Alþýðublaðið - 04.10.1975, Qupperneq 3

Stefmljós Sigurður E. Guðmundsson skrifar
O
S tj ör nudýrkun
— alþýðulist
Vorið 1974 urðu nokkrar
umræður i blöðum um það
hvort alþýðulist væri til eða
ekki. Einn efnilegasti af yngri
rithöfundum þjóðarinnar lét
það uppi i blaðaviðtölum, að
sig fýsti að ganga úr skugga
um það og lét ekki sitja við
orðin tóm i þeim efnum,
heldur tók að auglýsa eftir
henni i blöðum og naut til þess
fjárstyrks frá Menntamála-
ráðuneytinu. Þessi ungi
maður, sem er einn af
menningarvitum Alþýðu-
bandalagsins, taldi allt eins
liklegt, að alþýðulistin væri
týnd og tröllum gefin og eina
vonin væri að auglýsa eftir
henni!
Að sjálfsögðu var tiltæki þetta harla
hlálegt, en sýndi þó vel hvað menntamenn
kommiínista eru slitnir úr tengslum við
daglegt lif alþýðunnar. Vitaskuld er
alþýðulistin hvorki dauð né týnd og list-
hneigð, listiðkun og listsköpun alþýð-
unnar enn sem fyrr á sínum rétta stað.
Hér á landi sem erlendis hefur hún verið
til, allt frá upphafi vega, og er enn i góðu
gengi með þjóðinni, þótt ekki beri mikið á
henni. Ritlist,myndlist, og bókagerðarlist
hefur verið stunduð hér á landi nær þvi frá
i árdaga,eins og sjá má hvarvetna i
fomum handritum og myndum ýmissar
gerðar, sem varðveitzt hafa. Er i þvi
sambandi fljótlegast að vitna til hinnar
stórfróðlegu og raunar ógleymanlegu
myndlistarsýningar á 1100 ára ferli
islenzkrar myndlistar sem haldin var að
Kjarvalsstöðum sumarið 1974. Auðvitað
var þar mergð ómetanlegra dýrgripa
lærðra og viðurkenndra listamanna, en þó
mun óhætt að fullyrða, aö nær jafnstóran
hlut, a.m.k. hafi átt þeir ólærðu, litt- eða
óþekktu og jafnvel litt viðurkenndu lista-
menn, sem sæma verður sæmdarheitinu
alþýðu-listamenn.
Hér á landi hefur það sjónarmið löngum
verið ofarlega á baugi, ef ekki beinlinis
rikjandi, að listsköpun, væri og skyldi
stunduð af fáum útvöldum fyrir aðra, til-
tölulega fáa, útvalda. Almenningur væri
þess varla eða ekki umkominn að stunda
hana að neinu gagni eða ráði, hans væri
nánast að standa álengdar, hljóður og
lotningarfullur, og virða fyrir sér verk
meistaranna, er hinir efnuðu góðborgarar
„tóku siðan úr umferð”, þ.e. keyptu og
hengdu upp i stássstofum sinum. Víst
hefur þetta viðhorf einna sizt átt við um
ritlistina, sem almenningur hefur ekki
látið sig muna um að stunda af kappi,
jafnframt þvi, sem hann dáði og dýrkaði
snillingana á þvi sviði. En i þeim mun
rikari mæli hefur það átt við um mynd-
listina, a.m.k. til skamms tima,
011 þekkjum við mæta vel þá
þjóðfélagsskoðun, sem mestu ræður i
þjóðfélagi okkar og leggur meginkapp á,
að hefja hina fáu til vegs og virðingar á
sem flestum sviðum,en læturhina mörgu
sigla sinn sjó, eftir þvi, sem verkast vill.
Auðvitað er ljóst að það er þjóðinni al
gjörlega ómetanlegt að hafa, bæði fyrr og
siðar, átt sér listamenn, sem skarað hafa
langt fram úr öðrum og verið henni sem
lýsandi kyndlar. Það hefur verið og
verður hénni lifsnauðsyn. En það er þjóð-
inni jafn mikilvægt, að sterk listhneigð
almennings verði ræktuð og studd, að list-
rænum hæfileikum alþýðumanna verði
sinnt og þeir metnir að verðleikum. Við
getum viða skyggnzt um i dag og virt fyrir
okkur listræna viðleitni almennings,
löngun hans og þörf fyrir að tjá sig á list-
rænan hátt og skapa verk, sem stinga i
stúf við hið ven julega að innihaldi og gerð.
Sé til dæmis litið til iðnaðarmanna kemur
fram, að þeir hafa, margir hverjir, gert
gripi, sem með sanni mega kallast list-
gripir og veita okkur áhorfendum bæði
ánægju og unað. Alþekkt er, að margir
gull- og silfursmiðir hafa á liðnum árum
og áratugum skapað úrvals fagra og list-
ræna gripi og raunar um allar aldir.
Meðal prentara og bókbindara hafa æti'ð
þrifizt sterkar listrænar tilhneigingar,
eins og glöggt má sjá i mörgum fögrum
gripum, sem komið hafa frá þeirra hendi.
Vfða má bera niður, meðal leirkerasmiða
eru margir menn, sem við þekkjum og
vitum að vinna stöðugt að gerð gripa, sem
margir hverjir teljast listilega unnir. Og
sizt mætti gleyma trésmiðum, húsgagna-
smiðum og járnsmiðum — i hópi þeirra
eru vissulega og hafa lögnum verið
margir menn, sem hafa búið yfir sterkri
listrænni hneigð. Sé litið til verkamanna,
sjómanna og bænda, má ætla, að þeir hafi
ekki verið og séu ef til vill ekki jafn
hneigðir til myndlistargerðar og hinir
fyrrnefndu. En i staðinn má liklegast
fullyrða, að með þeim hafi búið og búi
stöðugt rik hneigð til ritstarfa — og hafa
raunar margir getið sér góðan orðsti á
þvi sviði, hér sem erlendis. Ekki má
heldur gleyma þvi, að tónlist, einkum
iðkun sönglistar, hefur ætið verið og er
enn i rikum mæli alþýðulist. Þar hefur
bæði verið um listsköpun að ræða, eins og
t.d. þjóðlögin okkar bera vott um, og list-
iðkun, eins og hljóðfærasláttur á
heimilum og kórsöngur um land allt eru
góð dæmi um.
Nú kynni einhver að ætla af þvi, sem að
framan hefur verið sagt, að listsköpun og
listiðkun alþýðunnar hafi einkum verið og
sé stöðugt i höndum karla, nær einna
saman. En svo er þó vitaskuld engan
veginn. Konur hafa ætið lagt mikið af
mörkum i þessu efni, þótt það hafi ef til
vill ekki verið jafn áberandi. t þvi
sambandi má minna á listsköpun alþýðu-
kvenna um aldaskeið, jafnt þá, sem
komið hefur fram i ýmis konar sauma-
vinnu, en einnig i ýmsum þeim gripum,
sem konur hafa gert úr lopa. Hér hefur
verið um mjög sterka viðleitni að ræða,
sem ekki, hefur notið verðskuldaðrar at-
hygli né nægilegs stuðnings, þótt ef til vill
sé úr að rætast, m.a. fyrir afbragðs til-
stilli Heimilisiðnaðarfélags Islands.
Að sjálfsögðu er hér margs ógetið,
þegar litið er yfir sviðið, t.d. ljósmynda-
listarinnar, málmsmiði og margs annars,
enda engin leið að geta alls i svo stuttu
spjalli. Hins vegar er rétt að láta þá skoð-
un i ljósi, að stjörnudýrkunin, sem ég vil
nefna svo, þ.e. aðdáunin á hinum fremstu
og hæfustu og gleymskan og sinnuleysið
gagnvart öllum hinum, hafi verið og sé
alltof rikur þáttur i menningarstefnunni
hér á landi. Vitaskuld er mikils vert að
efla þá hæfustu og beztu til sköpunar
ómetanlegra listverðmæta. En hitt er lika
mikils virði, að örva sem mest til listiðk-
unar og listsköpunar meðal almennings,
þar sem griðarlega miklir hæfileikar eru
fólgnir, sem ekki fá notið sin nema að tak-
mörkuðu leyti. Kjörorðið ætti ekki aðeins
að vera „Listina út til almennings”, held-
ureinnig „Listiðkun og listsköpun meðal
almennings”. Að minum dómi ætti þetta
að vera hið sócialdemókratiska viðhorf i
lista-og menningarmálum og fyrir þróun
mála i þessa átt ætti alþýðuhreyfingin öll
að berjast, m.a. Listadafn ASl i farar-
broddi.
# ' Dagsími til kl. 20: 81866
• frettabraðurinn gjái81976
Fjármagnsfryst-
ingin áfram
„Seðlabankinn og viðskipta-
bankarnir hafa gert samkomulag
um það, 2. október, að engin
aukning verði á útlánum við-
skiptabankanna frá ágústlokum
og til áramóta n.k., öðrum en
endurkaupanlegum afurða- og
birgðalánum til sjávarútvegs,
iðnaðar og landbúnaðar og reglu-
bundnum viðbótarlánum til sömu
greina. Með þessum undantekn-
ingum munu bankarnir þvi á
samkomulagstimabilinu aðeins
hafa til ráðstöfunar það fé, sem
endurgreiðist af eldri lánum, og
mun láta nauðsynlegustu
rekstrarlán til atvinnuveganna
ganga fyrir um ráðstöfun þess
fjár. Seðlabankinn hefur mælzt til
þess við sparisjóði, að þeir hagi
útlánum sinum i samræmi við
þessa stefnu”, sagði Jóhannes
Nordal seðlabankastjóri við
blaðamenn á fundi i gær.
Fram kom ennfremur, að þessi
stefna hefði verið upp tekin i byrj-
un marz þetta ár, að hún hefði
gefist vel, að dómi bankanna, að
hún væri mikilvægt tæki til að ná
jafnvægi i þjóðarbúskapnum.
A hinn bóginn gætu aðgerðir
bankanna ekki náð árangri, nema
stefnt væri að sama marki i út-
gjöldum rikisins og útlánum fjár-
festingarsjóða og lifeyrissjóða.
Einnigkom fram , að bankarnir
hafa i undirbúningi betri aðbúnað
að sparifjáreigendum, með þvi að
verðtryggja innlán og útlán að
vissu marki. Aðspurður, hvernig
háttað yrði sllkri verðtryggingu,
svaraði Jóhannes Nordal þvi, að
hér yrði um að ræða bundin inn-
lán, a.m.k. til árs, og útlána til
lengri tima-fjárfestingarlána.
Staða rikissjóðs við Seðlabank-
ann hefur farið siversnandi og er
nú skuld hans og rikisstofnana
tæpl. 8,7 milljarðar i lok ágúst-
mánaðar.hefur tvöfaldast siðan á
sama tima i fyrra. Auðheyrt var,
að bankamenn hafa verulegar
áhyggjur af þessari þróun, enda
létu þeir i ljós, að viðleitni bank-
anna til samdráttar væri að veru-
legu leyti háður samræmdri
stefnu þeirra og rikisvaldsins.
Jónas Haralz benti á, að það sem
mestu máli skipti, að almenning-
ur skildi, hvað væri að gerast og
hversvegna. Hann taldi, að útlán
hefðu minnkað fyrst i stað eftir
febrúarsamkomulagið, en væru
nú að færast i sama horf og áður.
A þessa hluti þyrfti sífellt að
minna.
Ekki taldi Nordal, að liklegt
væri, að takmörkun útlánanna
ylli atvinnuleysi, en sagði að
stefnan yrði mörkuð frekar á
næsta ári.
Framhaldssagan
Lesendur eru beðnir velvirðingar
á þvl að framhaldssagan fellur
niður i blaðinu i dag af óviðráðan-
lcgum orsökum.
Sagan verður á sinum stað á
þriðjudaginn og við vonumst til
að lesendur hennar tapi ekki
þræðinum þangað til.
SIBS-dagurinn
Hinn árlegi merkjasöludagur
Sambands íslenskra berklasjúk-
linga er nk. sunnudag.
Blöð og merki verða þá seld á
yfir 100 stöðum á landinu. Blaðið
Reykjalundur er að miklu leyti
helgað Vinnuheimilinu að
Reykjalundi, sem varð 30 ára á
þessu ári, og kynningu á félags-
samtökum asma- og ofnæmis-
sjúklinga, sem nýlega hafa gerst
aðilar að S.l.B.S.
Pétur Friðrik listmálari og Katrln dóttir hans við eina af myndunum á
sýningunni á Kjarvalsstöðum. Sýningunni lýkur annað kvöld.
Pétur Friðrik á Kjarvalsstöðum
Nú um þessar mundir stendur
yfir sýning á málverkum Péturs
Friðriks á Kjarvalsstöðum. A
þessari sýningu Péturs Friðriks,
en hann hefur margoft haldið
sýningar áður, eru 89 oliumálverk
og vatnslitamyndir, langflestar
málaðar á undanförnum tveimur
árum. Sýningin hefur staðið yfir
frá 20. september og höfðu um
fjögur þúsund manns skoðað sýn-
inguna þegar blaðamaður og ljós-
myndari Alþýðublaðsins litu inn á
Kjarvalsstöðum i gærdag og
komu að máli við Pétur Friðrik á
Kjarvalsstöðum i gærdag.
„Það hafa selst 37 myndir en
langflestar myndirnar eru til
sölu. Það hafa auðvitað orðið
hægfara breytingar á stilnum hjá
manni i gegnum árin, það hlýtur
að gerast ósjálfrátt. Sumir mál-
arar eru lengi að komast i
stemmningu við málun en min
reynsla er sú, að maður kemst
strax i stremmningu, þegar mað-
ur fer út i náttúruna og sér feg-
urðina i kringum sig.
„Enginn einn staður á landinu
hefur heillað mig framar öðrum,
þvi alls staðar er fegurðina að
finna. Fallegasti timi ársins
finnst mér vera á vorin og haust-
in, þá er litadýrðin mest og lang-
flestar minar landslagsmyndir
hef ég fullklárað úti i náttúr-
unni,” sagði Pétur Friðrik að lok-
um.
Hlutavelta
Á sunnudaginn efnir Kvenna-
deild Sly savarnarfélagsins i
Reykjavik til hlutaveltu i
Iðnaðarmannahúsinu við llall-
veigarstig, og er það ósk þeirra,
sem að hanni standa að sem flest-
ir komi til leiks, því margt góðra
vinninga fellur i skaút þeirra
heppnu.
Þær slysavarnarkonur eru
þakklátar þeim einstaklingum og
fyrirtækjum, sem leitað hefur
verið til vegna þessarar hluta-
veltu og að sjálfsögðu fyrir þann
velvilja og hlýhug, sem þessu
starfi hefur verið sýnt i gegnum
árin.
ölium ágóða af hlutaveltunni
verður eins og alltaf áður varið til
björgunarmála.
1 tilefni 45 ára afmælis sins
keypti kvennadeildin af eigin fé
alls 10 talstöðvar, og hefur þeim
verið dreift til björgunarsveita
vlða um land, og sést af þvi að þó
fjárins sé aflað i borginni, njóta
allir landsmenn góðs af.
Kynningar-
fundir
BSRB
Mánudagur 6. okt. 1975.
Keflavik kl. 20.30 Þórhallur
Halldórsson, Guðmundur
Sigurþórsson.
Breiðholtsskóli kl. 17.00
Svavar Helgason, Albert
Kristinsson.
Lögreglufélag Reykjavikur
kl. 17.00 Kristján Thorla-
cius, Gisli Guðmundsson.
Tollvarðafélag tslands kl.
20.30 Loftur Magnússon,
Svavar Helgason, Gunnar
Gunnarsson.
Þjóðleikhúsið kl. 17.00 Harald-
ur Steinþórsson, Einar Ólafs-
son.
Æfinga- og tilraunaskólinn kl.
17.00 Gunnar Eydal, Haukur
Helgason.
Alþýöublaóiö
Laugardagur 4. október 1975