar sem maður veður dú-
andi lífssullið upp á þykkalær.
Hallgrímur enginn kararaumingi
Heimur Guðríðar
Listvinafélag
Hallgrímskirkju
Höfundur og leikstjóri:
Steinunn Jóhannesdóttir
Þegar upp úr kyrrðinni, inn í
eftirvæntingu bíðandi áhorf-
enda, stígur mjúkur og dimm-
ur sellóhljómur Helgu Bach-
mann, þá finnst manni ekki
meira þurfa. Það er fullkomn-
að. Þessi rödd er auðvitað al-
Leiklist
veg einstök og stjórn Helgu á
henni má teljast fullkomin. Þar
í liggja yfirburðir. Þar liggur
líka veikleiki. Við getum orðað
það sem svo: Lengra verður
ekki komist. Upphafshending-
in verður jafnframt lokahend-
ing og allar hendingar uppfrá
því nýjar lokahendingar. Allt
verður slétt og engin breyting.
Þetta á raunar við um alla
leikara í þessari sýningu,
hvort sem Helga hefur smitað
þessari kyrrstöðu útfrá sér til
hinna sem yngri eru, það kom-
ið frá höfundinum eða liggur í
sjálfu andrúmslofti kirkjunnar.
Gallinn er ekki stór, hvað
þessa sýningu varðar. Hér
verður hófstillingin auðvitað
að vera meginregla. Þetta er
hinsvegar alvarlegur galli á
leikmáta leikara yfirleitt, alltaf
þegar þeir finna sig hafa alvar-
lega, fagra, viturlega og þó
ekki síst samúðarfulla/mann-
kærleiksríka og harmræna
texta undir höndum. Allir vilja
stöðugt vera að mæla fram
áhrifamiklar niðurstöður.
Lokahendingar.
En lokahendingin er bara
ein í hverju leikriti. Allt hitt er
einhver tegund af baráttu,
kröfugerð, kvörtun, ákall, rifr-
ildi...
Það hefði magnað dramað í
þessum leik og, — þótt ein-
hverjum þyki kannski skrítin
kenning; aukið tign aðalper-
sónunnar, ef Guðríður gamla
hefði verið ennþá meira kerl-
ingarhró, tinandi, rýnandi
blindum rökum augunum með
rödd skrikandi út í falsettu.
Einungis lokahendingin átti
að bera hinn fræga dimma
hljóm. Það sem dýrt er verður
að spara. Ekki fletja það út um
alla veggi eins og nýríka fólkið
gerði við palísanderinn á sinni
tíð. „Það verður dýrast sem
lengi hefur geymt verið, í rétt-
an tíma fram borið.“ Sagði ekki
einhver sem við könnumst við
þessi orð?
Nú ætti að vera kominn tími
til að kveða niður í eitt skipti
fyrir öll hugmyndina um Hall-
grím Pétursson sem emjandi
kararmann. Hallgrímur hefur
fyrst og fremst verið karl-
menni, einkum í sínum anda.
Reyndar er honum einnig lýst
sem stórvöxnum, styrkum og
svartskeggjuðum. Guðríður
tók hann fyrir sjóræningja
þegar hún sá hann fyrst. Enda
sér það hver heilvita maður.
Það yrkir enginn kararaumingi
bálk eins og Passíusálmana. í
þeim eru einnig orð sem þarf
mikla karlmennsku til að taka
sér í munn. „Gekk svo járn-
gaddur nístur gegnum lófa og
rístur. Skinn og bein sundur
skar.“ Volandi kerlingar geta
farið með þessi orð en ekki ort
þau. Þær mundu aldrei þora
að horfast í augu við slíka
mynd í alvöru.
Lausavísur Hallgríms eru
heldur ekki beygðs manns
sem lýtur lágt undir svipuna.
Þær eru vísur upprétts karl-
mennis sem slær frá sér.
Úti stend ég ekki
glaður
illa mæddur raununum.
Þraut er aö vera
þurfamaður
þræianna / Hraununum.
í þessu er heiðin hefnd, ekki
undirgefni. Undirgefinn maður
hefði ekki notað orðið þræll
um þá sem þrengdu kosti
hans. Það þarf líka karl-
mennsku til að standa undir
þessum orðum sögðum um
máttarstóipa sveitar sinnar.
Fiskurinn hefurþig
feitan gert
sem færður er uþþ
með togum.
En þótt þú digur um
svírann sért
samt ertu Einar í
Vogum.
Jafnvel sakleysislegur leikur
að rími hljómar fyrst og fremst
af karlmennskuró og styrk.
Ég er að tálga horn í
hogld
hagleiksmenntin burtu
sigld.
Illugi deyddi tröllið
tögld
það trúi ég hún yrði
brúnaygld.
Við vitum líka að hann var
rekinn úr skóla fyrir það að
ekki réðst við hann, hann
vann fjölda ára í svartajárns-
smiðju, hann tók sér for-
dæmda konu þvert á vilja
sinna lögmætra leiðtoga og al-
menningsálit, fyrirgerði emb-
ætti og puðaði undir mönnum
sér ekki samboðnum í níu ár.
Til slíkrar hegðunar þarf
stærð og styrk. Það má vel
vera að Hallgrímur hafi frá
upphafi ætlað sér píslarvætti
og kross en hann ætlaði sér
ekki að heykjast undir þeim
krossi og gerði það ekki held-
ur fyrr en rétt undir lokin, eins
og við öll, eftir að hafa skilað
sínu harðfylgda verki. Skýrt
dæmi um lokahendinguna.
Maður sem gengur að erfið-
isvinnu með sínu fólki, sækir
gleðskaparsamkundur og yrk-
ir glæfraleg gamankvæði fyrir
„Þessi skdldskapur
Steinunnar, sem raunar
er ekki leikrit heldur
frdsögn þriggja leikara
í geruum persóna, er
trúuerðugur, fallegur,
aluarlegur, saminn af
kunndttusemi og heitu
hjarta. “
sveitunga sína. Það eina sem
ég finn falskt í Passíusálmum
eru tilraunir hans til iðrunar
og undirgefni. En það var
kenningin sem hann hafði tek-
ið að sér, samkvæmt embætt-
isskyldu, að boða — og fékk
kaupið sitt fyrir.
Samkvæmt þessu er Þröstur
Leó ef til vill hreinlega „rangt
kast“. Jói stóri eða Pálmi
hefðu átt að gera þetta. Þröst-
ur getur að vísu verið fjandan-
um harðari nagli, enda að
vestan, en þarna ber hann of
brotgjarnan blæ. Leikur auð-
vitað vel samkvæmt gefnum
forsendum, svo sem endra-
nær.
Þessi skáldskapur Steinunn-
ar, sem raunar er ekki leikrit
heldur frásögn þriggja leikara
í gervum persóna, er trúverð-
ugur, fallegur, alvarlegur, sam-
inn af kunnáttusemi og heitu
hjarta. Um flutninginn má
sama segja, enda þótt ég noti
tækifærið til að áminna fólk í
löngu máli um ákveðinn, al-
gengan vankant á afstöðu til
svona skáldskapar yfirleitt.
Áhorfendur tóku honum einn-
ig þannig. Hlustandi niður-
sokknir í efnið, alteknir og full-
nægðir eins og lítil börn sem
hlusta með sæluhrolli á mikla
sögu sagða.
Kunnáttuleysi í texta af
svona tagi má ekki henda.
Leikmyndarleysið og marg-
víslegt dót, tilheyrandi kirkj-
unni sjálfri en ekki leiknum,
sönnuðu mér, enn eina ferð-
ina, að það skiptir ekki máli í
leikhúsi hvað við augum blas-
ir, ekki frekar en flugvélarnar
sem alltaf voru að fljúga yfir
Iðnó, heldur hitt; að hverju
sjónum er beint.
Á það mun fólk horfa, — sé
það þess virði.
Tilvitnanir í skáldskap Hallgríms eru hér
eftir minni og því án ábyrgðar.