Alþýðublaðið - 23.12.1981, Blaðsíða 4

4
Miðvikudagur 23. desember 1981

Um viðtalsbók Ólafs Ragnarssonar við Gunnar Thoroddsen:
ólafur Ragnarsson
ræðir við
Gunnar Thoroddsen
Vaka 1981
Viðtalsbók Ólafs Ragnarsson-
ar við Gunnar Thoroddsen er
þegar orðin ein af melsölubók-
unum iár.Samt fer því fjarri að
hér sé komin stjórnmálasaga
Gunnars Thoroddsens — hvaö
þá heldur ævisaga hans. Von-
andi endist Gunnari líf og heilsa
og, ef mér leyfist að segja það,
tómstundir, til þess að skrifa
sjálfur ævisögu sina. Stjórn-
m álaferill hans er orðinn langur.
og viðburöarrikur. Af slikri bók
yrði t vimælalaust mikill fengur.
Þessi viðtalsbók er fyrst og
fremst málsvarnarskjal Gunn-
ars i innanflokksdeilum I Sjálf-
stæðisflokknum og tilraun til
réttlætingar hinnar sögulegu
stjórnarmyndunar sem opnaði
honum leiðina upp i stól forsæt-
isráðherra þ. 8. feb. 1980. Sú leið
hefur reynzt Gunnari löng og
torsótt. t ævisögu hans kemur
hún i staðinn fyrir „gönguna
löngu” i lifi Maós formanns.
Það sýnir vægast sagt ólíkt póli-
tiskt „göngulag”. Gunnar Thor-
oddsen var ekki fæddur i jötu
byltin ga f oring j ans.
Fööurbróöir Gunnars, Skúli
Thoroddsen, misstiaf forsætis-
ráðherrastólnum árið 1908, eftir
aö hann og bandamenn hans
höföu gengið á milli bols og höf-
uðs á Hannesi Hafstein og
heimastjórnarmönnum i hinum
frægu „uppkastskosningum”
það ár. Sennilega réði sérvizka
Skúla mestu um að svo fór.
Bróðursonur Skúla, sem var
ekki i heiminn borinn fyrr en
þremur árum eftir uppkastiö
hefur nú rétt hlut Thoroddsen-
ættarinnar i hinu islenzka ætta-
samfélagi, þótt það hafi að visu
gerzt 72 árum siöar. Þeir eru
langminnungir á mótlætið,
Thoroddsenamir.
Sá metnaöur Gunnars Thor-
skyldu han, og gert var i
þessum kosningum. Hún réði
m.a. úrslitum um það, að sá
sem þessar línur ritar ákvaö að
kjósa Gunnar Thoroddsen i
þessum kosningum. Fyrir utan
persónulega óvildarmenni eigin
flokki var höröustu fjandmenn
Gunnars i þessum kosningum
að finna meðal þeirra vinstri-
manna, sem Gunnar hefur nú
lyft til valda, með þvi að kljúfa
Sjálfstæöisflokkinn. Pólitikin er
hverflynd, og óútreiknanleg.
Það hefur verið sögulegt augna-
blik ilifi Gunnars Thoroddsens,
þegar hann gekk á fund Krist-
jáns Eldjárns forseta tslands,
og kynnti ríkisstjórn sina.
Þrátt fyrir allar vegtyllurnar
sem á hann höföu hlaðizt, hafði
Gunnar ekki unnið sér þegnrétt
meðal hinna „stóru” i islenzkri
stjórnmálasögu þegar hann
sagði af sér embætti fjármála-
ráðherra i viðreisnarstjóminni
og ákvað að keppa eftir forseta-
tignrnni. Til þess var pólitiskur
framaferiil hans of átaka- og á-
reynslulaus. Hann var ekki hinn
harði baráttumaöur, ekki
leiötoginni sem ruddi brautina.
Hann stóð i skugga þeirra Ólafs
Thors og Bjarna Benedikts-
sonar.
En það er i ósigrinum og mót-
lætinu sem reynir á manninn.
Og það átti eftir að koma á dag-
inn, aö þessi veiziuprúði og
mjúkmáli vonbiðill hinnar
æðstu tignar átti innra með sér
þá hörku, þrautseigju, og —
iangrækni sem þarf til þess að
snúa ósigri uppiávinning. Hann
gafst ekki upp. Hann hugsaði ó-
vinum sinum þegjandi þörfina.
Hann tygjaöi sig á ný út i bar-
dagann og beið færis. Það tæki-
færi barst honum upp i hendur,
þegar keppinautur hans um for-
ystu Sjálfstæðisflokksins klúör-
aöi stjómarmyndarmöguleik-
um sinum, örlagarika daga upp
úr jólum 1979. Þá sýndi Gunnar

sjA«5l»*n.*kurinnWI»-
rðbólgw
KftWtsii'W |!8va»
«4. *i* w.t.»
*♦** * ( {vílr .
»^***f#5*f Jí<
„ -m «%******»*".. . &*.«****^ »
***** énw**** i St<
■<*****»»** , ú»*<-** *£■,’
* ■»»««**
t
Nt* **

wl„
*;>**T: k. ♦***»'*'
úvtiwkmHx- H *y
,,r\* ,rf* f**
,n.< - ***
*#>$►**** ‘

Tilraun
út um
PLO
, „ íi
«***. •• >'****„
»» fW TU»W»»>
„ n» *

«t>. — «»&***
tí*M**-
Leiftursóknin kynnt á forsfðu Morgunblaðsins I nóv. 1979. Geir Hallgrimsson og Gunnar Thoroddsen hliö
við hliö í sameiginlegri baráttu?
„Byltingin er lögleg, ef hún luk
oddsens að vilja verða forseti is-
lenzka lýöveldisins olli hinum
miklu þáttaskilum i lifi hans. Sá
metnaður knýr hann til þess,
einungis 54 ára að aldri, að
draga sig i hlé frá róstum
stjórnmálabaráttunnar og
þiggja náðugt sendiherraem-
bætti i Kaupmannahöfn. Sendi-
herrembætti hafa einatt þjónaö
svipuöu hlutverki i islenzkri
pólitik og lávaröadeildin hjá
Bretum — sem pólitiskt elli-
heimili. En Gunnar hafði ekki
hugsað sér aö kemba hærurnar i
borginni við sundin. Þetta var
byrjunarleikurinn i taflinu um
forsetatignina fyrsta skrefið i
átt til Bessastaöa.
Enþaðfórá annan veg. Ósig-
ur Gunnars i forsetakosningun-
um fyrir Kristjáni Eldjám árið
1968 skipti sköpum i lifi hans.
Fram að þeim tima má heita aö
HfGunnarshafiveriðeinn sam-
felldur „dans á rósum”. Sjálf-
stæðisflokkurinn hafði fært
þessum ættstóra og framgjarna
manni allar þær vegtyllur, sem
hugurinn girntist. Hann fetaði
tröppur metorðastigans, lög-
fræðingur, þingmaður (enn i
dag sá yngsti, sem tekið hefur
sæti á Alþingi), prófessor, borg-
arstjóri, ráðherra, — að þvi er
virtist áreynslulaust. Gunnar
Thoroddsen haf öi aldrei þurft aö
þola ósigur á ævinni fyrr. Ein-
mitt þess vegna var þetta ekki
venjulegur kosningaósigur,
heldur persónulegt reiðarslag.
Kosningabaráttan sjálfvar lika
haröur skóli. Sjaldan eða aldrei
hefur jafnlúaleg rógsherferð
veriö mögni* á hendur einum
frambjóðanda, og reyndar fjöl-
Thoroddsen að hann hefur af
langri reynslu þroskað með sér
leikfléttulist hins pólitíska
bragöarefs.
Þessi bók er málsvörn Gunn-
ars Thoroddsens fyrir stjórnar-
myndun sina, eins konar „apo-
logia pro vitae sua”. Gunnar
Thoroddsen er pólitiskur fóstur-
sonur Jóns Þorlákssonar, fyrsta
formanns Sjálfstæöisflokksins.
Ingibjörg Claessen, kona Jóns
Þorlákssonar var systir Maríu
Kristinar, móöur Gunnars.Rit-
gerð Jóns Þorlákssonar um i-
haldsstefnuna, stutt, knöpp og
meitluð, er bezta málsvörn
þeirrar pólitisku lifsskoðunar á
islenzku . Einn bezti kaflinn i
bók Gunnars er einmitt sú svip-
mynd, sem hann dregur upp af
þessum pólitiska fósturföður
sinum. Og e.t.v. má segja að
málsvörn Gunnars fyrir stjórn-
armyndun sinni verði ekki betur
orðuö, en meö þvi að vitna i' Jón
Þorláksson. Gunnari segist svo
frá: „Hópur manna var að ræða
um byltingar, hvenær hægt væri
að telja,aö bylting væri eöa yrði
lögleg.til dæmis þegar þeirsem
sigruðu i átökunum hefðu tekið
völdin og rikt um skeiö. Eftir að
margvislegar skoðanir og skýr-
ingar höfðu komið fram, þá sló
Jón botninn i umræðurnar meö
einni setningu. HUn var þessi:
„Bylting er lögleg, þegar hún
lukkást.”
Lögmæti (rikisstjórna) er
mikilvægt hugtak í stjórnmála-
fræðum og þá tnilega i stjórn-
skipunarrétti lika. Lögmæti rik-
issýórnar Gunnar Thoroddsens
hefur verið véfengt, einkum af
andstæðingum hans innan Sjálf-
stæöisflokksins. t raun og veru
byggðist hUn á hallarbyltingu i
Sjál fstæðisflokk num . Ætli
Gunnar geti þá ekki tekiö sér i
munn orð Jóns Þorlákssonar sér
til málsbóta: „Bylting er lögleg,
þegar hún lukkast.”
Samviska hins fyrrverandi
stjórnalagaprófessors virðist
anavega ekki haia staðið for-
sætisráðherranum fyrir svefni.
Það, hvernig Gunnar brást
við ósigri sinum i forsetakosn-
ingunum, hefur gert hann að
meiri manni, en ýmsir hugöu
hann vera. Hann sætti sig ekki
við ósigurinn,heldursafnaði liC»
á nýjan leik. I þvi er pólitískt af-
rek hans fólgið. Kannski minnir
þessi saga hans nokkuö á Hrafn-
kels sögu Freysgoða. Það er
sagan af höfðingjanum sem
vegna ofmetnaðar sins og
drambsemi mátti þola niður-
lægingu og smán. En Hrafnkell
lét sér ósigurinn að kennineu
verða, fann sér traustari jörö til
að standa á, endurheimti fyrri
völd og kunni þá betur með aö
fara en áöur.
„Come-back” Gunnars i póli-
tikinni minnir lika á annan ann-
álaðan stjómmálaref: Richard
Nixon — „Tricky Dick” Hann á
það lika sameiginlegt með
Gunnari að enginn maöur frýöi
honum vits en „meira var hann
grunaður um græsku”.
Ég sagði áöan að þessi bók
væri hvorki stjórnmáíasaga né
ævisaga heldur fyrst og fremst
pólitiskt málsvarnarskjal. Hún
er i raun hugsuð sem svar við
„Valdatafli i Valhöll’, eftir þá
Anders Hansen og Hrein Lofts-
son, sem Ut kom 1980. í fyrri
hluta bókarinnar er fariö fljótt
yfir sögu og viðast hvar aðeins
fieyttá yfirborðinu. Það er sagt
fráættum og uppruna, pólitiskri
uppfóstran undir verndarvæng
Jóns Þorlákssonar, stiklað á
stóru um viðskilnaðinn viö Dani
og lýðveldisstofnunina 1944, og
siðan þátttöku Gunnars i við-
reisnarstjórninni sem fjármála-
ráðherra i fimm ár.
Frásögnin af viöreisnar-
stjórninni er reyndar með end-
emum hallærisleg. Hún staö-
festir það, sem ætti að vera
Sjálfstæðismönnum ærið um-
hugsunarefni, að stefna við-
reisnarstjórnarinnar var reynd-
ar alls ekki runnin upp undan
rifjum Sjálfstæðismanna. Hug-
myndagrundvöllur viöreisnar-
innar sem Sjálfstæðismenn nú
almennt lita til sem eins konar
gullaldar, var sóttur til 3ja hag-
fræðinga sem engir voru Sjálf-
stæðismenn á þeim tima. Þeir
voru Gylfi Þ. Gislason, Jónas
Haralz og Jóhannes Nordal.
Fjármálaráöherranum virðast
vera ofarla i huga unnin afrek
við aö lækka tolla á úrum og
kvensokkum. Þá er það eftir-
tektarvert, að Gunnar Thorodd-
sen vildi fyrir enga muni taka
að sér embætti fjármálaráð-
herra. Þannkaleik vildihann aö
Ólafur Thors tæki frá áer, en
Stjórn Heimdallar 19.31. Frá vinstri: Jóhann G. Möller, Ragnar
Lárusson, Thor Thors, formaöur, Gunnar Throddsen og Guðmund-
ur Benediktsson.
/