Helgarpósturinn - 15.05.1996, Qupperneq 10

10
MIÐVIKUDAGUR15. MAÍ1996
X

HELCARPÓSTURINN
Útgefandi: Miðill hf.
Framkvæmdastjóri: Þorbjörn Tjörvi Stefánsson
Ritstjóri: Stefán Hrafn Hagalín
Ritstjómarfulltrúi: Guðrún Kristjánsdóttir
Setning og umbrot: Helgarpósturinn
Filmuvinnsla og prentun: Prentsmiðjan Oddi hf.
Er líf eftir Jón Baldvin?
Þegar þessi orð eru rituð aðfaranótt miðvikudags er ekki annað
vitað en að Jón Baldvin Hannibalsson, formaður Alþýðuflokks-
ins, hyggist gefa kost á sér í slaginn um Bessastaði. Raunar greina
heimildir blaðsins frá því, að Jón Baldvin hafi þegar gert upp hug
sinn og telji sig eiga möguleika á að ná sigri, en nú velti hann því
fyrst og fremst fyrir sér hvort hann langi yfirhöfuð að verða for-
seti...
Alltént bíður formaður Alþýðuflokksins nú í ofvæni eftir sunnu-
deginum næstkomandi þegar ektakvinnan Bryndís Schram
snýr aftur úr kvikmyndavíkingi í Cannes. Væntanlega verður þá
blásið til blaðamannafundar í beinni útsendingu frá Vesturgötu 38
með börn og barnabörn þeirra hjóna viðstödd. Eða varla hinkrar
Jón Baldvin eftir Bryndísi sinni til þess eins að tilkynna ásamt
henni að ekki verði af framboði að þessu sinni.
Það er ekkert launungarmál að helstu stuðningsmenn Jóns
Baldvins Hannibalssonar um forsetaframboð koma úr röðum
hægrimanna og borgarastéttar: semsagt heiðbláir sjálfstæðis-
menn, sem hugsa til þess með hryllingi ef fyrrverandi formaður
Alþýðubandalagsins fær að verma stássstólinn á Bessastöðum í
að minnsta kosti fjögur ár. Minna hefur nefnilega borið á stuðningi
við Jón Baldvin innan Alþýðuflokksins, enda gríðarleg forystu-
kreppa og innanflokksvíg yfirvofandi við framboð hans. Svartsýnir
flokksfélagar hans hafa síðustu daga ákaft reynt að draga úr sínum
manni kjarkinn. Það er hinsvegar ólíkt persónu formanns Alþýðu-
flokksins, að taka mark á slíkum fortölum og bölsýnishjali. Þar af
leiðandi skulum við ætla að maðurinn rjúki fram.
Olafur Ragnar hefur frá páskum haldið sér í fimmtíu til sjötíu
prósenta fylgi (breytist helst eftir því hvort einkarekin eða rík-
isstyrkt fréttastofa situr við og reiknar) þrátt fyrir að hafa í upp-
hafi hangið í tuttugu og fimm prósentunum. Þannig er glögglega
ljóst, að ekkert hinna fjögurra — Guðrún Agnarsdóttir, nafna
hennar Pétursdóttir, Pétur Kr. Hafstein og hvað þá Guðmundur
Rafn Geirdal — á hinn minnsta möguleika á að ná embættinu.
^IMPánustu samstarfsmenn formanns Alþýðuflokksins óttast fátt
Xll meira en að foringinn gjaldi afhroð í kosningunum og neyðist
í kjölfarið — greinilega rúinn trausti þjóðarinnar — til að gefa frá
sér embætti formanns. Og hver tekur þá við? Hver, hver, hver?
Vitað er að Sighvatur Björgvinsson, Guðmundur Árni Stefánsson,
Össur Skarphéðinsson og Rannveig Guðmundsdóttir eru þess
mjög fýsandi að Jón Baldvin fari fram, enda losnar þá enn um á
toppnum, sem Jóhanna Sigurðardóttir hafði fyrir nokkru hreinsað
sjálfa sig af. Vinstrikratar bera einnig fyrir sig, að með framboði
muni Jón Baldvin rústa öllum möguleikum á friðsamlegri samein-
ingu jafnaðarmanna. Það er náttúrlega líktog hvert annað húm-
búkk. Staðreyndin er sú að þeir óttast fyrst og fremst að sitja uppi
með flokk sem einhver annar leiðir en Jón Baldvin Hannibalsson
— einhver sem er jafnvel enn óvinsælli meðal þjóðarinnar; ein-
hver sem er enn óútreiknanlegri; enn ólíklegri til að afla flokknum
fjöldafylgis á nýjan leik; einhver sem er án nokkurs vafa síðri
stjórnmálamaður. Þetta er forystukreppa Alþýðuflokksins í
hnotskurn: ókræsilegt mannvalið við toppinn.
Iöllu falli myndi Jón Baldvin krafsa í fylgi annarra forsetafram-
bjóðenda og taka með í púkkið tíu til fimmtán prósenta per-
sónufylgi sitt. Með kröftugri kosningabaráttu gæti hann þannig
náð sterkt inní annað sæti með tuttugu til þrjátíu prósenta fylgi —
og í sjálfu sér vel við unað, en hann á líka nokkra möguleika á sigri
og aðeins undir þeim formerkjum ætlar hann fram. Jón Baldvin
veit fullvel að hann þarfnast jákvæðra atburða í pólitískt hundalíf
sitt á tímum þegar Álþýðuflokkurinn er í pínlegri kreppu og keppi-
nautarnir um formannsembættið teknir að raða sér upp við rás-
markið. Ef þeir þjófstarta ekki strax á flokksþingi í haust þá vaða
þeir örugglega í foringjann að tveimur árum liðnum þegar flokkur-
inn hefur enn og aftur farið slaklega útúr sveitarstjórnarkosning-
um og hangir í pilsnerfylgi í alþingisskoðanakönnunum.
Sennilega verður raunin sú að helmingur þjóðarinnar kýs þann
frambjóðanda sem helst á möguleika á að leggja hinn um-
deilda stjórnmálamann Ólaf Ragnar Grímsson að velli — og mun
þá engu skipta hvort viðkomandi er sjálfstæðismaður eða jafnað-
armaður með bláum keim. Verður þessi frambjóðandi Jón Baldvin
Hannibalsson eða einhver annar? Það skýrist án vafa næstkom-
andi mánudag. — í beinni útsendingu.
Stefán Hrafn Hagalín
Helgarpósturínn
Borgartúni 27, 105 Reykjavík
Sími: 552-2211 Bréfasími: 552-2311
Bein númer: Ritstjórn: 552-4666, símbréf: 552-2311,
fréttaskotið: 552-1900, tæknideild: 552-4777,
auglýsingadeild: 552-4888, símbréf: 552-2241,
dreifing: 552-4999.
Áskrift kostar kr. 800 á mánuði efgreitt er með
greiðslukorti, en annars kr. 900.
íslenzkir fjölmiðlar í klóm risa
Iumræðu um íslenzka fjöl-
miðla hefur ekki borið mikið
á alvarlegum athugasemdum
við þá þróun eignarhalds á ís-
lenzkum fjölmiðlun og gífur-
legu samþjöppun, sem átt hef-
ur sér stað á skömmum tíma.
Nokkur liðin ár og fram á þenn-
an dag hafa orðið til þrír fjöl-
miðlarisar á íslandi. Þetta eru:
(I) Stöðvar 2-Sýnar-samsteyp-
an með Bylgjuna, DV og Tím-
ann í farteskinu og (II) Stöð 3
með Morgunblaðið, Sambíóin
og Nýherja sem eigendur með-
al annarra. Þarna eru komin á
tvær hendur tvö öflugustu
dagblöðin á íslandi og þær
tvær sjónvarpsstöðvar, sem
stefna að því að einoka að
minnsta kosti afþreyingar-
markaðinn í sjónvarpi. Fjöl-
breytnin á dagblaðamarkaði er
horfin, en í staðinn hafa sprott-
ið upp eins og gorkúlur alls
kyns tónlistarstöðvar, einkum
poppstöðvar, þar sem sjaldn-
ast heyrist stuna af viti.
Þá má ekki gleyma þriðja ris-
anun á fjölmiðlamarkaði: (III)
Fróða hf., öflugri tímaritaút-
gáfu allra helztu og vinsælustu
tímaritanna, sem gefin eru út á
íslandi. Fróði var með 55%
veltu allrar tímaritaútgáfu á ís-
landi áður en fyrirtækið keypti
Samútgáfuna, sem hafði 17%
hlutdeild. Samtals ætti hlutfall
Fróða af heildarveltu að vera
um 72% eða sem næst 450
milljónum króna á ári.
Ásta Ragnheiður Jóhannes-
dóttir, alþingismaður, vakti at-
hygli á því á Alþingi í byrjun
mánaðarins í sambandi við
ágreining Sýnar (Stöðvar 2-
samsteypunnar) og Stöðvar 3
vegna úthlutunar rása til Sýn-
ar, að svo virtist sem hringa-
myndun væri í fjölmiðlun hér á
landi og væri það áhyggjuefni.
Hjálmar Árnason tók undir og
raunar fleiri.
Þessi ágreiningur um niður-
stöðu Utvarpsréttarnefndar
um að taka rásir af Stöð 3 og
láta Sýn fá þær fyrirvaralítið er
staðfesting á mikilvægi þess,
að ótvíræðar reglur gildi um
útvarps- og sjónvarpsrekstur á
íslandi, einkum í tilvikum, þar
sem um er að tefla „takmark-
aða auðlind" (að minnsta kosti
í bili). Ákvörðun útvarpsréttar-
nefndar var sannast sagna
ákaflega klunnaleg og grunn-
hyggin og breytir rökstuðning-
ur nefndarinnar í sjálfu sér
engu þar um. Núverandi skip-
an nefndarinnar gengur ekki
upp. Það ber ekki vott um sér-
lega skynsemi að afhenda
markaðsráðandi sjónvarps-
stöð viðbótarrásir, sem eru
teknar hljóðalaust frá nýrri
stöð, sem er rétt að byrja að
fóta sig í samkeppninni. Það er
eins og að hækka forgjöfina hjá
þeim næstbezta en lækka hana
verulega hjá skussanum.
Á fjölmiðlafrelsi hér
í vök að verjast?
Leonard R. Sussman, aðal-
sérfræðingur Freedom House-
stofnunarinnar í Bandaríkjun-
um í fjölmiðlarannsóknum,
annast á hverju ári könnun á
fjölmiðlafrelsi í heiminum (187
ríki í fyrra). ísland og íslenzkir
fjölmiðlar fengu allgóða ein-
kunn í fyrra eða þá sömu og
fjölmiðlar í Bandaríkjunum.
Samkvæmt niðurstöðum
skýrslu Sussmans fengu ís-
lenzkir prentmiðlar ekki nógu
góða einkunn í einum af fjórum
þáttum rannsóknarinnar, en
hann fjallaði um „áhrif hags-
muna í efnahagslífi á innihald
fjölmiðla". Þeir sem til þekkja
vita, að jafnvel Morgunblaðið
hefur ekki farið varhluta af
slíkum þrýstingi í frelsisbar-
áttu blaðsins undanfarin 2-3
ár. Hvað þá aðrir prentmiðlar!
Dæmin um þrýsting og áhrif
efnahagslífsins á innihald ís-
lenzka fjölmiðla eru sennilega
fleiri en Sussman hefur vitn-
eskju um. í Bandaríkjunum
fengu ljósvakamiðlar sömu
slöku einkunnina í efnahags-
þættinum. Skýringuna mætti
yfirfæra á ísland áranna
1995/1996: „Fjölmiðlar eru að
færast á færri hendur, eigend-
ur þeirra eru valdamiklir og
hagsmunir byggðir á því að
halda góðu sambandi við fjár-
mögnunaraðila.“ Þetta hljómar
kunnuglega. Þá er pólitískur
þrýstingur og vald einn þáttur-
inn til'viðbótar, sem lagður er
til grundvallar mælingu á frelsi
fjölmiðlunar. Enda þótt pólit-
ískur þrýstingur sé minni en
oftast áður er víðs fjarri, að
hann sé á burt.
Það er í þessu ljósi og ljósi
samþjöppunar og eigna-
tengsla, sem skoða ber ís-
lenzka fjölmiðla og draga álykt-
anir um hringamyndanir, frelsi
fjölmiðla, skoðanafrelsi og
jafnvel hættuna á skoðanakúg-
un.
Fjölmiðlar
Halldór
Halldórsson
í skýrslu Samkeppnisstofn-
unar frá desember 1994 um
stjórnunar- og eignatengsl í ís-
lenzku viðskiptalífi var dregin
upp óttavekjandi mynd af eign-
arhaldi fárra einstaklinga og
fyrirtækja í íslenzku viðskipta-
lífi. Þetta átti ekki síður við um
fjölmiðlana en önnur fyrirtæki.
Frá því skýrslan var gerð hefur
þessi samþjöppun orðið meiri.
Samþjöppun eignarhalds á
fjölmiðlum er bein ógnun við
stjórnarskrárverndað tjáning-
arfrelsi.
Helmingaskipti
Moggans og DV
Er það hollt fyrir litla þjóð,
að hérlendis ríki eitt öflugt og
óhagganlegt morgunblað
(Morgunblaðið) og eitt öflugt
síðdegisblað (DV), bæði skil-
greind hægra megin við miðju?
Þessi tvö blöð velta hvort um
sig yfir einum milljarði króna á
ári og samanlagt nemur velta
þeirra 87% af heildarveltu
blaðaútgáfunnar á íslandi, sem
nam rúmum þremur milljörð-
um í lok 1994. Þetta er ekki
samkeppni og ekki heldur tví-
keppni. Blöðin keppa ekki á
sama tíma dags og una hag sín-
um vel við óbreytt ástand,
óbreytta einokun.
Það er huggun harmi gegn,
að enn skuli gefin út fréttablöð
á borð við HP og pólitísk „safn-
aðarrit" eins og Alþýðublaðið
og Vikublaðið. Þau hafa ærnu
hlutverki að gegna.
Eignarhald í sjónvarpsgeir-
anum er enn í mótun. Fram
undir lok liðins árs var um að
tefla íslenzka útvarpsfélagið
(Stöð 2 og Sýn) með 37% heild-
arveltu útvarps- og sjónvarps-
rekstrar og Ríkisútvarpið með
49%. Síðan bættist Stöð 3 við,
en enn sem komið er er alltof
snemmt að dæma um vel-
gengni stöðvarinnar og hlut-
deild í markaðnum. Miðað við
pólitískt og efnahagslegt afl
eigenda stöðvarinnar má búast
við því, að hún eigi eftir að
spjara sig. En yrði til dæmis af
illa mótaðri hugmynd Blábók-
arhöfunda um Ríkisútvarpið
um að svipta stofnunina aug-
lýsingatekjum sínum mundi
hún ekki síður koma illa við
Stöð 3. Forskot Stöðvar 2 er
þvílíkt, að þeim yrðu gjafir
gefnar með slíkri aðgerð. Út-
varpsréttarnefnd var ekki
stofnuð til að úthluta gjöfum.
Hvað sem því líður eru ann-
ars vegar tengsl Stöðvar tvö-
samsteypunnar við DV og hins
vegar Stöðvar 3 við Morgun-
„í umræðu um íslenzka fjölmiðla hefur ekki borið
mikið á alvarlegum athugasemdum við þá þróun
eignarhalds á íslenzkum fjölmiðlun og gífurlegu
samþjöppun, sem átt hefur sér stað á
skömmum tíma.“
blaðið erfiður biti að kyngja
fyrir þá, sem óttast skoðana-
kúgun í skjóli fákeppni. í sum-
um ríkjum Bandaríkjanna væri
eignarhald á dagblöðum og
sjónvarpi, að ónefndu útvarpi,
í einni borg, í jseim mæli, sem
hér tíðkast, í blóra við sam-
keppnislög.
Það sem er mikils um vert
er, að eina aðhaldið, sem þess-
ar stöðvar fá, er Ríkissjónvarp-
ið, sem öflugir aðilar vilja
losna við af markaðnum í nú-
verandi mynd. Þótt ekki sé lit-
ið nema til fréttaþjónustu Rík-
issjónvarpsins nægir hún til
þess að sannfæra mann um
holla samkeppni úr þeirri átt,
þótt ekki sé allt þar með mest-
um ágætum fremur en víðast
hvar annars staðar.
Sú þjöppun á fjölmiðlamark-
aði, sem er í mótun á íslandi,
hefur í sér fólgna stórhættu-
lega þróun. Þekking gerir ykk-
ur frjálsa, segir einhvers stað-
ar, en samkvæmt jarðbundnari
skilningi er þekking vald. Þetta
vald er hægt að misnota herfi-
lega með |jví að reka fjölmiðla
á sömu forsendum og gotterís-
fabrikku. Til þess að skila sam-
félaginu nokkuð fram á veg
þurfa þegnarnir að þekkja
„ástand landsins“ og eiga þess
kost að skiptast á skoðunum.
Höfundur er blaðamaður og hefur
meistaragráðu í fjölmiðlafræðum.