Alþýðublaðið - 21.03.1978, Blaðsíða 6

6
Þriðjudagur 21. marz 1978
Á undanförnum árum hafa farið fram allmiklar
umræður um stjórnmálaflokkana, stöðu þeirraog
hlutverk, fjárreiður og innra starf. t þvi sambandi
hefur verið vakin athygli á þvi, að engin lög eru til
um starfsemi þeirra, réttindi eða skyldur. Bent hef-
ur verið á, að stjórnmálaflokkar gegni lykilhlut-
verki i þjóðfélaginu, fari með framkvæmda- og lög-
gjafarvaid með óbeinum hætti, stýri mönnum til
æðstu embætta, kjósi yfirstjórn banka og fjármála-
stofnana og hafi i raun og veru úrslitaáhrif i hinum
veigamestu þjóðmálum. Á hinn bóginn er ekki að
finna ákvæði um stjórnmálaflokka i stjórnarskrá
lýðveldisins og lög kveði hvergi á um, hvaða skil-
yrði stjórnmálaflokkar þurfi að uppfylla.
Stjórnmálaflokk
eru hornsteinar
lýðræðisins
Sjálfir háfa stjórnmálaflokk-
arnir legiö undir gagnrýni vegna
fjármála- og fjáröflunarstarf-
semi og annarra vinnubragöa
sem á stundum hafa þótt orka
tvimælis. Auk valdaaöstööu og
áhrifa hafa stjórnmálaflokkarnir
notiö margvislegrar, fjárhags-
legrar fyrirgreiöslu frá hinu opin-
bera meö beinum og óbeinum
hætti. Þingflokkar fá fé á fjárlög-
um, blöð á vegum flokkanna eru
styrkt, flokkarnir eru ekki skatt-
skyldir o.s.frv. Þessu til viðbótar
hafa á seinni árum heyrst hávær-
ar raddir þess efnis, aö
stjórnmálaflokkar ættu aö njóta
fjárstuönings hins opinbera
vegna starfsemi sinnar.
Stjórnmálaflokkar liggja ávallt
undir gagnrýni. Þaö liggur i hlut-
arins eðli. Starf þeirra er mis-
jafnt eins og gengur, umdeilt og
undir smásjá. En allir þeir sem
hafa skilning á lýðræöishugsjón-
inniog vilja standa vörö um hana,
gera sér grein fyrir aö flokkarnir
eru hornsteinar lýöræöisins.
Stjórnmálaflokkar eru samtök
fólks meö sameiginlegar lifsskoö-
anir og stjórnmálaviöhorf.
Ekkert afl er liklegra til aö varö-
veita heilbrigt og opiö stjórnkerfi
en stofnun og starf stjórnmála-
flokka.
Það er hins vegar engan veginn
vilji stjórnmálaflokkanna, aö
starf þeirra valdi tortryggni.
Almenningurá kröfu til þess aö fá
upplýsingar um þau réttindi sem
hver og einn öðlast viö inngöngu i
flokk og þaö er lýöræöiskrafa
allra aö tryggt sé, aö viö hverja
ákvöröun varöandi stjórn og
valdaskiptingu innan flokka, sé
farið aö lögum. Fjármál flokk-
anna eiga jafnframt aö vera opin
þeim, sem vilja kynna sér þau.
Ef og þegar stjórnmálaflokk-
arnir gera kröfu til meiri stuön-
ings af almannafé, veröur aö búa
svo um hnútana, aöljóst sé,aö þeir
uppfylli ákveönar lágmarkskröf-
ur um stuðning, skráningu og lýö-
ræöislegt skipulag.
í kjölfar allmikilla almennra
umræðna um starfsemi stjðrn-
málaflokka og flutning
þingsályktunartillagna og frum-
varpa þar aö lútandi, einkum á
þinginu 1975-1976, var samþykkt
svo hljóöandi tillaga til
þingsályktunar 10. mai 1976:
„Alþingi ályktar aö kjósa 7
manna milliþinganefnd til aö
undirbúa frumvarp til laga um
réttindi og skyldur stjórnmála-
flokka. Nefndin skal hraöa
störfum. Kostnaöur greiöist úr
rikissjóöi”
Eftirtaldir menn voru kjörnir I
nefndina: Benedikt Gröndal,
alþm., Ellert B. Schram, alþm.,
Kristján Benediktsson
framkvæmdastjóri, Ingvar Gisla-
son alþm., Magnús Torfi Ólafs-
son, alþm., Ragnar Arnalds,
alþm. og Sigurður Hafstein fram-
kvæmdastjðri.
Nefndin kaus sér formann
Ellert B. Schram og ritara
Kristján Benediktsson.
Nefndin hefur haldiö fjölmarga
fundi og viðaö aö sér upplýsing-
um erlendis frá.
Þrátt fyrir óumdeilda þýöingu
stjórnmálaflokka er þaö fremur
sjaldgæft aö þeirra sé getiö i
stjórnarskrám lýðræöisrlkjanna
og löggjöf um þá heyrir beinlinis
til undantekninga.
í greinargerö meö frumvarpi til
laga um stjórnmálaflokka, sem
Benedikt Gröndal flutti á þinginu
1975-1976, segir um þetta efni:
„Þegar frjálsar kosningar
komu til sögunnar, varö aö setja
um þær ítarleg lög, og eru stjórn-
málaflokkar viöa nefndir þeim.
Hér á landi eru þeir ekki nefndir I
stjórnarskránni, en koma fram I
kosningalögunum. A hinum Norö-
urlöndunum er sömu sögu aö
segja, en I Noregi, Danmörku og
Sviþjóð var sú kvöö tekin upp aö
skylda flokka til aö skrá sig hjá
ráðuneyti. I Noregi gilda enn lög
frá 1920 þess efnis, aö flokkur
veröi viö fyrstu skráningu aö
leggja fram lista yfir 1000
stuöningsmenn. Um þessar
mundir er rætt um aö hækka
þetta upp I 2000-3000 af ótta viö
nýjan nasistaflokk.
Eftir siöari heimsófriö þurftu
nokkur Evrópuriki aö setja sér
nýjar stjórnarskrár, og eru stjórn
málaflokkar nefndir I sumum
þeirra, er hlutverk þeirra og þýö-
ing þar meö staðfest. Þannig
settu Vestur-Þjóðverjar þessi orð
iupphaf 21. greinar stjórnarskrár
sinnar 1949: „Stjórnmálaflokkar
stuöla aö þróun hins pólitlska
vilja fólksins. Þá er frjálst að
stofna.”
Italir geröu hiö sama I 49. gr.
stjórnarskrár sinnar og Frakkar I
stjórnarskrá fimmta lýö-
veldisins. Vestur-Þjóöverjar
munu þó vera þeir einu, sem
fylgdu stjórnarskrá sinni eftir
meö þvi aö setja sérstakan laga-
bálk um stjórnmálaflokka. Var
það raunar umdeilt vegna
ákvæöa um fjáröflun flokkanna,
og sama ástæöa mun valda þvl,
aö önnur ríki hafa ekki sett sllk
lög. Þó eru til sérstök lög um
opinbera aðstoð viö
stjórnmálaflokka i nokkrum
löndum.”
Hvernig er þessum mál-
um háttað annarsstaðar
Rétt þykir aö gera stuttlega
grein fyrir stöðu þessara mála I
nokkrum þeim löndum, sem
nefndin hefur aflaö sér upplýs-
inga um:
1 Vestur-Þýskalandi er i gildi
mjög ítarleg löggjöf.þar sem
kveðiö er á um hvaöa skilyröi
flokkur þurfi aö uppfylla, og stööu
og hlutverk flokka, skilgreiningu
á flokkshugtakinu, um innra
skipulag og stjðrnunareiningar,
réttindi meölima, skoðanamynd-
un, tilnefningu frambjóöenda
o.s.frv.
1 Svlþjóö eru ekki til lög um
réttindi og skyldur stjórnmála-
flokka, en í sænsku stjórnar-
skránni eru ákvæöi sem kveöa á
um rétt til aö stofna flokka og
vernda starfsemi þeirra.
í Noregi eru engin lög um rétt-
indi og skyldur stjórnmálaflokka
sem sllkra, aö ööru leyti en þvl
sem aö framan er getiö.
í Danmörku eru engin lög til
um réttindi og skyldur
stjórnmálaflokka. Þar eru lög I
gildi um fjárreiður stjðrnmála-
flokka eöa styrki til þeirra, en sllk
lög er og að finna I Noregi og
Svlþjóö, sbr. hér á eftir.
t Finnlandi eru lög I gildi um
stjórnmálaflokka, þar sem kveöiö
er á um skrásetningarskyldu
stjórnmálaflokka, um skilyröi
þess aö flokkur sé fyrir hendi, um
bókhaldsskyldu og reiknings-
skil. Athyglisvert er aö I þessum
lögum er það skilyröi sett, aö
flokkur fái mann kosinn á þing til
aö hann fái réttindi sem slikur.
í Bretlandi eru ekki til lög um
stjórnmálaflokka né heldur um
fjárreiöur þeirra eða styrki þeim
til handa.
I Bandarfkjunum eru engin
alrlkislög né skráöar reglur sem
kveöa almennt á um réttindi eöa
skyldur stjórnmálaflokka. Hins
vegar eru þar til lög um fjármál
frambjóöenda til kosninga I
Bandarikjunum. Er þar aö finna
allmargar reglur sem snerta
beint og óbeint starfrækslu
stjórnmálaflokka, a.m.k. aö þvl
er varöar framlög af almanna fé
til kosningabaráttu.
Víða lög um fjárreiður
flokka.
Af þessari upptalningu má sjá,
aö mjög er þaö undir hælinn lagt,
hvort sérstök lög séu gildandi um
réttindi og skyldur stjórnmála-
flokka. 1 flestum þessara landa
eru hins vegar lög um íjárreiöur
flokka og úthlutun styrkja til
þeirra.
Veröur þaö nú rakiö I sem allra
stystu máli, hvaöa reglur gilda
um sllkt I þeim löndum, sem
upplýsingar hafa fengist frá.
I Vestur-Þýskalandi var
samþykkt aö styrkja flokkana
fyrst og fremst til aö gera þá
óháða fyrirtækjum og
fjármálaáhrifum. 1 þessum
tilgangi voru gjafir til flokkanna
geröar skattskyldar áriö 1968 og
opinberir styrkir samþykktir.
í Austurrlki eru greiddir
styrkir af opinberu fé, og var það
samþykkt á sinum tlma til aö
knýja flokkana til aö opinbera
reikninga sina og koma lagi á
lagalega stööu flokkanna. Þetta
var gert að skilyrði fyrir
styrkveitingunum.
1 Hollandi eru flokkarnir
styrktir aö því er tekur til upplýs-
ingastofnana þeirra og
stjórnmálafræöslu.
1 Bandarikjunum og Kanada fá
frambjóöendur greiddar fjárfúlg-
ur úr opinberum sjóöum og i •
Bandarlkjunum eru mjög flóknar
og nákvæmar reglur um úthlut-
un og meöferð þessa fjár.
1 Danmörku, Finnlandi og
Noregi eru veittir opinberir
styrkir, en eftir mismunandi
reglum. t Danmörku er ákveöin
upphæð greidd mánaöarlega til
hvers flokks i Folketinget.
Upphæöinni er skipt i tvennt,
annars vegar föst upphæö og sú
sama til allra flokka, hins vegar
upphæö, sem ákvaröast meö
hliösjón af stærö viökomandi
flokks. Þessari fjárhæö skal variö
til aö launa starfsmenn
‘þingflokka, skrifstofubúnaöar og
bilakaupa. Viö hverjar kosningar
er flokkum, sem viöurkenndir eru
af innanrikisráöuneytinu,
úthlutaö tima I útvarpi og
sjónvarpi án endurgjalds.
t Finnlandi eru styrkir veittir I
samræmi viö styrk flokka á þingi.
t upphafi var gert ráö fyrir aö féö
rynni jafnframt til reksturs blaöa
á vegum flokkanna, en nú eru
þeim veittir sérstakir styrkir.