Alþýðublaðið - 14.03.1981, Qupperneq 5

Laugardagur 14. mars 1981
5
„Treysti mér ekki til að ákveða
hvort kemur á undan, flokkur-
inn eða hreyfingin...”
Hvernig er sambandið milli
jafnaðarmannafiokksins og
verkalýðshreyfingarinnar?
— Sambandið er vissulega
gott, en það sem er vandamálið
fyrir okkur sem jafnaðarmenn
og sem jafnframt er vandamál
fyrir LO (Alþýðusamband Dan-
merkur) er, að i nokkrum
verkalýðsfélögum hefur
kommúnistum tekist aö ná
völdum og einnig hafa þeir valið
kommúnista sem fulltrúa.
Þannig er það ekki i stjórn LO
og þar sem LO stendur vörð um
hagsmuni allra félaga sinna og
ekki aðeins þeirra sem eru
jafnaðarmenn þá getur það oft
verið erfitt fyrir þá að styðja
sumt af þvi sem flokkurinn
vinnur að i Þjóðþinginu. Við
erum nefnilega ekki i meiri-
hluta á þingi og neyðumst til að
vinna með borgaralegum
flokkum.
A þessum grundvelli hefur
stundum slegið i brýnu milli
flokksins og LO. Stundum hefur
ágreiningurinn oröið verulegur.
Þetta hefur verið mjög erfitt,
sérstaklega fyrir sjálfa mig, þvi
ég var starfandi i verkalýðsfé-
lagi þar til i lok ársins 1980.
Menn leggja hins vegar mikla
áherzlu á það, bæöi fulltrúar
verkalýðshreyfingar og flokks-
ins, að koma samstarfinu i eðli-
legt horf aftur, annað væri
óeðlilegt. Þeir hafa fulltrúa i
vinnunefndum okkar og við i
þeirra og i einstökum málum
vinnum við mjög náið saman.
Nýlega höfum við til dæmis sett
á fót nefnd sem fjalla á um póli-
tik og efnahagsmál. 1 nefndinni
sitja þrir frá flokknum, þar af er
ég ein, og fulltrúar frá stærstu
verkalýösfélögunum. Auk þess
á nefndin að skila áliti um
hvernig jafnaðarmenn eiga að
starfa i verkalýðshreyfingunni.
Þannig að þegar allt er talið þá
er sambandið milli flokks og
hreyfingar gott, þrátt fyrir það
að við erum ekkí alltaf sam-
mála.
Er hugsanlegt að mismunandi
áherzlur flokks og hreyfingar
geti leitt til þess að samstarfið
fari i vaskinn þegar frammi
sækir?
— Eins og málin standa i dag
þá held ég að þetta muni ekki
gerast. Ég get hins vegar bætt
við að við höfum lagt fram
okkar álit á þvi hvaða leiöir séu
færar til að berjast gegn at-
vinnuleysinu og ég sá það ein-
mitt i blaöinu i dag, að yfir-
maður hagdeildar LO, Poul
Nyrop Rasmussen, hefur látið
hafa það eftir sér, að LO óski
eftir þvi að jafnaðarmenn hætti
samstarfinu við borgaraflokk-
ana, þvi álitsgerðin sé ekki
nægilega góð, en við verðum jú
að fá stuðning borgaraflokk-
anna til að geta komist eitthvað
áfram á þingi.
Eruð þið nauðsynleg verka-
iýðshreyfingunni og öfugt?
— Já þaö tel ég. Ef þú spyrðir
spurningarinnar innan þing-
flokks jafnaðarmanna þá feng-
irðu vafalaust margskonar svör
og þú myndir vafalaust reka þig
á það lika, ef þú spyröir spurn-
ingarinnar innan verkalýðs-
hreyfingarinnar, að menn eru
ekki á eitt sáttir um ágæti þessa
samstarfs.
Þeir hafa nefnilega oröið fyrir
smávægilegum vonbrigðum yfir
þeim tillögum sem viö höfum
lagt fram. En hvað um þaö —
við erum eitt. Þannig hefur þaö
lnge Fischer Möller er sá varaformanna danska jafnaðarmannaflokksins sem hefur umsjón
með skipulagsmálum. Talið er að hún, ásamt félagsmálaráðherranum, Ritt Bjerregaard, utan-
rikisráðherranum, Kjeld Olesen og atvinnumálaráðherranum, Svend Auken, muni keppa um for-
mannssætiðþegar Anker Jörgensen lætur af embætti sem forinaður flokksins. Hér á eftir spjallar
hún um verkalýðshreyfinguna og flokkinn, varnar- og öryggismál og norrænu velferðarþjóð-
félögin, en umræðan um velferðarrikið er i hámarki á hinum Norðurlöndunum.
„MARKMIÐ JAFNAÐARMANNA
FLOKKSINS A NÆSTA ÁRATUG
VERÐUR ANNAÐ EN
ÞAÐ HEFUR HINGAÐ TIL VERIO"
„Breytt stefnuskrá verður að
byggjast á hugmyndafræðilegri
umræðu sem flestra...”
verið frá upphafi. Við skiptum
okkur bara þegar við vorum
orðin svo stór að það þótti henta
betur skipulagslega.
Vaxandi atvinnuleysi og
félagsieg átök, sem áður hafa
verið óþekkt I Danmörku: Eru
þetta ekki einmitt forsendurnar
sem vinstri hópum tekst t.d. að
nota til að gera Iltið úr sam-
starfi verkalýðshreyfingarinnar
og jafnaðarmannaflokksins?
— Jú þetta er rétt, við höfum
heyrt það að mönnum finnist
verkalýðshreyfingin og
jafnaðarmannaflokkurinn, eða
samstarfið milli þessara
tveggja stofnana sé ekki mjög
lýðræöislegt, en við erum vön
þessu. Allir geta náð kosningu á
lýðræðislegan hátt þannig að
allt tal um að við séum ekki
lýðræöisleg er hrein vitleysa.
Það sýnir sig jú, að
kommúnistar hafa náð tölu-
verðum völdum innan verka-
lýðshreyf ingarinnar.
Þetta eru yfirleitt þeir sem
standa lengst til vinstri sem
hafa gagnrýnt jafnaðarmenn
fyrir skort á lýðræðislegum
Þvi er hins vegar ekki að
leyna, að stundum hafa komið
upp ágreiningsmál, þannig aö
menn hafa haldið að nú myndi
allt fara i steik. Þegar við
mynduðum t.d. rikisstjórn með
Venstre (danskur framsóknar /
bændaflokkur) þá gekk svo
mikið á, að sumir okkar héldu,
að það ósætti, sem þá varð til,
myndi aldrei lagast.
Hvaða mál eru það sérstak-
lega sem valda ágreiningi milli
flokksins og hreyfingarinnar?
— Það er nú kannske full
djúpt i árinni tekið að segja að
ágreiningur sé rikjandi. Við töl-
umst jú við og vinnum saman á
mörgum sviðum og tilkynnum
hvorir öðrum, hvað er efst á
baugi.
En við getum ekki þvingað
neitt það i gegnum Þjóöþingið,
sem ekki er meirihluti fyrir. Við
verðum að vinna með ein-
hverjum borgaraflokkanna. Og
einmitt þetta gefur þeim orð-
rómi byr undir báða vængi, aö
samstarfið milli flokksins og
hreyfingarinnar gangi illa.
Ég var t.d. spurð um það i
sem er fámenn og vinnur hratt
og sem hefur þann tilgang aö
leggja fram raunverulegar til-
lögur til lausnar þessum mikla
vanda. Tilgangurinn er sá að
komast að þvi, hvernig skipta
má vinnunni þannig upp, að
mannaflinn fái vinnu. Þetta er
grundvallaratriði.
Auk þessa vinnum við stööugt
að þvi að reyna að finna leiðir út
úr atvinnuleysinu. í ár fær
verkafólk lengra sumarfri.
Spurningin er hversu mikiö það
getur fjölgað störfunum? Ég
held að þeim muni ekki fjölga
svo mjög við þessa breytingu.
Ég hef t.d. lagt fram tillögu um
að þeir sem hafa unnið sam-
fleytt i fimm ár skuli fara i sex
mánaða fri. Þetta myndi t.d.
fjölga störfunum innan DBS
(dönsku járnbrautirnar) um tvö
þúsund manns. Þá hefur LO lagt
til, i samræmi við hugmyndir
ILO, að menn fái fri á fullum
launum til að mennta sig eða
endurmennta sig. Svipaðar hug-
myndir hefi ég haft og aðrar
lausnir, sem liggja utan þess
sem hefðbundið er, verður að
Inge Fischer Möller, varaformaður danska Jafnaðarmannaflokksins
vinnubrögðum, en mér finnst
þeir fara vitlaust að. Þeir
standa hérna fyrir framan
Kristjánsborg og veifa fánum
og hrópa. Þeim væri nær að
breyta skipulaginu innan frá ef
þeir eru svona óhressir með
reglurnar sem gilda, en það
gæti hugsast að þá skorti þolin-
mæði blessaða.
önnur spurning um flokkinn
og verkalýöshreyfinguna: Nú
hafa t.d. itaiskir kommúnistar
komist að þeirri niðurstöðu að
það beri ekki að leggja áherzlu á
flokkinn og siðan verkalýðs-
hreyfinguna. Sjálfstæði
hreyfingarinnar sé ofar öllu.
Hvað viltu segja um þetta?
—- Jú þetta er rétt, en við
verðum að gæta að þvi að á
ttaliu er uppbyggingin allt
önnur en t.d. hér i Danmörku,
bæði hvað varðar verkalýðs-
hreyfinguna og hina pólitisku
flokka.
Ég hef verið niðri á ttaliu og
kynnst þessum málum svolitið.
Þar eru menn t.d. með kristileg
verkalýösfélög og þessi félög
vilja ekki taka pólitiska afstööu
eða vinna pólitiskt, en verka -
lýðsfélag hlýtur jú alltaf að
þurfa að vinna pólitiskt. Þannig
er hreint ekki hægt að bera
saman italskar og danskar
aðstæður hvað þetta atriði
varðar. t
En þetta er hárrétt: Það
verður alltaf vandamál, hvort
kemur á undan, verkalýðs-
hreyfingin eða flokkurinn. Og ég
treysti mér ekki tii aö segja af
eða á um þetta, þrátt fyrir að ég
tilheyri eiginlega verkalýös-
hreyfingunni. Ég treysti mér
ekki til þess aö ákveða að annar
aðilinn hafi réttinn til að vera
númer eitt. Þeir sem koma auga
á vandamálin eru skyldugir til
að gera grein fyrir þvi sem þeir
hafa komist að. Það má
kannske segja að samvinna
jafnaðarmannaflokksins og
verkalýðshreyfingarinnar hafi
verið of ósveigjanlegt, einmitt
vegna spurningarinnar um það,
hver ætti að vera númer eitt, og
þá vilja koma upp smávægilegir
árekstrar.
gær, hvort jafnaðarmenn væru I
þann mund að fara frá völdum,
vegna þess að LO vildi að viö
legðum fram tillögur okkar I at-
vinnu- og efnahagsmálum fyrir
þingið og létum samþykkja þær
eða fara frá völdum að öðrum
kosti....
Já ég ræddi einmitt við
Thomas Nielsen fyrir nokkrum
mánuöum siðan og þá nefndi
hann þetta einmitt, að jafnaðar-
mannaflokkurinn yrði að leggja
tillögur sinar fyrir, ef þær yrðu
felldar þá myndi LO sjá um
kosningabaráttuna fyrir
þessum tillögum ykkar....
— ...já, ég kannast við þetta.
Við höfum yfirleitt lagt fram til-
lögur til að bæta atvinnu-
ástandiö. Það sem viö höfum
gert núna er ekki tillögur á
sama hátt og áður. Núna höfum
við lagt fyrir nefndarálit sem
samiö hefur verið af okkar fólki.
Þar drögum viö saman það sem
við gætum hugsað okkur að
gripið yrði til, til að bæta at-
vinnuástandið. Hugmyndin var
svo að hinir flokkarnir settu
fram sinar hugmyndir. Siöan
kemur það i ljós að hinir flokk-
arnir, bæði borgaraflokkarnir
og hinir svokölluðu vinstri
flokkar hafa ekkert fram að
færa. Þeirra tillögur ná ekki
lengra en til þess, að gagnrýna
okkar tillögur. Þeir hafa ekki
lagt fram eina einustu upp-
byggilega tillögu sem byggja
mætti á i framtiðinni.
Thomas Nielsen skil ég ákaf-
lega vel. Þegar útlit er fyrir að
tala atvinnulausra fari yfir 250
þúsund I samfélagi eins og þvi
danska, sem telur aðeins fimm
milljónir manna i heild, þá er
eitthvað að. Þetta er absúrd, aö
atvinnuleysi skuli vera svona
mikið.
Hvað er hægt
að gera?
— Já, þá vandast nú máliö
svolitið. Nei, maður gæti t.d.
gert það sem menn hafa svo oft
talað um, að koma á fót nefnd,
ekki nefnd sem vinnur i hundrað
ár og skilar áliti of seint, nefnd
finna. Þvi að slokkni ljósið, þá
skiptir ástæðan fyrir þvi engu
máli. Lausnir verða menn að
finna hvað sem það kostar.
Hvað varðar atvinnuieysis-
vandamálið þá erum við háðir
öðrum þáttum en við ráöum yfir
sjálfir, en þrátt fyrir það
verðum við að finna lausnir.
Ertu ekki sammála mér um
það, að velferðarrikið eins og
við þekkjum það frá Noröur-
löndunum stendur frammi fyrir
gifurlegum breytingum?
— Það er alveg gefið að þetta
er rétt. Við höfum unnið að þvi
að þróa þetta samfélagsform,
velferðarsamfélagið, og litið
svo á að það form væri sjálfsagt
mál. En nú allt i einu komumst
við að raun um það, að við verð-
um að berjast fyrir að halda þvi
sem við höfum tryggt almenn-
ingi. Ég held að flestir hefðu
svarið fyrir að þannig hlutir
gætu ekki gerst, fyrir 1978, en
það ár byrjuðu erfiðleikarnir
fyrir alvöru. Allt i einu
komumst við að þvi að vel-
ferðarþjóðfélagið riðar til falls,
þremur árum siöar. Ég held að
enginn heföi trúað þvi fyrir
þremur árum.
Þýðir þetta ekki að jafnaðar-
menn verða að gjörbreyta
stefnu sinni, taka upp nýja
starfsháttu og leita lausna langt
utan þess, sem hingað til hefur
rúmast innan hefðbundinnar
stefnu jafnaðarmanna? Eða
hvernig viljið þið breyta samfé-
laginu til að tryggja raunveru-
lega stefnu jafnaðarmanna?
— Ég get vitaskuld ekki
svarað þvi hvernig jafnaðar-
mannaflokkurinn ætlar sér aö
breyta samfélaginu. Skiljanlega
spyrja blaðamenn slikra
spurninga, en einstaklingur
getur ekki svarað slikri
spurningu. Stefnan, eða hvert
við viljum halda, nú þegar
breytingaskeiö er framundan,
þaö verður að ákveða i stofn-
unum flokksins, þ.e.a.s. árs-
fundirnir og þingin veröa að
taka ákvöröun um þetta.
Þá skiptir það og geysilegu
máli, að viö hlustum eftir þvi
sem kjósendur okkar vilja,
þegar við heimsækjum kosninga-
félögin. Nú þegar er óhætt að
segja, að takmark jafnaðar-
mannaflokksins á næsta áratug
verður annað en þaö hefur verið
hingað til.
Við höfum þegar stigið eitt
skref og hefur þaö vakið mikla
athygli. Það er á sviði félags-
mála. Þetta var ekki auðvelt, en
nauðsynlegt. Það er ekki óhugs-
andi að við verðum að stiga
fleiri slik skref.
6g veit að það yrði of langt
mál að fara oní það i smáatrið-
um, en geturðu talið upp þá
málaflokka sem jafnaðarmenn
þurfa að skoða sérstaklega i
þessu sambandi?
— Það eru varnarmálin, það
eru orkumálin eða oliumálin,
það er stefnan i félagsmálum,
það eru atvinnu- og atvinnu-
leysisvandamálin og efnahags-
mál almennt. Þetta eru þeir
málaflokkar sem við verðum að
brjóta upp og skoöa sérstaklega
út frá nýjum forsendum. Ég vil
taka það fram að ég tel mála-
flokkana ekki upp i forgangsröð.
Þú nefnir sjálf varnarmál. Er
það ekki rétt að umræöan um
varnar-, öryggis- og utanrikis-
mál hefur verið mjög mikil
innan Jafnaðarmannaflokksins
nú uppá siðkastiö. Meiri en oft
áður?
— Jú, það er rétt og ekkert
annaö en gott um það að segja.
Viö höfum alltaf lagt áherslu á
umræður og óskum ekki eftir
þvi að það hvili leynd yfir þeim
umræðum. Þetta höfum viö svo
fengið. Við óskum ekki eftir
þöglum kjósendum.
Inni þessa umræðu fléttast
spurningarnar um kjarnorku-
vopnalaust svæði á Norðurlönd-
unum. Hvað er það sem jafn-
aðarmenn vilja i þessum efn-
um? Hefur afstaða ykkar
breytzt?
— Afstaða okkar hefur ekkert
breytzt. Það sem við höfum sagt
er einfaldlega það, aö viö óskum
ekki eftir að hér séu kjarnorku-
vopn á friðartimum og innan
flokksins eru menn fullkomlega
sammála um þetta atriði. Við
höfum ekki rætt þessi mál til
fullnustu. Við bíöum eftir
skýrslu, sem átti að koma i
desember, en þar á að gera
grein fyrir vopnabúnaði þeim,
sem finnst i Danmörku.
Tilraunir vinstri sinnaðra
flokka til aö láta lita út sem að
við höfum breytt um stefnu i
þessum málum skjóta upp koll-
inum öðru hverju, en eru dæmd-
ar til að mistakast. Vinstri
flokkarnir á Norðurlöndum
halda þvi þráfaldlega fram að
það séu geymd kjarnorkuvopn á
Norðurlöndum og vilja að löndin
veröi lýst kjarnorkulaus. Kjarn-
orkuvopn er hins vegar ekki að
finna á þessum svæöum, en
þessi fullyrðing veröur til þess
aö menn ræða þetta svona mik-
ið.
Það er ekki bara hægt að taka
Norðurlöndin út úr og lýsa þau
kjarnorkuvopnalaust svæði.
Það verður að taka Eystrasaltið
og Kolaskagann inn i þetta
dæmi.Þaðer mjög auövelt fyrir
vinstri sinnana aö hafa þá skoð-
un, að þeir séu á móti kjarn-
orkuvopnum, og vilji kjarn-
orkuvopnalaus Norðurlönd. En
hér eru hlutirnir einfaldaöir
mjög mikiö. Almenningur i
Danmörku er ennþá ákaflega
hræddur viö hættuna að austan,
skiljanlega. Þess vegna er það