Alþýðublaðið - 28.04.1977, Blaðsíða 5

KSSS" Fimmtudagur 28. april 1977
VETTVANGUR 5
3. Rafmagnssamningur
og afkastageta verk-
smiðjunnar
Hið óvissa markaðsástand
endurspeglar sig einnig i raf-
magnssamningi, þvi þar kemur
enn einu sinni i ljós, aö samn-
ingamenn hafi ekki reiknað með
fullum afköstum verksmiðjunn-
ar.
Skv. þessum samningi, sem
gildir milli Járnblendifélagsins
og Landsvirkjunar, verður
Landsvirkjun að tryggja félag-
inu 488 Gigawattsstundir á ári
að meðaltali yfir allt samnings-
timabilið. Samkvæmt sér-
fræðingum Járnblendifélagsins
myndi þessi orka nægja til
framleiðslu á um 48.800 tonnum
af kisiljárni.
Hins vegar kemur fram i raf-
magnssamningi, nánar tiltekið i
4. gr. hans, að Járnblendifélagið
treystir sér ekki til aö tryggja
Landsvirkjun orkukaup nema
að þvi marki sem mundi duga til
að framleiða 39.600 tonn á ári
með tveim ofnum eöa 19.800
tonn á ofn. í samningnum er til-
svarandi stærð tiltekin i orku-
einingum, þ.e. 396 GWst á ári (2
ofnar).
1 reynd mun þessi lágmarks
kauptrygging Járnblendifélags-
ins vera enn minni en 396 GWst
á ári. Ýmis ákvæði i rafmagns-
samningi, einkum þó 17. grein
hans, lækka nefnilega skuld-
bindingar Járnblendifélagsins
gagnvart Landsvirkjun varð-
andi lágmarks orkukaup.
Af ákvæðum rafmagnssamn-
ingsins verður þvi ljóst, að ekki
er gert ráð fyrir, að meðalfram-
leiðsla verksmiðjunnar verði
meiri en um 39600 tonn, þegar
báum ofnum er komið upp, eða
innan við 80% af áætlaðri af-
kastagetu verksmiðjunnar.
Það verður þvi að telja i hæsta
sjá má fram á stórfellt tap verk-
smiöjunnar.
Samkvæmt þessu yfirliti, sem
byggt er á fullum afköstum
verksmiðjunnar og á verölagi
ársins 1976 yrði rekstrartap
verksmiðjunnar 22 milljónir
n.kr. á ári, en ef miðað var við
rekstrargrundvöll 1985 og verð-
lag 1978 var rekstrarhagnaður 7
milljónir n.kr.
Samkvæmt meðf. rekstrar-
yfirliti (Tafla I) , sem við höfum
gert, og er byggð á liklegri
meðalframleiðslu verksmiðj-
unnar (sbr. markaðsviðhorf og
samningsákvæði sem greint var
frá), mun rekstrartap verk-
smiðjunnar vera um 30 millj.
n.kr. miðað við verðlag 1976 eða
um 1130 millj. isl. kr. á ári á nú-
verandi gengi. Sé hins vegar
miðað við áætlað verðlag 1978
og rekstrargrundvöll 1985 (i
samræmi við yfirlit Þjóðhags-
stofnunar), þá veröur hallinn 8
millj. n.kr. eða um 300 millj. isl.
kr. á núverandi gengi.
Nú segir þetta engan veginn
alla söguna.
Undanfarin ár hefur nefnilega
verð á hráefnum til iðnaðar far-
ið mjög hækkandi og er kisil-
járniðnaður engin undantekning
i þessu sambandi. Séu skoðaðar
almennar hráefnisvisitölur (t.d.
visitala MOODY’S frá Banda-
rikjunum, visitala REUTER’S
frá Bretlandi og visitala The
ECONOMIST fyrir iönað i Bret-
landi), kemur i ljós að hráefnis-
verð hefur aukist allt að þvi tvö-
falt hraðar en markaðsverð á
kisiljárni. Hins vegar hafa
norsk hráefni til framleiöslu á
kisiljárni i Noregi hækkað álika
og sjálft kisiljárnverðið. Þannig
hafa Norðmenn ekki hækkað
verð hráefna sinna að sama
skapi og flestir aörir og má
rekja það til þess að þarlendir
Stjórn Elkem Spigerverket á fundi.
máta óvarlegt að reikna með
50.000 tonna ársframleiðslu að
meðaltali, eins og gert er i hin-
um opinberum arðsemisút-
reikningum er fylgja frumvarp-
inu.
4. Yfirgnæfandi líkur á
taprekstri verksmiðjunn-
ar
Eina tekjulind járnblendi-
verksmiðjunnar mun vera af
sölu kisiljárns. Tekjuhlið fyrir-
tækisins er þvi háð tveim megin
stærðum: sölumagni og sölu-
verði. Við erum þegar búnir að
sýna að áætlað sölumagn sé
óraunhæft, enda benda bæði ytri
aðstæður og samningsákvæði til
þess að framleiðslan og salan
verði sveiflukennd og nokkuð
minni en gert var ráö fyrir.
Sé rekstraryfirlit járnblendi-
verksmiðjunnar skoðað i þessu
ljósi og stuðst við rekstraryfir-
lit, sem þjóðhagsstofnun gerði
nýlega og birt var I Þjóðviljan-
um 16. mars s.l., kemur i ljós að
framleiðendur hafa hér mikilla
hagsmuna að gæta. Hina al-
mennu hækkun á hráefnum má
hins vegar rekja til þess að þró-
unarlönd, sem ráða yfir miklum
hluta hráefnanna, hafa i vax-
andi mæli krafist hærra verðs
og þar með „réttlátari hlut-
deildar i iðnaðarframleiöslu
heimsins”.
Séu rekstraryfirlit Þjóðhags-
stofnunar fyrir árið 1976 og 1985
skoöuð nánar, kemur i ljós að i
þvi fyrra er hráefnakostnaður
43% af sölutekjum en i þvi sið-
ara er tilsvarandi liöur aðeins
34% , þrátt fyrir það að hækkun
hráefnisverða I Noregi til kisil-
járnframleiðslu þar hefur verið
álika mikil og hækkun á
markaðsveröi kisiljárns.
I áætlun Þjóðhagsstofnunar
um arðsemi járnblendiverk-
smiðjunnar er þvi annaö hvort
hlutur hráefna i framleiðslunni
vanreiknaöur eða spár um sölu-
verö of bjartsýnar.
Hins vegar má benda á, að ef
hráefniskostnaöur hefði veriö
áætlaður 43% eins og hann var á
siðasta heila rekstrarári (1976),
þá hefði rekstrarhalli
verksmiðjunnar orðið 8 milij.
n.kr. á ári i stað 7 millj. n.kr.
hagnaðar. Hér er i öllum tilfell-
um miðað við full afköst verk-
smiðjunnar (50.000. tonn). Náist
ekki aö framleiða — og selja —
þau 50.000 tonn á ári, sem ráð er
fyrir gert, þá vofir yfir enn
meiri taprekstur.
Það er þvi engan veginn út i
hött þótt fullyrt sé aö rekstrar-
grundvöllur verksmiðjunnar sé
óraunhæfur. Allavega má segja
það, að á grundvelli þeirra
gagna, sem fyrirliggja, hafi alls
ekki tekist að sýna fram á slikan
grundvöll, jafnvel þó hann
kunni að finnast einhvers stað-
ar.
5. Hvaða hag sér ES í
þátttöku sinni?
Þessi spurning vaknar um
leið og ljóst verður að yfirgnæf-
andi likur eru á tapekstri Járn-
blendifélagsins. Til að svara
þessari spurningu er eðlilegt að
athuga annars vegar fjárfram-
lög væntanlegra hluthafa til
fyrirtækisins og hins vegar hag
þeirra af rekstri þess.
Þrátt fyrir ytri annmarka,
hefur okkur tekist að gera mjög
varlega áætlun um rekstrar-
tekjur beggja eigenda Járn-
blendifélagsins, þ.e. Elkem-
Spigerverket og islenska rikis-
ins. Þessi áætlun sýnir að ES
mun ekki bera umtalsverða
áhættu þólt svo að verksmiðjan
yrði rekin með miklu tapi. Töfl-
ur II og III, sem hér fylgja, sýna
hvernig á þvi stendur.
I töflu II má sjá, að tekjur ES
af fyrirtækinu verða álika og
tekjur islenska rikisins, séu
tekjur rikisins vegna eign-
arhlutdeildar I Landsvirkjun
taldar með. Sé hlutdeild rikisins
i Landsvirkjun sleppt, eru tekj-
ur ES 2.3-4 sinnum meiri en
tekjur rikisins. Þessi áætlun er
varleg að þvi leyti, að hér hafa
ekki verið taldar með tekjur ES
vegna sölu á kvarsi og járngrýti
frá eigin námum, né tekjur ES
vegna sölu á varahlutum og öðr-
um búnaði til viðhalds og endur-
nýjunar. Hins vegar bendir
margt til þess, að ES ætli sér þó
nokkrar tekjur af sölu á þessum
vörum.
A sama tima má sjá i töflu III
að fjárframlag islenskra rikis-
ins vegna verksmiöjunnar er
rúmlega fjórum (4) sinnum
meira en framlag ES, sé hlut-
deild rikisins i Framkvæmdum
Landsvirkjunar við Sigöldu og
viö raflinu til verksmiðjunnar
talin með. Sé sú hlutdeild ekki
talin með, er framlag islenskra
rikisins rúmlega tvisvar sinnum
meira en framlag ES.
Margt bendir þvi til þess að
hagnaður ES af fyrrtækinu
verði nokkuð meiri en hagnaöur
Islenska rikisins, þrátt fyrir
það, að ES taki mun minni þátt i
stofnkostnaði fyrirtækisins.
Það er þvi ljóst að áhætta El-
kem-Spigerverket er ekki sam-
bærileg við áhættu isl. rikisins
og ekki undarlegt að ES sækist
eftir þessu samstarfi, þrátt fyrir
væntanlegan taprekstur.
Lokaorð
Við teljum að fyrirliggjandi
rekstraráætlanir um járn-
blendiverksmiðju i Hvalfirði
séu táknrænar fyrir andvara-
leysi þeirra, sem um þessi mál
hafa fjallað. Flestar forsendur
sem liggja til grundvallar
rekstraráætlunum eru fengnar
frá hagsmunaaðilum (Elkem-
Spigerverket og Járnblendi-
félaginu) en sjálfstæðar rann-
sóknir isl. aðila hafa ekki verið
gerðar aö þvt er næst verður
komist.
Niöurstööur þessarar greinar
benda þvi eindregiö til þess, aö
leggja beri niður öll áform um
rekstur járnblendiverksmiðju I
Hvalfirði á grundvelli þess
frumvarps sem nú bíður af-
greiðslu á alþingi tslendinga.
AatlaO rokstraryfirlit kísll.lárnverksmlBjunnar fyrlr eltt ár, mlðað
við 80% afköst og á r>rundvelll rekatraryflrllta frá PjóPhaRastofnun
(£ mlllj. n. kr.)
Ver&lag 1976 Aaatl. verðjaR 1978
SÖLUTEKJUR
A0.000 tonn á 2.388 n.kr./tonn (1976)
eöa 3.4,05 n.kr./tonn (1978)
Hráefni 41 46
Raforka 14 14
Hafnargjöld og annar breytil. kostnabur 3 4
Fastur framleiöslukostnaöur: Laun. 10 11
Stjórnin, skrift. kostn. og viöhald 8 • io
Tækniþóknun o.fl 4 5
Veröjöfnunargjald 2 2
Vextir 18 24
Afskriftir 25 125 28
Hagnaður £ mlllj. n.kr. 4 30
Hagnaður £ mlllj. £al.kr. *rll30
Tafla 11
Tekjur eigenda járnblendiverksmiöjunnar af rekstrinum (£ millj. n. kr.)
Tekjur eins árs miöaö viö 50.000 tonna sölu og ástl. verölaa 1978 Tekjur eins órs miöaö viö 40.000 tonna sölu og áactl. verölag 1978
TEKJUR ELKEM-Sl’IGERVERKET
Þóknun o.fl. 3.9% af sölunni . 6.6 5.3
Veröjöfnunargjald 40 n.kr./tonn . 2.0 1.6
Hráefnasala til Járnblendifélagsins ‘ (rafskaut) . 6.0 (3) 4.8 (3)
0.0 (1,2)

16.9 11.7
TEKÍUR ÍSLENSKA RlKlSlNS
Skattar óg opinþer gj. utan tekjusk... 2.1 1.7
Hafnar- og lóöarleiga 1.2 1.0 (1,2) 2.8 (1,2) 1.2

7.1 2.9
Tekjur £sl. ríkisins vegna hlut- deildar £ Landsvirkjun (raforkusala) 9.0 7.2
16.1 10.1
Athup.asemdlr
1. Ofangreind tafla byggist á forsendum rekstraryfirlits, sem ÞJóöhagsstofnun geröi £ febr. s.l. og merkt er Tafla 2a. Samkvaant þv£ yfirliti yröi hagnaöur fyrir skatta, miöaö viö 5u.000 tonna sölu, 7 millj. n.kr. en miöaö viö 40.000 tonna sölu (sjá töflu I sem hér fylgir) yröi tapiö 8 millj. n.kr.
2. Tekjurskattur og aröur voru áœtlaöir £ samnani viö "átttlaöan rekstrarreikning íslenska Járnblendifélagsins 1978-1995*', dags. 26.11.76
3. Skv. taDknisamningi (3.kafli 2c) mun ES annast ráögjöf um "val og útvegun hráefna". Hér er ekki gert ráö fyrir aö ES noti sér þessa aöstööu s£na til þess aö auka tekjur slnar meö hráefnissölu. Um þaö hefur veriö talaö, aö járngrýti og kvars veröi'keypt £ Noregi. Fari svo ab ES selji Jarnblendi- félaginu viökomandi hráefni frá s£num eigin nánmm, veröa tilsvarandi tölur 24.0 og 19.2 m.n.kr. en tilsvarandi heildartekjur ES veröa þá 34.0 og 26.1 in.n.kr
Tafla III
Ahættufjármagn, sem oigendur Járnblendifélagsins leggja fram (£ millj.n.kr.)
FRAMLAG ELKEM-SPIGERVERKET
Hlutafjárframlag £ reiöu fé 40.2 (sjá ath. 1)
Hluthaf a lán 19.8 (sjá ath. 2)
60.0
FKAMLAG ISLENSKA RlKISINS
Hlutafjárfraralag £ reiöu fé 70.0 (sjá ath. 1)
(sjá ath. 2) (sjá ath. 3)
Bygging hafnar aö Grundartanga 13.9
Kaup á Jarönæöi viö Grundartanga...... 0.3 (sjá ath. 4)
Þegar bókfœröur kostnaöur viö framkv.. 26.4 (sjá ath. 5)
134.8
Hlutdeild £sl. rlkisins £ Lnndsvirkjun
Hluti af þegar bókuöum kostnaöi sem bókfœra rná á járnblendiverksmiöjuna 103.6 (sjá ath. 6)
Kostnaöur vegna byggöalínu Geitháls- 6.9 (sjá ath. 7)
245.3
Athugasemdir:
1. 2. 3. 4. 5. Sjá 4. gr. aöal8amnings milli fal. rfkis og ES. Sjá 5. gr.(3) aöalsamningsins. Skv. skýrslu Pjóöhagsstofnunar frá þvf £ febr. s.l. Skv. bréfi frá Járnblendifélaginu til iön.n. alþingis daga. 11.2.77 Skv. bréfi frá Járnblendifélaginu til iön. n. alþingis dags. 11.2.77
6. 7. Skv. ársreikningi Landsvirkjunar 1976 hefur kostnaöur viö Sigöldu- virkjun numiö 16.7 milljöröum króna (457.4 millj.n.kr.) £ árslok 1976. Þar sem afl virkjunarinnar er 150 MW en meöaltals aflþörf Járnblendi- verksmiöjunnar er 68 MW, or hlutdeild verksmiöjunnar f stofnkoatnaöi virkjunarinnar 45.37. (207.2 millj. n.kr.). Jafnframt er hlutdeild rfkisins I Landsvirkjun 507.. Aœtlaöur kostnaöur byggöalfnunnar um 1 milljarö fsl.kr. Aaatl. hlutdeild verksraiöjunnar £ þesnari l£nu um 50%, en hlutdeild rfkisins £ Landsvirkjun er 50%.