Vísir - 08.01.1972, Blaðsíða 7

V í SIR . Laugardagur 8. janúar 1972.
cTVIenningarmál
Sœnskir ritdómar um Leigjandann:
Vanmátturinn í
skugga valdsins
T verkfallinu á dögunum var
A frá því sagt aö Leigjandinn,
skáldsaga Svövu Jakobsdóttur.
væri nú öðru sinni lögð fram
af íslands hálfu til keppnj um
hin árlegu bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs. — Dómnefnd
kemur saman til atkvæða-
greiðsiu um verðlaunin á mánu
daginn, og verða þá úrslit birt.
En verðlaunin sjálf verða að
venju aflhent á fundi Norður-
landaráðs síðar f vetur.
Leigjandinn mun hafa feng-
ið allgóðar undirtektir dóm-
nefndarmanna í fyrra þegar bók
in var í framboði i fyrra sinn.
í sumar kom hún út í Svíþjóð
hjá Bonniers-foriagi í þýðingu
Ingegerd Fries, bókaflokki þar
sem eingöngu birtist nútímaleg
ur skáldskapur, og hefur bók
m fengið vinsamlegar viðtökur
gagnrýnenda
og sjáifsagt mátti vænta
leggja flestir gagnrýnendur
í sænskum bíöðum mest upp
ör pöfftaskri merkingu sögunn
ar freista þess að ráða að þeim
haétt; í efnisatriði og tákngerv-
ingar hennar.
hessi íslenzka dænrisaga er
aaðráðin í því efni sem mestu
sfeSptir. segir f. a. m. Caj Lund-
gnen í rftdömj I Svenska Dag-
btedet. Það verður með köflum
óþægiíega giöggt að sögunni er
fjcrst og ftemst ætlað að lýsa
stjörwmáteástaTrdin’U á Islandi
og þá sér í lagi afstöðu.
landsins tfl Bandaríkj-
anna . . En það sem Svövu
Jakobsdöttur lánast bezt að
leysa af hendj í sögu sinni er
lýsing fötksrns tilfinningah'fs:
þeirrar titfinmngar að vera i
senn innilokaður og á berangri,
varnarlans og í tryggr; gæzlu
— ásamt máttvana bræðj yfir
því að vera samábyrgur um
atbnrðarás sem maðwr raeður
sjáífur engu um. Þessi tílfinn
iug gefur sögunni híta og lif
þótt, því miður, braki með köfl
um í táknikerfum hennar. List
rænt jafnvægi sögunnar gengur
t. a. m úr skorðum þar sem
metmimir i sögunni, húsbóndi
og leigjandi, beinh'nis vaxa sam
an í einn mann, það jafnvægi
hims verulega og óverulega sem
þarf til að gera sögur af þessu
tagi trúverðugar. En kannski er
því ðrðugra að viðhalda sliku
jafnvægi þeim mun brýnnj boð
skap sem hofundur hefur að
flytja. Og það má vera að póli-
tísfeár dæmisögur burfi á að
hatda hlutlægri yfirsýn, fjar-
lægð frá efniviðnum sem bin
um gáfuðustu höfundum getur
reynzt ofurefli, segir Caj Lund-
gpam.
Ctjórnmál og bókmenntir eru
^ starfssvið sem mðrgum
mun sýnast að eítkj eigi sam-
an. En vera má að þetta borfi
öðruvísi við á íslandi — þar
sem menn hafa tekið bókmennt
irnar aivarlega f 1100 ár, segir
Anders Ringblom i Syrisvenska
r i
Svava Jakobsdóttir.
Dagbladet Svava Jakobsdóttir
er stjórnmálamaöur, og hún
er lffca rithöfundur. Það er ó-
hætt að geta sér j>ess tij að
sæbi sitt á alþingi hafi hún m.
a. unnið vegna þess frægðarorðs
sem áður fór af bókum hennar.
Og það á þá einkum við skáld
sögu hennar, Leigjandann,
tímabæra pólitíska dæmisögu
sem augljóslega fjallar um sam
neyti eyríkisins litla við hinn
stóra heim og þá sér í lagi
Bandarikin ... Svava lýsir í
sögunni íslenzkri utanrikispóli
tík, allt frá því á fimmta ára-
tug aldarinnar, Keflavíkursamn
ingnum og inngöngu tslands i
NATO .. Það sem fyrir henni
vakir er fy'rst og fremst að
lýsa auðmýkingunni, því örygg
isleysj og óhugnaði sem návist
„Ieigjandans‘‘ veldur —. van-
mættinum T skugga valdsins. Þá
lýsingu leysir hún af hendj með
meistaralegu handbragði, mik-
illi skarpskvgen; og næmi á fár
ánleik smámunanna Hinir
hversdagslegustu hlutir fá
dulda merkingu. leikast viö á
fjarska margbrotinn hátt: áreið
anlega þarf íslenzkan lesanda
til að ráða dæmi sögunnar trl
hlftar •. En Svava Jakobsdótt-
ir vdrðist ekkj sjálf taka af-
dráttarlausa afstöðu, t. d. til
herstöðvarinnar í Keflavík. Sg
an'gerist öll í.meðvttund kon
unnar I sögunni. I sögulok er
hún að lamast. Okkur er ekki
gefið til kynna hvað gera skuli.
Við vitum það eitt aö þetta
ástand þessi lamandi niöurlæg
ing, er óþolandi Það er ljóst að
þessi lýsing hefur átt sterkan
hljómgrunn á íslandi, einkum
á meöal ungs fölks, segir> And-
ers Ringblom að lokum. En
eftir er að sjá hverju skáldkon
an fær tíl vegar komið sem
stjórnmálamaður.
gtílsháttur Svövu Jakobsdótt-
ur er' ekkj sér í lagi „ís-
lenzkur“ heldur mótaöur af al-
þjóðlegri hefð expressjónrsma
og absúrdisma. Hún setur tákn
ræna atburðarás niður í hvers
dagslegt umhverfi sem lýst er
út í hörgul — rýfur þannig
raunsæj frásagnarinnar, en
jafnframt er furðum sögunnar
lýst með raunsæislegum hætti.
Þessj sögutækni er ættuð frá
Kafka, segir Gunilla Bergsten
í Upsala Nya Tidning.
Leigjandinn fjallar um ötta
.. En þótt sagan sé ekki dæmi
saga þar sem hvert efnisatriði
hefur til að bera alveg tiltekna
merkingu má greina ýmis tákn
kerfi í sögunni. Þannig er nær
tækt að sjá 1 sögunnj dæmi um
pólitíska stöðu íslands i vernd
og skjóli Bandaríkjanna sem
jafnframt felur í sér nýjan
háska. Otj fvrir dyrum þeirra
stendur neyðin sjálf, þriðji heim
urinn sem ekki verður útilok
aður tij lengdar ... En um
fram allt er Leigjandinn heim
spekilegs efnis. Sagan fjallar
um mannlega einveru óttann
við hið óþekkta, bæði innra
með manni sjálfum og hin ytri
myrkravölcl, sérllagj dauðann.
Þannig séð lýsir saga Svövu
Jakobsdóttur algildum mannleg
um vanda — áhrifamikið ve’-k
t sínu litla broti
1 öörum sænskum ritdómum er
1 víða tekiö í svipaðan streng,
einatt meö sterkum lofsyrðum
um bókina. Þannig segir rithöf
undurinn Karl Rune Nordkvist
í Arbetarbládet:
Saga Svövu Jakobsdóttur
minnir mann ósjálfrátt á ann-
an mikilsháttar norrænan rithöf
und, Tarjei Vesaas. Hann kafar
í djúp mannlífsins með þv{ að
tjá innrj vanda og spennu. Sögu
fólk Svövu Jakobsdóttur er
gætt dularfullu, viökvæmu Kfi.
Sagan lýsir kennd ókunnugleilca
sem allir þekkja við lífshætti
þar sem orð eins og „öryggi“,
„sannfæring“ hafa æ minná'
gildi.
I Arbetet, Málmey. segir Lisa
Genell-iHarrie:
Hinn sarnanþjappaði texti
Leigjandans er gæddur spennu
sem leiðir hugann að leikskáld
um eins 0g Beckett, Ionesco
eða Pinter. Vera má að sagan
liti öðruvísi út án fordætnis
absúrdistanna sem þegar eru
klassískir höfundar. En án
Svövu Jakobsdöttur vissum við
minna en ella um það hvernig
getur reynzt að búa á Islandi
— fyrir opnu hafi, rótt einsog
við opnar dyr,' við fjárstyrk
og vernd „leigjandans“, óréiðu
og ótta allt að magnþroti.
J^eigjandann í sögunnj má
taka sem tákngerving er-
lendra áhrifa á íslandi, segir
að lokum Anderz Harning í
Göteborgs-Tidningen: amerískr-
ar gervimenningar sem brátt
tekur fyrir kverkar fornrar þjóö
menningar. Hér getur' ekkj orö
ið um neitt samlífi aö ræða:
peningadrekinn hlýtur að fara
með sigur af hólmi. En hvað
verður þá eftir af „örygginu"?
Því er örðugra að svara eða
spá í þaö hvort . nýtt öryggi
komj f staðinn ... Á aöfanga
dagskvöld ber nýr gestur að
dyrum Það er þá sem menn-
imir tveir, leigjandi og húsráð-
andi taka að vaxa saman í
einn, nýjan mann ... Sögunni
Iýkur með þessari mynd í hálf
rökkr; og frosti Þá hefur slð
ustu leifum. sjálfijaa|5is, verið
fórnað á altarj j jjryggisins.
Svava Jakobsdóttir veit hvaö
Evrópu bíður ef hinn ókunni
verður ekki stöðvaður í tæka
tíð.
Smurbrauðstofcm
Njálsgatd 49 Sími 15105
Auglýsingadeild
VÍSIS
ER TIL HÚSA AÐ
HVERFISGÖTU 32
Opið alla virka daga kl. 9-
nema laugardaga kl. 9-12
SÍMAR 11660 og 15610