Alþýðublaðið - 23.08.1975, Qupperneq 2
Rödd jafnaðarstefnunnar
HÚSNÆÐISMÁLIN
í fljótu bragöi kann að virðast, að íslending-
ar megi vera hreyknir af þróun húsnæðismála
á siðustu þremur áratugum. Sannarlega hefur
mikil breyting orðið á ástandinu i húsnæðis-
málum á þessu timabili, en segja má, að þjóðin
öll hafi verið þátttakandi í því að bæta úr á
þessu sviði. Á umræddu timabili hefur bygg-
ingariðnaðurinn vaxið og styrkst.
Á siðastliðnu áriog þessu ári hafa sveita
félögin og samfélagið i heild átt við fjárhags-
erfiðleika að etja, sem m.a. hafa nú leitt til
þess, að alvarlegur samdráttur er fyrirsjáan-
legur i byggingariðnaðinum. Dregið hefur
verulega úr íbúðabyggingum og ljóst er, að
fyrri framkvæmdahraða verður ekki náð aftur
á næstunni. Vegna þessa hafa starfsmenn i
þessari mikilvægu atvinnugrein nú miklar
áhyggjur. Þeir óttast eðlilega að i kjölfar sam
dráttarins komi atvinnuleysi. Sá ótti er ekki
ástæðulaus. Þá er ekki siður ástæða til að ótt-
ast, að i kjölfar samdráttarins komi á daginn,
að langt sé frá, að húsnæðisvandamálin séu úr
sögunni á íslandi.
Þvi miður hefur almenningur hér á landi
verið ofurseldur brasksjónarmiðum framboðs
og eftirspurnar, hvort sem um hefur verið að
ræða kaup eða leigu á húsnæði.
Húsnæðismálin eru eitt brýnasta hagsmuna-
mál verkafólks. En verkafólk fær ekki úrlausn
brýnustu hagsmunamála sinna á vettvangi
gróðasjónarmiðanna og brasksins. Þess vegna
leggur launafólk áherslu á, að húsnæðismálin
séu leyst i félagslegri samvinnu. Með lögum
um verkamannabústaði á sinum tima fékk Al-
þýðuflokkurinn þvi til leiðar komið, að hægt
væri að tryggja almenningi mannsæmandi
húsnæði með félagslegum vinnubrögðum. Enn
miðaði i rétta átt með lögum Framkvæmda-
nefnd byggingaráætlunar. Á hennar vegum
hafa verið byggðar fjölmargar ibúðir fyrir fólk
í verkalýðsfélögum. Ætli ekki láti nærri, að ein
af hverjum tiu fjölskyldum, sem af brýnni þörf
hafa sótt um þessar íbúðir, hafi fengið inni i
þeim. Segir það nokkra sögu um raunverulegt
ástand i húsnæðismálunum.
Enn verður að stiga stórt skref og enn stærra
átak til félagslegrar lausnar húsnæðismál-
anna.
Það er ekki viðunandi, að húsnæðismál al-
mennings sé stærsta vandamál hverrar fjöl-
skyldu. Við það verður ekki unað, að fyrir að
búa i mannsæmandi húsakynnum verði menn
að bera þyngstu byrðina i lifinu.
Til þess að gera nýtt átak til skynsamlegrar
og félagslegrar lausnar húsnæðismálanna að
veruleika er nauðsynlegt, að samin verði hús-
næðismálalöggjöf, sem kveði á um, að öllum
þjóðfélagsþegnum sé tryggt heilsusamlegt
húsnæði. Sömuleiðis verður i slikri löggjöf að
tryggja rétt og öryggi þeirra, sem neyðast til
að leigja ibúðir með þeim hætti, sem hingað til
hefur tiðkast.
Nú þegar við blasir samdráttur i byggingar-
iðnaðinum og meiri eða minni uppgjöf sveitar
félaga vegna fjárhagserfiðleika þeirra til þess
að hafa það frumkvæði, sem þau eiga með
réttu að hafa um lausn húsnæðismálanna, er
mikilvægt, að samtök launafólks geri sér grein
fyrir þvi, að átaka er þörf.
Þessi samdráttur má alls ekki verða til þess,
að ibúðaverð hækki og sömuleiðis húsaleigu-
kostnaður þeirra um það bil 20% þjóðarinngr,
sem talið er að búi i leiguhúsnæði. —
Við Magnús E.
Guðjónsson,
framkvæmda-
stjóra Sam-
bands ísl.
Landshluta-
áætlanir eru
fyrst og fremst
óskalistar
sveitarfélaga
„Viltu segja mcr i upphafi,
Magnús, hvernig uppbygging
svcitarstjórnarsambandsins er?”
„Sambandiö er byggt upp sem
frjáls hagsmunasamtök sveitar-
félaganna. Innávið rekur það
leiðbeininga- og fræðslustarfsemi
fyrir mcðlimi sina og útávið kem-
ur það fram, t.d. gagnvart rikis-
valdinu og raunar erlendum aðil-
um einnig, sem aðstoðaraöili,
þegar þess er beiðst eða þörf
krefur. Sambandið hcldur lands-
þing eftir hverjar sveitarstjórn-
arkosningar, þar sem kosið cr
fulltrúaráð með 30 manns úr öll-
um landsfjórðungum. Þar er
einnig kosin stjórn til næstu
fjögra ára, sjö manns. Fulltrúa-
ráðið kemur saman einu sinni á
ári og stjórnin mánaðarlega”.
„Nú hafið þið fleira með hönd-
um, t.d. f jármálastarfsemi,
hvernig er þvi varið?”
„Já, við höfum með höndum
Lánasjóð sveitarfélaga og Bjarg-
ráðasjóð. Þvi miður er Lánasjóð-
ur ekki mikils megnugur. Til
dæmisum það mábenda á, að ráð
stöfunarfé hans nú i ár er um 300
milljónir, en umsóknir um lán
nema 1350 milljónum. Það er þvi
ekki unnt að greiða úr nema tæp-
lega fjórða hluta af þörfinni”.
„Já, sveitarfélögin eru i mikilli
og vaxandi fjárþröng. Hvernig
stendur aðallega á þvi?”
„Þar kemur margt til, að
rekstrarfjárskortur kreppi að. 1
fyrsta lagi er innheimtu sveitar-
félaganna þannig varið, að meiri-
hluti teknanna fæst i lok ársins.
En framkvæmdatiminn er aðal-
lega sumarið. Þarna myndast
gap.semerfitt er að brúa. Útlána-
starfsemi bankanna og það,
hvernig þeir hafa dregið sig inn i
einskonar skel i þvi efni, er
sveitarfélögunum ákaflega erfið.
t stað þess að fá aukið rekstrarfé,
til þess að vega upp á móti verð-
bólgunni, hefur rekstrarféð
minnkað. Auðvitað er ástandið
mismunandi, en yfirleitt mjög
erfitt. Enn má benda á, að á liðn-
um árum, stóðu sveitarfélögin
frammi fyrir þvi, að ýmsum
þjónustustofnunum þeirra yar
neitað um eðlilegar hækkanir á
gjaldskrám. Þar má nefna m.a.
rafveitur, hafnir, vatnsveitur o.fl.
o.fl. Þetta varð þeim ákaflega
þungt i skauti og myndaði óreiðu-
hala, sem langan tima tekur að
sjá fyrir endann á”.
„En hefur þá ekkert hagstætt
borið upp i skipið nýlega?”
„Jú. Ekki er þvi að r.eita. Ég vil
benda á lögin frá siðasta þingi um
aukningu vegafjár, eða réttara
sagt til varanlegrar gatnagerðar i
þéttbýli með yfir 200 ibúa. Min
skoðun er að þau eigi eftir að
koma að góðu haldi. Þau kveða
svo á, að 12 1/2% af heildarvegafé
rikisins skuli renna til varanlegr-
ar gatnagerðar. Þannig, að 3/4
hlutar þess fjár renni til sveitar-
félaganna beint i hlutfalli við
ibúatölu. Um þann 1/4, sem eftir
er gildir sú regla, að þeim skal
verja til sérstakra átaka i gatna-
gerð eftir mati fjárveitingar-
nefndar Alþingis”.
„Og, hvað svo um Bjargráða-
sjóð?”
„Bjargráðasjóður er gömul og
gróin stofnun, sem þó hefur ekki
nægilegt fjármagn, eða sjaldnast,
til að geta sinnt æskilegum verk-
efnum. Hann skiptist i tvær deild-
ir, búnaðardeild og almenna
deild. Hann veitir aðeins vaxta-
laus lán, eða óendurkræfa aðstoð.
Hann er fjármagnaður þannig:
Sveitarfélögin greiða kr. 50 á ibúa
árlega. Af þeirri fjárhæð fær al-
menna deildin 3/4 eða 37.50 á ibúa
og rikissjóður greiðir jafnháa
upphæð til hennar. Búnaðardeild-
in fær 1/4, eða kr. 12.50 á ibúa og
að auki 1/4% af verði söluvara
landbúnaðarins. Móti þessum
upphæðum samanlögðum greiðir
rikið jafnháa upphæð. A liðnu ári
(1974) nam fé almennu deildar-
innar um 16 milljónum króna en
búnaðardeildarinnar um 34 mill-
jónum. Það eru ráðstöfunartekj-
ur, að viðbættum endurgreiðslum
af lánum. Um siðustu áramót var
i útlánum hjá sjóðnum rétt um 175
milljónir”.
„Og hvað svo um hlutverk
sjóðsins?”
„Ef við tökum almennu deild-
ina fyrst, veitir hún aðeins vaxta-
laus lán. Henni er ætlað að hlaupa
undir bagga, vegna tjóns af alls-
konar náttúruhamförum: Þegar
tjón hefur verið metið, eftir öll-
um kúnstarinnar reglum, sem sé
af dómkvöddum matsmönnum,
getur sjóðurinn veitt aðstoð eftir
stighækkandi viðmiðunarreglum
frá 50%—'75% af metnu tjóni.
Svipaðar reglur gilda um búnað-
ardeildina nema venjulega er
skiptingin 1/3 af tjónbótum sem
styrkur og 2/3 lán”.
„Reynir mikið á sjóðinn, t.d. i
árferði eins og nú er?”
„Já: Satt að segja er það nærri
ótrúlegt, ef miðað er við það að
stóráföll, sem þyki sérstaklega
fréttnæm, hafa ekki dunið yfir. A
vegum búnaðardeildar hafa borið
að höndum veruleg tjón. Nefna
má t.d. virusveiki, sem hefur
hrjáð verulega kúastofn Eyfirð-
inga og valdið milljónatjóni, þó
misjafnt hafi komið niður hjá ein-
stökum bændum. Þá er einnig að
minna á stórkostlegt tjón vegna
lambaláts viða um land, sem
dýralæknar standa ráðalausir yf-
ir”.
„En hafið þið nokkuö á ykkar
snærum s.n. Landshlutaáætlan-
ir?”
„Nei. Það höfum við ekki. Ann-
ars úr þvi þú minntist á áætlanir,
virðist mér vera nokkuð rótgró-
inn misskilningur rikjandi gagn-
vart þeim. Þess ber að gæta, að á-
ætlanir eru fyrst og fremst gerðar
til að gera sér ljóst, hvað æskilegt
þykir af framkvæmdum á hverj-
um stað, söfnun gagna o.þ.u.l.
Þetta eru fróðleg plögg og nauð-
synlegur undanfari aðgerða. En
margur áttar sig ekki á þvi, að á-
ætlun verður þá fyrst gild, þegar
fjármögnun til framkvæmda
fylgir og fjárútvegun. Að þessu
leyti vildi ég minnast á hina svo-
nefndu Inndjúpsáætlun, sem ég
tel i sérflokki. Þar fór þetta
tvennt saman með góðum ár-
angri. Aætlanir án fjármögnunar
jafnframt eru auðvitað óskalistar
m.m. en vantar það, sem við á að
eta”.
„Vildirþú segja eitthvað að lok
um þessa spjalls, Magnús?”
„Það hefur stundum borið á
góma hjá okkur i sambandinu um
viðhorf rikisvaldsins til sveitar-
stjórna. Nú hefur verið talað
nokkuð um valddreifingu og þykir
fint orð. En þegar til kemur fram-
kvæmda á þvi, sýnast landsl'eð-
urnir vera ótrúlega stamir. Satt
best að segja skyldi þess gætt, að
sveitarstjórnarmenn eru kosnir
af fólkinu i lýðræðislegum kosn-
ingum. Þeir starfa innan þröngra
samfélaga og standa miklu nær
fólkinu en háttvirtir Alþingis-
menn. Ef það er eitthvað annað
en orðagjálfur að dreifa valdinu
til fólksins, virðist eðlilegt, að
sveitarstjórnir fái aukið vald i
sinar hendur. Við skulum gæta að
þvi, að á vegum sveitarstjórna
starfa nokkur þúsund manns,
sem hafa meiri og minni áhrif á
margvislega ákvarðanatöku.
Þetta gleymist nokkuð oft, svo
furðulegt, sem það er”, sagði
Magnús E. Guðjónsson að lokum.
0
Laugardagur 23. ágúst 1975