Alþýðublaðið - 17.06.1974, Qupperneq 3

Þjóðhátíðarskjóni
og mennirnir á bak
við hátíðahöldin
I hartnær átta ár hefur verið
unnið að undirbúningi að
hátiðahöldum i tilefni af ellefu
alda afmæli íslandsbyggðar, —
þjóðhátiðar 1974, og nú er sjálft
þjóðhátiðarsumarið á næsta
leiti, þaulskipulagt frá upphafi
til enda með þjóðhátiðarhöidum
um allt land.
Að undirbúningi hátiðahald-
anna hafa i þessi átta ár unnið
sjö menn, sem Alþingi skipaði i
nefnd árið 1966, — Þjóðhátiðar-
nefnd 1974.1 nefndina voru skip-
aðir Höskuldur Ólafsson,
bankastjóri, Egill Sigurgeirs-
son, hæstaréttarlögmaður,
Gunnar Eyjólfsson, leikari,
Gisli Jónsson, menntaskóla-
kennari á Akureyri, Gils
Guðmundsson, alþingismaður,
Matthias Jóhannessen, ritstjóri
og skáld og Indriði G.
Þorsteinsson, ritstjóri og rithöf-
undur. Matthias var kosinn for-
maður nefndarinnar, en Indriði
ritari. Þegar opnuð var skrif-
stofa á vegum nefndarinnar var
Indriði siðan ráðinn fram-
kvæmdastjóri Þjóðhátiðar 1974,
og síðan hefur hann staðið i eld-
linunni við allar framkvæmdir
og umsvif Þjóðhátiðarnefndar,
hvort sem um er að ræða útgáfu
minjagripa eða skipulagningu
hátiðahalda viðsvegar um land.
A bakvið það siðarnefnda, —
skipulagningu 24 héraðahátiða
um allt land og sameiginlegrar
hátiðar á Þingvöllum, — var
gifurleg vinna og timafrek, ekki
sist af þeim sökum, að á siðasta
ári var ákveðið að halda ekki
tveggja daga hátið á Þing-
völlum, með mikilli þátttöku
héraðanna i dagskránni, eins og
Við getum nú boðið yður
eldhúsinnréttingar
Á mjög hagstæðu verði.
Það hefur ávallt borgað sig að líta við í Litaveri
fyrir þá, sem eru að byggja, breyta eða bæta
Litaver,
Grensásvegi
áætlað hafði verið, heldur eins
dags hátið. Við þessa breytingu
gerbreyttust öll viðhorf til
hátiðahaldanna, og Indriði, sem
hafði lokið yfirreið yfir landið til
að koma af stað skipulagningu
hátiðanna, varð að fara aðra
ferð til þess að kynna þjóð-
hátiðarnefndunum hinar
breyttu aðstæður.
1 tilefni af þvi, að öll þessi
vinna við skipulagningu hátið-
anna um landið er nú að baki og
aðeins framkvæmdin fram-
undan, hafði Alþýðublaðið tal af
Indriða G. Þorsteinssyni, —
manninum á bakvið þjóð-
hátiðina, til að forvitnast um
það, hvernig þetta starf gekk
fyrir sig.
— Þjóðhátiðin er skipulögð af
tveimur skáldum, sem sagt er,
að komi aldrei niður á jörðina,
en við höfum alltaf verið á jörð-
inni, við Matthias, o'g brugð-
umst skjótt við og endurskoð-
uðum allt það sem við höfðum
gert, þegar skipun um það kom
frá stjórnvöldum, sagði Indriði,
þegar við höfðum komið okkur
fyrir i þægilegum stólum og
hófum spjallið. —Nefndin var
skipuð svona snemma svo hún
gæti gert tillögur um verk, sem
tækju lengri tima, hélt Indriði
áfram, og á timabili var svo
mikill áhugi á þjóðhátiðinni, að
það dundu á okkur hugmyndir,
bæði miklar og góðar. Við
viðruðum þær gjarnan fyrir
almenningi, og það varð til þess
að fólk hélt, að við ætluðum að
kaffæra allt i hátiðum. En þetta
gerðum við til þess að vinsa úr,
og núna teljum við okkur hafa
valið það besta af þvi, sem kom
fram.
En til að skipuleggja héraðs-
hátiðirnar fór ég um allt land
tvisvar sinnum, og oftar á suma
staðina. Fyrri ferðina fór ég
seinnipart sumarsins 1972 og
um haustið, en þá var fyrir-
huguð tveggja daga hátið á
Þingvöllum og héraðshátiðirnar
öðruvisi hugsaðar en siðar varð,
— þá var hugmyndin, að hvert
hérað kæmi með sitt atriði á
Þingvallahátiðina, úr þeirri
dagskrá, sem flutt hafði verið
heimafyrir. Þegar undir-
búningurinn um allt land var
kominn i gang hófst gosið i Vest-
mannaeyjum, og það gjör-
breytti hugmyndunum um
hátiðirnar. Þá fékk andstaðan
gegn tveggja daga hátið byr
undir báða vængi, og andstaða
gegn þjóðhátið yfirleitt. Eftir
allar þær umræður um þessi
mál, sem mönnum eru vafa-
laust enn i fersku minni, var
nefndinni falið að gera tillögur
að hátið á Þingvöllum, sem
stæði i einn dag, og i framhaldi
af þvi var þáttur héraðanná þar
felldur niður.
— Hvað telur þú, Indriði, að
hafi valdið þessari ákvörðun
stjórnvalda, að hátiðin skyldi
aðeins vera i einn dag? Áttu
mótmæli kvenfélaganna og
fleiri hópa i þjóðfélaginu þátt i
þvi?
— Nei. Það eina, sem réði
úrslitum, var eldgosið i Eyjum.
— Hver er þin persónulega
afstaða gagnvart eins eða
tveggja daga hátið?
— Ég hefði viljað halda
tveggja daga hátið, og þar
kemur einkum tvennt til. t
fyrsta lagi eru örðugleikar á
þátttöku landsmanna, sem
koma langan veg, — spurningin
er, koma þeir á eins dags hátið?
Hitt atriðið er, að þótt Þing-
vallavegurinn verði mikið
lagaður og lagður vegur um
Gjábakkahraun fyrir þá, sem
koma að austan, verður gifur-
legt álag á öllum vegum til
Þingvalla þennan eina dag. A
tveggja daga hátið hefði um-
ferðin dreifst meira, og ég er þó
ekki viss um, að vegirnir hefðu
borið umferðarþungann. Hins-
vegar teljum við, að það sé hægt
að halda eins dags hátið með
fullum sóma og hafa þennan
eina dag hreinræktaða hátiðar-
dagskrá.
— Hvernig gekk svo skipu-
lagsstarfið að héraðahátiðunum
fyrir sig, og hvaða áhrif hafði
þaö, að þessar breytingar urðu?
— Þetta voru mikil funda-
höld, en ég hagaði starfi minu
þannig, að nefndirnar úti á landi
höfðu samband við mig á skrif-
stofunni i Reykjavik, og ég fór
til viðræðna við þær, þegar
óskað var eftir þvi. Þessvegna
fór ég flestar ferðirnar á haustin
og veturna, þvi á þeim timum er
betra að ná saman fólkinu, en
það þýddi lika, að margar
ferðirnar urðu hálfgerðar
svaðilfarir, i allskonar veðri, og
oft var ég svangur og kaldur á
þessum ferðalögum.
Breytingin á fyrirkomulagi
hátiðanna held ég, að hafi
engum vandræðum valdið, það
hefði hvort sem var verið þörf á
þvi að fara á fund nefndanna
oftar en einu sinni. Hinsvegar lá
við, að ég stæði frammifyrir
félögum i Kiwanisklúbbnum á
Egilsstöðum, eftir fyrri fund-
inn þar, og þyldi upp fróðleik
um væntanlega þjóðhátið, sem
skömmu seinna hefði orðið
blaður út i lofitið.
— Hvernig tóku nefndarmenn
svo þessum breyttu viðhorfum?
— Ég hóf seinni ferðina með
vorinu 1973 og ræddi þessi nýju
viðhorf við menn, og gæfan var
sú, að velflestir höfðu sömu
hugmyndir og ég, um að sam-
eining hátiðanna ætti vel við þar
sem hún væri framkvæmanleg.
Hvar sem ég kom var mikill
hugur i nefndarmönnum að
halda stórar hátiðir, og þeir
voru hættir að hugsa um Þing-
vallahátið, — ákveðnir i að búa
að sinu. Sameiningin komst viða
mjög fljótt á, og raunar var hún
strax i fyrri ferðinni ákveðin á
einum stað, — Austfirðingar
ákváðu að halda eina hátið fyrir
Múlaþing. A Vestfjörðum gekk
sameiningin fyrir sig á einni
viku, enda eru Vestfirðingar
sérstakir menn, — að öllum
öðrum ólöstuðum. Húnvetning-
ar sameinuðust lika um hátið,
og verður að telja það til tið-
inda, þvi yfirleitt eru Austur- og
Vestur-Húnvetningar eins og
hundur og köttur útaf landa-
merkjamálum og öðrum milli-
sveitamálum.
— En hvernig brugðust
nefndarmenn út um landið við
þeirri hrið, sem var gerð að
þjóðhátiðarhöldunum?
— Þegar verst gegndi stóðu
nefndarmenn fast á sinu. Það
voru þeir, sem sneru blaðinu
við, og ég held, að ekki einn ein-
asti nefndarmaður á öllu land-
inu hafi látið sér detta i hug að
hætta við að halda þjóðhátið.
Það var lika mikils virði að hafa
á bakvið sig mann eins og Ólaf
Jóhannesson, — hann var ansi
þéttur fyrir og ákveðinn i þvi ,
að hátiðirnar skyldu haldnar.
— Húsvikingar skoruðust þó
undan merkjum og ætla enga
þjóðhátið að halda i ár.
— Já, afkomendur Náttfara
eru klofnir i málinu. Ég sat
á fundi með Jóhanni Skaftasyni,
sýslumanni, og þjóðhátiðar-
nefnd sýslunnar ákvað að halda
hátið að Laugum. Þjóðhátiðar-
nefnd Húsavikur hafði hins-
vegar ekki verið kosin þá, og ég
taldi ekki i minum verkahring
að reka á eftir, að það yrði gert.
Ég leit þannig á mitt hlutverk,
að ég ætti einungis að vera tií
ráðgjafar og aðstoðar þeim
nefndum, sem kosnar höfðu
verið, og ýta á eftir, að þær
hæfust handa.
— En ferðalögin sjálf, — á
þeim hlýtur margt að hafa
gerst, ekki sist vetrarferðunum.
— Það er rétt. Það gerðist
ýmislegt á þessum ferðum, og
ýfirleitt var ég einn á Bronk-
ónum minum, sem Eysteinn
kallaði eitt sinn Þjóðhátiðar-
Skjóna, þegar við vorum saman
á ferð á honum á Þingvöllum.
Skjónunafnið fannst honum við
hæfi vegna þess, að billinn er
tvilitur, rauður og hvitur.
Ég lenti oft i hrakningum, i
misjöfnum veðrum yfir Holta-
vörðuheiði kolófæra vegna
snjóa eða hálku og fárviðri eins
og þau gerast verst undir Eyja-
fjöllum. Ég get sagt þér af einni
ferð um slóðir, þegar ég var á
leið af fundi i Vik. Það var
kominn einhver þræsingur á
söndunum, þegar ég lagði af
stað, en þegar ég kom að
Skógum var hann orðinn svo
hvass, að afturendinn á Bronk-
ónum var sifellt úti i kantinum,
en með þvi að vera i framdrifinu
Framhald á bls.7
Mánudagur 17. júni 1974