Alþýðublaðið - 13.01.1974, Side 4

ALLT, SEM ÞÚ VILT VITA:
Er hætta á fósturláti, ef pillan er
tekin of lengi? Hvað á að gera, ef pill-
an gleymist? Hvers vegna nota svo
fáar konur lykkjuna? Er hætta á
blóðtappa? Hvenær á að byrja og
hvenær að hætta að taka pilluna? Er
von á einhverri nýrri getnaðarvörn?
Nú fáið þið svörin við þessum og fleiri
spurningum, þvi að hér er grein, sem
segir allt um getnaðarvarnir.
FOSTUREYDINGAR HAFA VERIÐ MJðG A DAGSKRA UNDANFARID. UM ÞÆR
ERU SKIPTAR SKOÐANIR. EN ALLIR SKODANAHðPAR LÝSA SIG SAMÞYKKA
ÞESS, AD AUKA ÞURFIFRÆÐSLU UM GETNADARVARNIR. EN Sð
FRÆÐSLA ER EKKI AUDFENGIN A ISLANDI. Nð RJÚFUM VID ÞAGNARMÚRINN
OG HVER VERÐA ÞÁ VIÐDRðGÐIN?
STAFRÖF GETNADARVARHANHA
AÐSTÆÐUR.
Það er viturlegast aö taka til-
lit til aðstæðna, þegar getnaöar-
varnir verða fyrir valinu.Sum-
um finnst óþægilegt að rjúfa
rómantikina með þvi að fálma
við getnaðarvarnir, en þá er
heppilegra aö nota lykkjuna eða
pilluna.Hins vegar er engin
ástæða til þess, að kona, sem
ekki lifir reglubundnu kynlifi,
noti pilluna. Henni hentar betur
að nota hettu (meö eða á krems)
eða láta manninn nota verju.
Karlmenn, sem lifa með mörg-
um konum ættu að nota verjur,
þvi að með þeim fá þeir aukna
vörn gegn kynsjúkdómum.
ALDURSTAKMARK OG
GETNAÐARVARNIR.
Stúlkur, sem orðnar eru 15
ára geta fengið getnaðarvarnar-
lyf hjá lækni án leyfis foreldra,
en læknar eru ekki skyldugir til
að láta getnaðarvarnir af hendi
né veita kynferðisfræðslu. Það
er ef til vill ástæðan fyrir þræt-
um lærðra manna um heppileg-
ustu getnaðarvarnir fyrir
unglinga. Sumir vilja aukna
fræðslu, aðrir litla sem enga, en
eitt eru þó læknar sammála um:
Hvorki lykkjan né pillan eru
heppilegar getnaðarvarnir fyrir
stúlkur á unga aldri, þvi að þær
eiga eftir að taka út fullan
þroska og þvi er mjög ungum
stúlkum ráðlagt að nota hettu og
sæðisdrepandi krem, auk þess
sem piltinum er ráðlagt að nota
verju.
AKVÖRÐUN TIÐA
Þaö er unnt að ákvarða tiðir
með notkun pillunnar, þannig,
að tiðir komi á ákveðnum tíma,
en það er lika unnt með þvi að
taka pilluna, að sjá svo um, að
tiðir komi ekki, þegar eitthvað
stendur til eins og sumarleyfi
t.d. Það er ekkert athugavert
við að halda áfram að taka
pilluna, þegar rétt hefði verið að
hvila sig á henni i viku. Blæð-
ingar koma ekki, ef byrjað er á
nýjum pakka, þegar þeim
gamla er lokið.
Sumar konur þurfa að fá
læknisráð áður en þær gera slikt
og rétt er að byrja ekki á einum
eða tveim dögum, þvi að þá er
hætta á þvi, að timatakmörkin
gleymist eða ruglist gjörsam-
lega.
BLANDAÐA PILLAN.
Hér er um að ræða allar þær
pillur, sem fást hér á landi og
sem i eru tvennskonar hvatar
(gestagen og östrogen). Ef þú
ætlar að taka blönduðu pilluna
er hún tekin i 21 eða 22 daga,
nokkra daga hvild og svo byrjað
á nýrri gerö. Sjá undir RAÐ-
PILLUR og MINIPILLUR hér á
eftir.
BLÓÐTAPPI O G
PILLAN
Það er talið nú, að blóðtappi
geti komið hjá einstaka konum
við notkun pillunnar, en hættan
ersvo litil, að það ætti ekki að
koma i veg fyrir, að konur noti
þá getnaðarvörn, ef læknir
heimilar hana. Raunin er sú, að
hættan á bloðtappa er mun
meiri, þegar konan er barnshaf-
andi, en þegar hún notar
pilluna. östrogenmagn pill-
unnar eykur hjá sumum konum
blóðfrumurnar og tilhneiging
þeirra til að þrýstast hver að
annarri eykst. Það er þvi rétt að
velja sér pillur, sem i er litið af
östrogeni.
BLÆÐINGAR
Þær koma stundum fyrir
bæði, þegar pillan er notuð sér-
staklega, ef lykkjan er notuð.
Þá er ráðlagt að hafa samband
við lækninn, sem ef til vill hefur
gleymt að segja konunni frá
þessu, þegar hann útvegaði kon-
unni pilluna eða lykkjuna.
BREYTINGASKEipiÐ
OG PILLAN
Pillan hefur eftirfarandi áhrif
nú eftir að rannsóknir á notkun
hennar og áhrifum hafa verið
gerðar: Pillan getur framlengt
breytingaskeiðið, þannig að
eggjastokkar, sem hafa
„blundað” lengi geta rankaö við
sér, þegar fimmtug kona hættir
við pilluna.. og þá getur þungun
átt sér stað. Það er þvi rétt að
hafa samráð við lækni um
notkun pillunnar og hvenær sé
rétt að taka hana.
BRJÓST OG PILLAN
Konur, sem hafa litil brjóst fá
oft stærri brjóst, þegar þær fara
að nota pilluna og fyrstu mán-
uðina a.m.k. finna flestar til
eymsla í brjóstum. Stundum
koma einnig ber i brjóst við
notkun pillunnar, en það er yfir-
leitt hættulaus ofvöxtur i
mjólkurkirtlum, þó að rétt sé að
biðja lækni um að lita á allt slikt
— svona til öryggis.
Það bendir ekkert til þess, að
pillan auki hættuna á brjóst-
krabbameini, en konur með
krabbamein i brjósti fá ekki
pilluna frá læknum.
BÖÐ/ HEIT
I Japan hafa visindamenn
komist að þeirri niðurstöðu, að
heitböð komi i veg fyrir frjóvg-
un, ef maðurinn fer i heitt bað.
Sæðisframleiðslan verður
hverfandi litil (þó að maðurinn
sé enn fær um að hafa kynmök),
ef hann situr þrjá daga i röð i st-
undarfjórðung i baði, sem i er
45“ heitt vatn. Ahrifin eiga að
vara i fimmtiu daga... en það er
nú engin trygging fyrir þvi!
Hins vegar hafa visindamenn
fundið upp vermihylki fyrir
eistun, sem ætti að hafa sömu
áhrif.
EÐLILEGT.
Þyki þér kynlifið eðlilegt þyk-
ir þér einnig eðlilegt, að verða
hvorki barnshafandi né gera
konur barnshafandi án beggja
vilja. Það er lika eölilegt að
leita læknisráða um getnaðar-
varnir.
EFTIRLIT
Það er nauðsynlegt að fylgj-
ast með konunni, hvort svo sem
hún notar hettu, pillu eða
lykkju. Stundum þarf að skipta
um stærð á hettu, pillan hefur
slæm áhrif, sem hægt er að
koma i veg fyrir með þvi
að skipta um tegund og lykkjan
veldur ertingu eða losnar. Við
slika skoðun er oft tekin prófun
til að kanna, hvort einhver
merki séu fyrir hendi um leg-
krabbamein.
EGGLOS.
Þá getur frjóvgun átt sér
stað! Egglos á sér yfirleitt stað
mitt milli tiða, en reiknið ekki
með þvi.
ÉG — EÐA — ÞÚ.
Áður fyr hljóðaði spurning-
in þannig: Er það karlinn eða
konan, sem á að sjá um getnað-
arvarnirnar? Nú er það hins
vegar konan, sem hefur völdin,
en vörn karlmannsins er þó eftir
sem áður verjan, sem ver hann
m.a. gegn lekanda. Sé ekki um
hjón að ræða er rétt að segja
, ,bæði—ég—og—þú ’ ’.
FÓSTUREYÐING
Nú er vist að koma ný fóstur-
eyðingalöggjöf, en þó er enn tal-
ið rþtt að framkvæma ekki fóst-
ureyðingu, siðar en á tólftu viku
meðgöngutimans. Það þarf þó
vottorð frá heimilislækni, land-
lækni og fleirum áður en hægt er
að fá fóstureyðingu þrátt fyrir
það, að fóstureyðingar verði ef
til vill frjálslegri en hingað til,
ef frumvarpið er samþykkt.
FÓSTUREYÐINGAR-
PILLAN
Nú hefur lengi verið reynt að
búa visindalega til pillu, sem
framkallar fóstureyðingu um
leið og frjóvgun á sér stað. Allar
slikar kannanir eru byggðar á
prostaglandin (hvati, sem kyn-
kirtlar karlmannsins framleiða
en sem unnt er að framleiða
efnafræðilega á annan hátt), en
sá hvati fær leg konunnar til að
herpast saman og þrýsta með
þvi út frjóvguðu eggi. Það hafa
þegar verið gerðar itrekaðar
rannsóknir á þessu sviði — en
undirstaðan er alltaf hin sama:
Konan þarfnast aðeins meðferð-
ar, ef hún hefur ekki á klæðum.
Kona, semekki notar getnaðar-
varnir getur hugsanlega orðið
barnshafandi annan eða þriðja
hvern mánuð.
FYRSTA SKIPTI
Það er hugsanlegt að fá hettu
eða pillu áður en þú hefur sam-
farir i fyrsta skipti, en sé slikt
ekki fyrir hendi á stúlkan ein-
dregið að krefjast þess, að karl-
maðurinn noti verju.
FÆÐINGAR OG
GETNAÐARVARNIR
Eftir fæðingu er oft boðið upp
á getnaðarvarnir og þá er auð-
velt að nota tækifærið til að
setja lykkju i konuna. Það er
ráðlegt að forðast pilluna á
meðan barnið er á brjósti. Eftir
fæðingu er einnig rétt að aðgæta
afturstærð hettu, ef ákveðið er
að nota hana.
Við höfum stundum lesið um
nýfædd börn, sem fæddust með
lykkjuna i hendinni! Það hefur
hins vegar hvorki áhrif á móður
né barn, þó að konan verði
barnshafandi, ef lykkjan er á
sinum stað, þvi að hún er fyrir
utan fósturbelginn, en barnið
hvilir vel varið fyrir innan.
GESTAGEN
Gestagen-hvatinn er yfirleitt i
öllum gerðum af pillum. Það er
að segja getnaðarvarnar-pill-
um. Þessi hvati kemur þvi til
leiðar að það myndast smáslim
tappi i leghálsinum, sem kemur
tiltölulega vel i veg fyrir að egg
og sæðisfruma mætist. I
Minipillum er gestagen eini
hvatinn, en i öðrum er einnig
notað östrogen eins og hægt er
að lesa i grein þessari.
GLEYMSKA OG
GETNAÐARVARNIR
Aðalhættan við getnaðarvarn-
ir er sú, að þær gleymist. Ef
lykkjan er á sinum stað og
fylgst hefur verið með henni, er
sú hætta úr heiminum, en hvað
um pilluna? Nú, þú getur bætt
fyrir gleymskuna og tekið hana,
ef þú manst eftir þessu innan
við 12-16 klst. Annars færðu
bara óvænta blæðingu inn á
milli og þá er hætta á frjóvgun.
Notaðu þvi bæði pilluna og allt
annað, sem þú veist um til að
koma i veg fyrir að verða barns-
hafandi þangað til að þú ert aft-
ur komin inni þetta mánaðar-
lega samband milli þin og pill-
unnar. Það á engin kona að
treysta á 100% vörn fyrr en hún
hefur tekið heilan skammt (21
pillu) og haft á klæðum.
HÁRVÖXTUR
Sumar konur fá hárvöxt á
þeim stað, sem þær óska sist,
þegar þær taka pilluna — i
framan! Þetta er östrogen-
magninu að kenna og oft er gott
að breyta yfir i aðra tegund.
HETTAN
Hettan er yfirleitt sett fyrir
leghálsinn og kemur þvi i veg
fyrir að sæðið nái til eggsins.
Það þarf að taka mál til þess að
fá hettu og eftir hverja fæðingu
þarf að aðgæta nýja stærð. Hett-
an er góð getnaðarverja, ef not-
að er sæðisdrepandi krem með
henni, en það má ekki taka hana
út fyrr en 7—8 klst. eftir samfar-
ir.
HITAMÆLING
Hitinn hækkar ögn við egglos
og þvi er unnt að finna hvenær
mestarlikur eru á frjóvgun með
þvi að mæla sig hvern morgun,
en þessi aðferð er næstum þvi
jafnótrygg og Ogino-Knaus-að-
ferðin. (Sjá Ogino-Knaus).
HVATAHRINGURINN
Hvatahringurinn er eitt af
þvi, sem nýlega hefur verið
kynnt af læknum. Þessi hringur
er settur inn i legið og þar skal
hann vera i 21 dag, en ámeðan
gefur hann frá sér hvata, sem
koma i veg fyrir þungun. Konan
getur sjálf tekið hringinn á
brott, en læknir þarf að setja
hann i hana mánaðarlega. Og
það er stórgalli!
HVATAÍGRÆÐSLA
Það hafa verið gerðar tilraun-
ir með græðslu hvata innan húð-
ar — þetta eru hvatar af
gestagen-gerð. Hylkið þarf ekki
að vera stærra en hrisgrjón.
Hvatinn þrýstist smám saman
út um hylkið og álit visinda-
manna er það.að unnt sé að búa
til hylki, sem geti varað i
tuttugu ár... það er aðeins tekið
á brott, ef konan vill verða
barnshafandi. Gæðin eru þau,
að hér getur engin gleymska átt
sér stað.
KARLMAÐURINN
OG PILLAN
Nú er búið að búa til pillu fyrir
karlmenn og hún er i reynslu i
Englandi. Það þurfti sjálfboða-
liða til, en þessi pilla á að virka
á eistun og gera sæðisfrumurn-
ar óvirkar. Gallinn er hinsvegar
sá, að þessi pilla virkar likt og
antabus... og það eru vist marg-
ir menn, sem óttast Um mann-
dóm sinn. þó að sannist, að pill-
an þeirra hafi engin slik áhrif.
KOSTNAÐUR
Nú erum við að tala um kostn-
aðinn á getnaðarvörnum og
hann er dálitið iskyggilega hár,
en þó ekkert miðað við það að
eiga að sjá fyrir barni til
sautján ára aldurs.
Það vita vist flestar konur, aö
það er kostnaður mánaðarlega
af þvi að taka pilluna, en þó’er
ódýrara að kaupa stærri
skammta en mánaðarlega.
Lykkjan kostar minna i notkun,
en það er samt nauðsynlegt að
fara árlega til læknis og láta
fylgjast með sér og eins er með
hettuna. Verjur er hægt að
kaupa i hvaða lyfjabúð sem er.
Hettan fæst lika i lyfjabúðum og
sæðisdrepandi krem einnig, en
það er eins með hana og
lykkjuna — læknisskoðun af og
til.
Allt þetta miðar að þvi að
fyrirbyggja frjóvgun og þvi er
nauðsynlegt að kynna sér það
sem fyrst.
KRABBAMEIN OG
VARNIR GEGN ÞVÍ
Það er engan veginn sannað,
að pillan valdi krabbameini.
Margir álita, að lykkjan valdi
legkrabba, en rannsóknir lækna
og visindamanna sanna, að þar
er ekki farið með rétt mál.
Krabbi i legi hefur oft fundist,
þegar verið var að taka mál af
konu vegna lykkju og þar með
bjargað henni frá dauða.
KYNDEYFÐ
Orsakir kyndeyfðar kvenna
eru oft skortur á getnaðar vörn-
um eða óttinn við óæskilegar
barneignir. Það er oft gott að
nola getnaðarvarnir, sem ekki
þarf að hugsa um skömmu fyrir
samfarir svo sem pilluna eða
lykkjuna, en hvorugt hefur áhrif
á kyndeyfð i sjálfu sér. Nú er
það sannað mál, að slikar varn-
ir hafa áhrif á sumar konur, þó
að aðrar verði enn daufari, þvi
að nú vantar alla áhættu. Þær
vilja þó ekki eignast barn. Það
er að visu órökrétt, en fyrir
hendi samt!
KYNHVATAR
Adolf Buteanandt framleiddi
fyrst hreina hvata og varð
Nóbelsverðlaunahafi 1939 fyrir
afrekið, en kvenhormónarnir
eða kvenhatarnir — gestagen og
östrogen — voru fyrst uppgötv-
aðir i lok nitjándu aldar.
KYNÞÖRF
Löngun konunnar til samfara
er mjög háð beinni eða óbeinni
vörn til getnaöar. Sumarkonur
segja, að pillan auki kynþörf
þeirra, en aðrar hafa aðra skoð-
un.
LATTU ÞAÐ
BARA VERA
Þetta er það eina, sem er
100% öruggt, en þar með er ekki
sagt, að það sé 100% skaðlaust!
LEGFROÐA
Það er hægt að kaupa sæðis-
drepandi froðu i sprautudósum,
sem sprautað er inn i legið strax
eftir samfarir. öryggi þess efnis
er mikið og þvi gott að mæla
með þvi við konur, sem hvorki
mega né þola að taka pillu eða
hafa lykkju.
Þú getur lesið um einu öruggu leiðina
undir L—og hún er að sjálfsögðu sú
að láta það bara eiga sig...því ekki
að láta það þá bara nægja að haldast
einfaldlega í hendur. Það er líka svo
rómantískt/ eða hvað finnst ykkur?
8. Gormfjöður-slaufa
9. Ota-hringur
10. Yusei-hringur
11. Lykkju-,,7"
12. „Grenitré"
13. Lykkju-„T"
% lini/IÍDAD Antigon-lykkja
i NUIVIVKAK 2 \-'wexs'au*a
IA RFIRAR 4- Birnberg-b°9'
|| 5. Massouras-þrihorn
I Vlílí HID 6- Dalcon-skjöldur
I LlnWJUK 7. Margulies-gormur
Ll FRASJÚKDÓMAR
t mjög fáum atvikum getur
pillan valdið skaða á lifur, en
það er lifrin, sem vinnur hvat-
ann úr henni. Margir álita, að
östrogenið hafi þessi áhrif, sem
valda kláða og oft á tiðum gulu,
en öll einkenni nætta, þegar
konan tekur ekki pilluna lengur.
LITLA PILLAN
Já, það er nú þetta með þessa
pillu, sem stundum er kölluð
mini-pillan, þvi að i henni er svo
litið af gestagen-hvatanum, að
hann hefur engin eða litil áhrif á
tiðir. Hann myndar samt slim-
tappa fyrir leghálsi, svo að sæð-
ið getur ekki þrengt sér til eggs-
ins og þvi ættu ekki að vera nein
áhætta af blóðtappa, sem talið
er að orsakist af östragen-fram-
leiöslunni. En litla-pillan er ekki
næstum þvi eins trygg og sú
venjulega og meiri hætta er á
biæðingum.
LYFSEÐILL EÐA
GETNAÐARVARNIR?
Munurinn er svo til enginn, en
aðeins læknar gefa út lyfseðla á
lyf. Getnaðarvarnarlyf eins og
pilluna og lykkjuna er aðeins
hægt að fjá hjá læknum.
LYKKJAN
Með lykkjunni er átt við allt
það, sem sett er inn i legið til að
varna frjóvgun. Lykkjan geng-
ur undir ýmsum nöfnum hér og
er stundum kölluð gormurinn
eða „spirall-inn”.
Það tekur aðeins smástund aö
setja lykkjuna inn i leg konunn-
ar og aðgerðin sjálf er sárs-
aukalaus. Hins vegar er hún yf-
irleitt aðeins notuð handa kon-
um, sem þegar hafa átt barn og
konum, sem hafa reglubundnar
tiðir.
Enginn veit, hvers vegna
lykkjan kemur i veg fyrir getn-
að. Og ef til vill er erting slim-
húðarinnar, sem kemur i veg
fyrir að eggið festist — eða ein-
hver breyting á starfandi eggja-
leiðaranna. Það bendir ekkert
til þess, að kona, sem notar
lykkjuna verði siður barnshaf-
andi en aðrar konur — hún þarf
aðeins að losna við lykkjuna —
framhald á næstu síðu }
---------------------0
Sunnudagur 13. janúar 1974
Sunnudagur 13. janúar 1974