Vísir - 24.02.1971, Side 6

I
V1 SIR . Miðvikudagur 24. febrúar 1971.
X
Hannes Kr. Dav'iðsson:
HJÓNAGARÐAR ERU
HUGSUNARLEYSI
JJugtakið háskóli eða ,,univer-
sitet‘‘ er mjög gamalt og
sínu eldra en íslandstoyggö
segja fróðir menn, Á upphafs
tímum þessara skóla voru sam-
göngur hægar og því leiddi af
sjálfu sér, að menn sóttu skól-
ana um langa vegu tímalega
auk þess sem hægar samgöngur
festu menn í byggðalögum og
menn fluttust oftast til sfns
heima aö loknu námi. Um okk-
ur íslendinga á þetta við allt
fram á þessa öld, að við stofn
um hér okkar eigin skóla, menn
fóru til Hafnar, en Hafnarstú-
dentar komu oftast heim að
námj loknu. Eftir að háskóli
okkar tók til starfa, bjuggum
við við innanlands samgöngu-
tregðu i rauninni allt fram til
stríðsloka 1945. Þessum hærri
og strjálu skólum hefur þannig
ætíð fylgt sú þönf að hýsa þá
heimilisleysingja, sem aðkomu-
námsmennirnir voru. Bæjarsam-
félögin, sem skólamir voru stað
settir i, munu ekki altjent hafa
verið reiðubúin til þess aö taka
í sig studiosana því þeirra mun
oft hafa verið nofckuð afbrigði-
leg hegðun, sem tftt er um ein
staklinga, sem\losna út tengsl-
um við sitt samifélag. Auk þess
sem þetta námsfólk hefur oft
og tíðum ekki verið bendlað við
þá fjármuni, að einstaklingar
færu að byggja við hús sín til
þess að leigja þessu fólki, sem
svo Ieitaði burt til átthaganna
þegar hámsdvöl lauk. Þá höfðu
menn ekki enn fundið upp
„tourismann“ til þess að fylla
upp 1 tímabundnar fjárhagslegar
eyður, Skólamir sjálfir eða yfir
völd fóru því að byggja sér-
stök hús handa námsmönnum,
þ. e. stúdentagaröana, til þess
að leysa þessa þörf stúdíosanna.
Og segja má að þetta hafi ver-
ið eina færa leiðin, þvf hitt
hefði naumast verið framkvæm-
anlegt að gera borgaraheimilum
að skyldu að taka til sín þessa
félagslegu umkomuleysingja,
sem aðfluttu stúdentamir voru.
Hér má benda á niðurstöður
athugana, sem gerðar voru á
nemendum í læknadeild hér,
um slakan námsárangur utan-
bæjarmanna fyrsta og annað
áriö eftir að þeir fluttu í há-
skólann. Gæti það bent I þá átt,
að hin félagslegu tengsl ein-
staklingsins séu honum mjög
mikilvæg.
Hitt liggur £ augum uppi, að
stúdentagarðamir uröu einnig
til þess að einangra námsmenn-
ina frá samfélaginu og bjappa
þeim saman { nýtt og afmark-
að samfélag, heim stúdentsins
og háskólaborgarans, heim sem
var að ýmsu leyti laus undan
reglum hins borgaralega sam-
félags utan stúdentagarðsins.
Þessu fylgdu bæði kostir og
gallar. Fjarlægingin frá dagsins
þrasi veitti stúdentinum oft
möguleika á að koma með rétt-
mæta athugun og gagnrýnj á
samfélagshegðuninni. Hins veg-
ar varð það oft áberandi, að
hinn „lærði maður“ hafði sam-
fara náminu losnað úr félags-
legum tengslum og trndan á-
byrgðarvitundinni um farsæld
meðbræðranna og orðið að fé-
lagslegu dekurbami með ýms-
um hegðunarkenium eins og
dekurbarna er vani.
Hér er rétt að minna á, að
öll dráps- og eyðingartæki
mannkynsins eru verk lærðra
manna, hverra samfélagsvitund
takmarkaðist við spurninguna
„á ég að gæta bróður míns?“
Þannig hefur þetta verið og
er það enn stúdentagarðurinn
leysir ákveðinn vanda einstakl-
inga og skapar oift nýjan vanda
samfélagsins. Þetta má þó segja
að sé tiltölulega hættulítið því
að hinir félagslegu laustengdu
einstaklingar bera hvort sem er
oft 1 sér viss hegðunarvanda-
mál af ýmsum toga, hvort sem
þeir eru innan garðs eða utan.
Um tíma var það svo, að
arkitektarnir höfðu nokkra sér
stöðu meðal þeirra lærðu manna,
sem fengust við hagnýt fræði,
að því leyti að þeir reyndu að
miða verk sín við þarfir sam-
félagsborgaranna og sjá fyrir
afleiðingar þeirra fyrir sam-
félagið. Undanfarna 3 áratugi
hefur þessi sérstaöa þó farið
síminnkandi eftir þvi sem tengsl
in milli verkefna þeirra og borg
aranna hafa oröið lausari, en
þeir hafa eins og aðrir lærðir
menn gengið á hönd þeim fjár-
magnsiþéttingum, sem hafa kom
ið fram sem verkefnaveitendur
í þjóðfélaginu og hefur arkitekt
unum orðið annarra um að
hlýta þeim lögmálum, sem fjár-
magnið hefur sett þeim og kall
að tækni og hagsýni og krafizt
að réðu lausn vandamálanna, en
að sinna um umhverfis- og Mfs-
þarfir borgaranna, Heggur sá
er hlífa skyldi.
Þess vegna sýnist mér rétt
þegar háskólinn nú snýr sér
til arkitektastéttarinnar um aö-
stoð til lausnar viðfangsefninu
„hjónagarður“ arkitektarnir og
háskólinn leitist raunverulega
viö að skilgreina þær\ ósk-
ir, sem að baki liggja og reyni
að sjá fyrir þau áhrif, sem við-
urkenning hugtaksins og lausn
verkefnisins hafa, fram á við
Þetta ætti að vera auðsótt þar
sem verkefnisveitandinn í þessu
tilfelli er hábora frjálsar hugs-
unar og rýnistarfsemi í land-
inu.
Ég leyfj mér að benda hér á
nokkur atriði. Huatakið „hjóna-
garður“ kemur ekki upp sem
ósk frá samðSlaginu. heldur kem
ur það upp hjá stúdenjum og
rökstyðst með þeirri staðreynd,
að þaö er nú orðið aígengt, að
stúdentar hafi tekið þá félags-
legu ákvörðun að ganga í hjóna
band. Eigi að síður vilja þeir
áfram hafa möguleika á þeim
sérréttindum að lifa í stúdenta-
samfélaginu. en ekki útj meðal
fólksins. Þetta virðist benda
til þess að viðhorf stúdentanna
eigj rót í einstaklings þægind-
um og, því viðhorfi sérhópsins,
að hans séu ákveðin sérréttindi
án tillits til stærri heildar. Ein
kenni, sem hafa komið fram í
hegðunarmynstri ýmissa háskóla
manna á undanförnum tfmum.
Hitt virðist mér til athugunar
hvort það værj ekki framvindu
samfélagsins hollara, að þeir
giftu stúdentar héldu áfram
sinni félagslegu akvörðun og
búsettu sig úti meðal fólksins.
Því vera mætti, að víxlverkandi
áhrif aukinnar þekkingar og
skynjunar á lífi og Lífsaðstæöum
fólksins leiddu til aukins þroska
hinna „lærðu“ einstaklinga. Þaö
er ekkj gott ef það skyldi gleym
ast, að háskóli er ekki einka-
fyrirtæki stúdenta til sérstöðu-
myndunar, heldur félagslegt fyr-
irtækj til að afla, varðveita og
framselja þá þekkingu. sem
nauðsynleg er til viðhalds sam-
félagi manna. Gjalda verðurvar
hug við allri viðleitni til sér-
stöðumyndunar.
Á undanförnum áratugum hef
ur hvers konar þekkingu fleygt
fram, þó meir hinni hagnýtu
„.taekpinni".. SamtHnis-.hefur. það ,
opinberazt, að menntakerfi okk-
ar tíma hefur sent frá sér grúa
af mönnum, sem voru orðnir
siðferðilegir vanskapnaðir,
menn sem beita þekkingu sinni
og láta hana fala hverjum sem
er án tillits til afleiðinganna
fyrir meðbræðurna. Það er löng
leið frá Pasteur til þeirra sýkla
fræöinga, sem í dag rækta sýkla
til þess ætlaða að drepa fólk.
En þessir menn eru afsprengi
menntakerfis nútímans, að sjálf
sögðu að viðbættum arfgengum
eiginleikum og uppeldi í\æsku.
En það, að þeir skulj finnast
£ svo rikum mæli. bendir til
þess að félagslegur og siðferöis
Legur þroski sé verr á vegi
staddur í menntakerfinu en þekk
ingin um efnislegar staöreyndir..
Hvarvetna í þvi siðmenntaöa
umihverfi blasir nú við eyðilegg-
ing og útrýming lífs vegna þess
aö menn ganga til athafna og
framkvæmda án þess að hafa
séð fyrir afieiöingarnar. Hvort
mundu t. d. þeir efnafræðingar,
sem komust á snoðir um lífs-
eyöingareigindi D. D. T. gagn-
vart skorkvikindum, hafa hugs-
að út í, að það gætj leitt til
eitrunar fiska og dýra við norð
urskaut, hafa hugsað út í, að
það gætj leitt til eitrunar fiska
og dýra við norðurskaut, að
garöyrkjufyrirtæki í suöurthluta
Bandaríkjanna notuðu sér efn-
ið til að koma í veg fyrir upp-
skerurýrnun af völdum skor-
kvikinda. Og aö sú lind Mfs
og gnægta, sem Golfstraumur-
inn var okkur Íslendingum gæti
breyzt í uppsprettu eiturs og
hörmunga.
Ég nefndj þessi dæmi til þess
að benda á mikilvægi þess að
ábyrgöarkennd og siðferðis-
þroski fylgi aukinni staðreynda
þekkingu.
Með auknu jafnrétti kynjanna
... ....I
verður það æ algengara, að kon-
ur Leggi stund á langtíma
fræðslu (sem næst 10. hver
islenzkur arkitekt er kvenkyns).
Ýmsar þessar konur giftast á
námsárum og oft bverfa þær
frá námi til þess að sinna bú-
sýslu og börnum, hitt mun mjög
fátitt, að karlkyns stúdentar
hverfi frá námi svo konur
þeirra getj stundað þekkingar-
öflunina ótruflaðar. Þetta mis-
ræmj mun að einbverju leyti
eiga rót sína í sérhóparéttinda
fyrirkomulagi þess samfélags,
sem karlkyniö hefur rnótað sjálf
um sér til hagsbóta. Því verður
að sjálfsögðu ósvarað hvernig
samfélagið væri á vegi statt ef
það hefði mótazt af sérréttind-
um kvenkynsins.
Séð frá samfélagsheildinni
virðist vandamáliö, sem til úr
lausnar er, vera það, aö sú
ákvörðun um félagsleg sam-
skipti, sem bjónaband og barn-
eign er, hindri ekki hæfileik-
um búna einstaklinga í háskóla
náminu, þvi uppskera samfélags
ins af því aö starfrækja háskóla
hlýtur að verða þeim mun betri,
sem skorður fyrir námsástund-
un nálgast það meir að verða
vitsmunir og félagslegur þroski
eingöngu, en ekki utanaökom-
andi aðstæður mótaðar af sér-
hóparéttindum og arfgengi
þeirra. Um möguleika til há-
skólanáms ætla ég þvi, aö æski
legast sé, að þeir markist ekki
af kynferði einstaklinganna held
ur af hæfileikum þeirra til þekk
ingaröflunar og þekkingarávöxt
unar.
Það mun skoðun margra, sem
fást við athuganir á hegðun
, fólks og uppeldi, að það sem
mestu varði um félagsleg við-
brögð og siðferðileg séu þau
áhrif, sem einstaklingurinn verð
ur fyrir í æsku. Það bendir til
þess að það vefti á nokkru, að
giiftir háskólastúdentar lifi eðli-
legu lífi, en daglegt hegðunar-
mynstur mótist ekki af sérhóp
um eöa séhagsmunum. Því með
því móti má að nokkru er til
vi'll tryggja, aö núverandi sér-
hópsvið'horf vaxj ekki áfram. Ég
ætla, að þekkingaröflun á sama
grunni og aðrir fást við aðra
vinnu, verði betur á vegi statt,
en það barn sem vex upp inn-
an sérhópsins í „hjónagarðin-
um“.
Börnin flytja foreldrunum
tvennt ólíkt. Ánnars vegar kalla
þau á foreldrana sem félagsver-
ur og hins vegar verða þau for-
eldrunum fjötur um fót í ýmsu
starfi, þar á meðal í náminu,
sem þó einnig skyldi hafa þrosk-
að foreldrana sem félagsverur.
Trúlega gerði þaö samfélaginu
meira gagn að reist yrði bama-
hemili við háskólann þannig, að
foreldri eða foreldrar gætu feng-
ið gæzlu fyrir börn sín meðan
þau sjál'f sinntu vinnu í skólan-
um eða utan hans og væru svo
samferða börnum sínum heim
aftur að loknu starfi.
SkyLdi það ekki geta verið
gott félagslegt uppeldi fyrir karl
kyns stúdent að fara með bam
sitt á bamaheimili meðan hann
sinnir fyrirlestrum, en móðirin
er að fyrirvinnustörfum úti í
bæ, eins og þær em margar.
Eins hygg ég, að það séu bam-
inu eðlileg og þroskaavænleg
tengsl að dvelja á barnaheimili
á sama stað og foreldriö er að
vinna. Það verður trúlega ekki
mælt og vegið nákvæmlega
hversu mikil áhrif foreldrar
hafa til andifélagslegra viðbragða
barna sinna þegar þau em látin
finna, aö þau eru fyrir. Því er ör-
ugglega betra, að háskólastúd-
entinn vaxi upp í samvirku fjöl-
skyldufélagi í æsku sinni.
Ég vil hér taka fram, að ég
tel ekki eðlilegt það fyrirkomu-
lag, sem algengast er, að konan
bverfi frá námi og farj að vinna
fyrir þörfum beggja, en ekki
maðurinn. Það er aðeins um að
ræða afleiðingar af sérhópsihags-
munum karla á kostnað kvenna
og ef til vill á kostnað heil-
brigörar framvindu samfélags-
ins, en ekki jákvætt frjálst val
um hegðunarhætti.
Kjami málsins fyrir okkur
arkitektana, held ég sé, að við
séum vakandi fyrir því, að með
lausn viðfangsefnisins erum viö
að hafa áhrif á þroska komandi
þekkingarmanna.
Ég ætla, að með því að halda
áfram í hugsunarleysi að færa
hið ævaforna fyrirkomulag ein-
staklingsgarðanna yfir á gifta
stúdenta, séum við að stuðla að
áframhaldi á því ástandi, sem
nú er og sem eins og ég hefi áð-
ur bent á hefur fært okkur þá
óhamingju sem sérhópastefnan
hefur Leitt af sér.
Mér yirðist það liggja Ijóst
fyrir, að forráðamenn háskólans
verði aö víkka sjóndeildarhring
sinn í þessu máli, en ekki bara
halda áfram I gömlu fari án
umhugsunar.
Og viö arkitektarnir hljótum
að gera ofckur Ijóst. að við verð-
um að brjóta af okkur eigin sér-
hópsviðjar og komast til þess að
skoða afleiðingar gerða okkar.
Það, að byggja hjónagarð, er
ekki bara þaö að fá vinnu við 1
stk. arkitektur ti] viðbótar. Viö
erum með því að hafa áhrif á
þróun og þroska þeirra manna,
sem geta ráðið úrslitum um
hversu vegnar mannlífinu.
í stað þess að gera I hugsun-
arleysi það sem fyrir okkur er
lagt, verðum við að fá sameigin-
legt vandamál samfélagsins og
giftra háskólastúdenta tekið til
raunverulegrar yfirvegunar og
finna því þá lausn, sem leitt
getur til farsældar. Hitt er ó-
verðus framkoma við samfélag-
ið, sem menntaði okkur, að end-
urtaka án umhugsunar gömul
form og athafnir.

mxp.iz-zapmjizmmasafs: