Alþýðublaðið - 03.11.1972, Síða 7

PENINGASEOLAR EIGA SER 2000 ÁRA SÖGU ÞEIR
HAFA VERIÐ BÚNIR TIL ÚR ÝMSUM EFNUM OG
HLUTVERK ÞEIRRA HEFUR VERIÐ MEÐ ÝMSU MÓTI
Fólk hefur aldrei skort hug-
myndaflug til þess aö verða
sér úti um peninga. Og þá
sérstaklega peningaseðla.
Þótt við höfum i fjölda ára
notað þennan aflanga pappir
hafa þeir ekki alltaf litið
þannig út.
Fyrstu peningaseðlar, sem
vitað er um, voru gerðir úr
leðri. Kinakeisari, Wu Ti, lét
gera þá árið 100 fyrir Krists-
burð.
Leðurpeningar voru notað-
ir i Bretlandi á 13. öld, þegar
Játvarður 1. konungur gaf út
sérstakan gjaldmiðil fyrir
Wales.
Túdorarnir hafa að likind-
um einnig gefið út slika pen-
inga. t leikriti Sir William
Davenant The Comedy of,
Wits er minnzt á „leður-
aura”.
Fyrstu ensku peninga-
seðlar úr pappir i Englandi
eru frá árinu 1635. Það ár
fengu hermenn i herstöð á
Cornwall-skaga greiðslu
launa á þann hátt.
Þegar Englandsbanki var
stofnaður 1694 gaf hann út
peningaseðla á pappir, sem
hægt var að fá keyptan hjá
hvaða bóksala sem var.
En þá jókst salan i þess-
um pappir mjög skyndilega
og bankinn hætti að nota
þessa tegund pappírs.
Tiu árum áður varð land-
stjórinn i nýlendum F’rakka i
Kanada uppiskroppa með
pappir og þá tók hann til
bragðs að prenta peninga á
spil!
Peningaseðlaraf þessu tagi
urðu svo vinsælir, að þeir
voru endurútgefnir átta sinn-
um og þá á hálfum eða einum
fjórða hluta úr spili.
Þegar Abraham Lincoln
varð forseti Bandarikjanna
hafði fólk svo litla trú á pen-
ingaseðlum, aö það notaði fri-
merki sem gjaldmiðil.
Stjórn landsins sá sér leik á
borði og hóf útgáfu póstpen-
inga, sem voru ekki annað en
litlir miöar með póststimpli.
Þegar leiðtogi Transvaal i
Búastriðinu gegn Bretum,
Kruger, var á flótta eitt sinn
lét hann prenta peningaseðla
á blaðsiður, sem voru rifnar
út úr glósubók skóladrengs.
Á þeim stóð Te Velde, sem
þýðir Gefnir út á striðsvett
vangi.
Fangar i útrýmingarher-
búðum i heimsstyrjöldinni
siðari bjuggu til peninga úr
skyrtuermum eða annars
konar fatarifrildi.
Á meðan á styrjöldinni
stóð gáfu báðir striðsaðilar út
peningaseðla i áróðursskyni.
önnur hlið þeirra hafði útlit
venjulegs, seðils, en á hinni
hliðinni var áróður og þá
venjulega þess«fnis, að brátt
myndi peningaseðlar and-'
stæðinganna verða verðlaus-
ir.
Margar þjóðfrelsisfylk-
ingar hafa haft þann háttinn á
að gefa út eigin gjaldmiðil.
Slóvaskir þjóðernissinnar
prentuðu t.d. á sina seðla
,,Deyi fasisminn”. Skærulið-
ar i Montenegro i Júgóslaviu
gættu þess, að peningaseðlar
þeirra héldust i umferð með
þvi að lækka verðgildi þeirra
mánaðarlega.
Þá hafa peningaseðlar
verið mikið notaðir sem jafn-
gildi verndar á ferð um her-
tekin svæði, eins og i Kóreu-
styrjöldinni og núna i Viet-
nam.
HÉR Mí BAKARISLA EIGIN MYNT
Ýmis skringilegheit er að
finna i sögu islenzkrar mynt-
og seðlaútgáfu og sama gildir
hér og annars staðar i heim-
inum, að skringilegheitin öðl-
ast aukið verðgildi eftir þvi
sem timinn liður.
A árinu 1941 voru m.a.
settir i umferð hér á landi
bláir einnar krónu seðlar og
hafa þeir að sjálfsögöu allir
átt að vera eins útlitandi.
Siðar kom i Ijós, að tvenns
konar myndamót hafa veriö
notuð við gerð seðlanna með
þeim afleiðingum, að þeir
urðu ekki allir eins.
I öðru afbrigðinu kemur
fram „galli” i prentun, sem
gerir það vel þekkjanlegt frá
hinu afbrigðinu og þarf að
sjállsögðu ekki að taka fram,
að þessi seðill er nú orðinn
íeikndýr safngripur.
Eitthver skemmtilegasta
afbrigðið i islenzkri myntút-
gáfu siðari ára er „þykki tú-
kallinn” svokallaði. A árinu
1966 kom i ljós, að tveggja
krónu peningur sem þá hafði
nýlega verið sleginn, var of
þykkur til að hægt væri að
nota hann i stöðumæla, en á
þessum tima var stöðumæla-
gjaldið sums staðar i Reykja-
vik 2 krónur.
Þegar embættismönnum
rikisins varð kunnugt um
þennan galla, lýsti rikisfé-
hirðir hið bráðasta eftir hin-
um gölluðu peningum og
bauðst til að endurgreiða þá
með venjulegum túköllum,
sem auðveldlega mátti nota i
stöðumæla. Myntsláttan var
á vegum rikisféhirðis á þess-
um tima.
I dag er „þykki túkallinn”
seldur á nokkrar þúsundir
króna.
Þegar Seðlabanki Islands
tók yfir peningaútgáfuna og
myntsláttuna, gerði bankinn
tilraun til að taka alla „þykku
túkallana” úr umíerð. Talið
er, að um 300 „þykkir túkall-
ar” hafi veriö slegnir, en
aðeins um helmingur upp-
lagsins hafi raunverulega
komizt i umferð. Er þvi eðli-
legt, að hann sé nú orðinn
verðmætur og myntsafnarar
hafi á honum miklar mætur.
Aðeins einu sinni mun það
hafa gerzt, að tvö númer hafi
verið prentuð á sama pen-
ingaseðilinn hér á landi. Til
er 10 króna seðill, dökkblár og
rauðgulur aö lit, sem gefinn
var út árið 1920 með tveimur
númerum. Vinstra megin á
seðlinum stendur: No. 221909,
en hægra megin: No. 221908.
Verðmætasti islenzki pen-
ingaseðillinn i eigu myntsafn-
ara hér á landi, er fimmtiu
króna seðill frá 1885. 1 ritinu
tslenzkar myntir 1973, sem
gefið er út af Frimerkjamið-
stöðinni við Skólavörðustig,
segir, að seðill þessi hafi þús-
undfaldazt i verði á þeim 87
árum, sem liðin eru siðan
hann var gefinn út.
Seðillinn er brúnn og svart-
ur að lit. Á framhlið hans er
prentað: „Fimmtiu krónur.
Gefinn út samkvæmt lögum
18. sept. 1885. Fyrir landssjóð
lslands”. Magnús Stephensen
og Eirikur Briem hand-
skrifuðu nöfn sin á alla
seðlana.
Árið 1885 voru einmitt gefn-
ir út fyrstu peningaseðlarnir
til notkunar eingöngu á ls-
iandi, en áður höfðu verið
notaðir hér rikisdalir, seðlar,
sem voru gefnir út til brúks á
Færeyjum, Grænlandi,
dönsku hertogadæmunum og
á lslandi.
Allmörgum árum áður en is-
lenzk rikismynt var fyrst
sregin. eða árið 1925, höfðu
nokkrir menn hér á landi látið
slá sinar eigin myntir, sem
innan vissra takmarka gengu
hér sem gjaldmiðill i við-
skiptum manna á mlilli.
Þessar myntir eru nú orðn-
ar mjög sjaldgæfar. Þær voru
að sjálfsögðu aldrei lög-
leiddar hér sem lögmætur
gjaldeyrir.
Með lögum nr. 41. frá 8.
nóv. 1901 var algerlega
bannað, „að búa til, flytja inn
eða gefa út neinskonar verð-
merki, hvorki myntir eða
seðla, er gengið gátu manna á
milli sem gjaldeyrir, hvort
sem ætlazt var til að verð-
mætin yrðu innleyst með
vörum eða peningum.”
Þó var gerð undantekning
með brauðgerðarmenn, og
þeim heimilað að gefa út
brauðpeninga eins og áður
hafði tiðkazt. Eru lög þessi
enn i gildi, og nýtur þessi stétt
manna þvi enn þeirra forrétt-
inda að gefa út sinar eigin
myntir.

L/ .»221303
ff ÍSLAMDS BAJN Kf
/SÁ cjeci.5:r hflndhafe tjetjn Séðíi þvssum
ÍSLENZKIR
SEÐLAR
Efst: Einnar krónu seðill frá
1941. Til er afbrigði, þar sem
efri hluti stafanna R og A i
KRÓNA er alvcg massivur.
Næstcfst: Tiu króna seðill frá
1920 með tveim númerum.
Verðmæti um 5000 kr.
Til hliðar: 50 króna seðill frá
1885. Vcrðmæti hans er 50 þús.
kr, og hcfur vcrðgildið þvi
þúsundfaldast.
Nei^t: Slegnir brauð-
peningar úr kopar frá Eyrar-
bakka.
HERSVEIT HINNA
FORDÆMDU
Skæruliðasamtökin A1 Fatah og dótturfyrir-
tæki þeirra, hyrðjuverkafélagið „Svarti sept-
ember” eru nú sannkallaðar hersveitir hinna
fordæmdu. Almenningur i flestum löndum
heims fordæmir hryðjuerkhryðjuverkin og þá
fádæma mannvonzku, sem félagar i þessum
sveitum gera sig seka um.
Aðalaðsetur þessara samtaka eru i borginni
Beirút i Libanon. Myndirnar hér voru teknar af
bækistöðvum samtakanna þar og bústöðum
foringjanna.
Þetta er ferðaskrifstofa sú í Beirút, sem hefur haft
milligöngu um farmiðapantanir flestra arabisku flug-
vélarræningjanna, sem orðið hafa frægir að endemum
upp á siðkastið.
Á hæðiimi ofan við
veitingaslaðinii
MAMAIA i Beirút býr 1
foringi hryðjuverka-
samtakanna „svarti
september”.
Skæruliðar bera
sainan bækur sinar i
höfuðstöðvum AI
Fatah i Beirút. Allir
cru þeir einkennis-
húnir og vel vopnaðir-
NGUYEN
Þessa stundina beinast
augu heimsins að forseta
Suður-Vietnam, Nguyen van
Thieu. Hann er sá aðili, sem
veldur hvað mestum efa-
semdum í hugum þeirra
manna sem óska eftir friði í
Vietnam. Það er orðið al-
heimi Ijóst, að samningavið-
ræður Bandaríkjamanna og
Norður-Vietnama eru nú
loks komnar á lokastig, en
þó er Ijóst, að Van Thieu
ætlar að verða erfiður Ijár í
þúf u. Hann er maðurinn sem
vi11 leiða, en ekki láta
Van Thieu forseti tók af skarið i ræðu á
ana algjöra nauðungarsamninga sem
VAN THIEU FURSETI
MAÐURINN SEM NÚ ER HELZTA HINÐRUNIN í
VEGI FRIÐARSAMNINGAGERÐAR í VIET-NAM
stjórnast. Hann ætlar að
verða Nixon erfiður, og telur
Van Thieu USA ekki hafa
staðið við skuldbindingar
sinar við bandamenn í
Suður-Vietnam og geti það
valdið erfiðleikum í forseta-
kosningunum í USA 7. nóv-
ember nk.
Van Thieu er einn af þeim
mönnum sem komizt hafa til
æðstu metorða án þess að
leggja margt af mörkum.
Hann hefur þann sérstaka
eiginleika, að láta tímann
vinna fyrirsig. Bezt kom það
miðvikudaginn, og sagði friöarsamning-
með engu móti væri hægt að fallast á.
í Ijós, er hershöfðingjarnir
völdu Van Thieu í stað Cao
Ky sem frambjóðanda í for-
setakosningunum 1967, og
vakti það mikla undrun.
Suður-víetnamskir stjórn-
málamenn, sem oft eru
harðir í horn að taka, kalla
Van Thieu ,,þann vonda'' og
verði að meðhöndla hann
með varkárni.
Nguyen Van Thieu er
fæddur 5. apríl 1923 og er
hann elztur af sínum með-
bræðrum. Hann hlaut sína
menntun við Pallerinsskól-
ann i Hué og einnig við her-
foringjaskólann þar. Á þeim
tíma stjórnuðu Frakkar
Indo-Kína og gekk Van
Thieu í þjóðernisherinn og
barðist við hlið Frakka qeqn
Viet Minh herjunum.
Eftir að Vietnam fékk
sjálfstæði 1954, gegndi hann
ýmsum veigamiklum em-
bættum innan hersins. 1960
fékk hann yfirráð yfir 1. fót-
gönguliðahersveitinni, sem
stjórnaði nyrztu héruðunum,
síðan stjórnaði Thieu 5. fót-
gönguliðahersveitinni. Hann
var í lykilaðstöðu er Ngo
Dinh Diem, forseta, var
steypt af stóli og hann skot-
inn. I borgarastjórn Tran
Van Huong varð Van Thieu
varautanríkisráðherra, en
mikilvægari var þó staða
hans sem hermálaf ulltrúi
innan hins mikilvæga her-
ráðs. Er Huong féll frá varð
Van Thieu varnarmálaráð-
herra’ og varautanríkisráð-
herra í stjórn Phan Nuy
Quats, þar til hann dró sig í
hlé og varð Van Thieu þá
forsætisráðherra.
Það sem hér hef ur nú verið
greint frá Van Thieu sést, að
hann hefur haldið sig fyrir
utan hin bitru pólitísku og
trúarlegu átök, sem svo oft
hafa splundrað leiðtogum
Suður-Vietnama. Hann
hefur alltaf hagað seglum
eftir vindi, og af þeirri
ástæðu hafa margir álitið
hann svikara. En timinn
hefur verið bandamaður
Van Thieu.
Það var um miðjan sept-
ember 1967, sem Van Thieu
varð fyrst stjórnmálamaður
af alvöru er hann varð for-
seti i skjóli hinna hörðu
sprengjuárása Bandarikj-
anna á Norður-Vietnam.
Hann hefur oft sýnt vilja til
friðar, svo framarlega sem
það skerti ekki völd hans og
aðstöðu. Það fer ekki dult,
að Van Thieu er duglegastur
af þeim leiðtogum, sem
starfa innan ráðsins í S-Viet-
nam, — maður sem stjórnað
hefur af varkárni. Þó sýnir
sú afstaða hans að beita sér
gegn f riðarumleitunum
Nixons ekki varkárni.
Van Thieu er lágvaxinn,
ekki sérlega fríður sýnum,
Hans dökka hár hefur
gránað að mun síðan hann
tók við forsetaembættinu.
Hann talar reiprennandi
ensku og frönsku, er bók-
hneigður, leikur tennis og
horfir á kvikmyndir og lítur
frekar út fyrir að vera pró-
fessor en stjórnmálamaður.
Máske það sé ástæðan fyrir
þvi að hann sést sjaldnar í
herbúningi sínum eftir að
hann varð forseti.
o
Föstudagur 3. nóvember 1972
Föstudagur 3. nóvember T972