Vísir - 11.11.1972, Blaðsíða 7

Ólafur Jónsson skrifar um leiklist:
Ó, mér stendur
ogn...
Fógetinn i Aþenu: Bessi Bjarnason
öfgarnar, allt frá látbragösleikn-
um i upphafi þar sem sleginn er
tónn sýningarinnar, einföld and-
stæðumynd friðsældar og ófriðar.
Það felst i aðferð sýningarinnar
að leikurinn er borinn upp og
fram af leikhópnum i heild, ekki
einstökum leikendum, það eru
kórar aþenskra karla og kerlinga
sem i rauninni fara með „aðal-
hlutverk” hans. Hér verður þvi
ekki farið út i umgetningar ein-
stakra hlutverka með tilheyrandi
nafnarunum — aðeins getið Lysi-
strötu sjálfrar: Margrétar Guð-
mundsdóttur sem nú fær loks að
njóta sin i sjónarmiðju leiks. En
hverju einstöku hlutverki i
atriðaröð leiksins er að sönnu
gerð fullnægjandi, oft mjög skop-
leg skil i snurðulausri samfellu
efnisins, kóra og leikatriða.
Þetta varð minnisvert kvöld,
eitt hið glaðasta sem ég man i
Þjóðleikhúsinu. Og vel átti það
við að ásamt leikstjóranum komu
aðrir ungir menn til starfa að
þessari sýningu nýrrar kraftbirt-
ingar: Sigurjón Jóhannsson sem
gerði fjarska haganlega leik-
mynd sýningarinnar, og Atli
Heimir Sveinsson sem saman tók
ogsamdi tónlistina viðleikinn. An
þess að trana sér neinstaðar fram
átti hún áreiðanlega sinn mikla
þátt i þvi hversu vel leikurinn
tókst, og þeim sigri sem vannst.
þjóðlifi samtimans, tungutakiö
mergjað og óheflað, ádeilan oft
persónuleg og svæsin,” segir
Kristján Árnason.
En um vetkefni þýðandans seg-
ir Kristján á meðal annars að
þýðing til leiks nú á dögum hljóti
að krefjast tilfæringa eða breyt-
inga á stöku stað — „allt frá þvi
að krukka litillega i textann til
þess að græða við hann. Hefur
það og verið gert hér, en þó innan
þeirra marka að þessháttar brjóti
ekki niður hinn upprunalega
ramma leiksins.”
Aö predika frjó-
semi og frið
Þetta er vitaskuld viðurkennd
aðferð við þýðingu og flutning
Lysiströtu nú á dögum — en raun-
ar er skammt til þess tima að litið
var á leikinn sem óhafandi, alltof
klúran og ruddalegan til að hann
væri takandi i alvöru. Klassisk
gerð leiksins á sænsku (eftir
Hjalmar Gullberg og Ivar
Harrie) var, til dæmis, gerð til
leiks með stúdentum fyrir fjöru-
tiu árum. Hún auðkennist af
fjarska lipurri ljóðrænni kveð-
andi, ýtarlegri staðfærslu orð-
færis og efnisatriða til samtim-
ans. En það er andheit og innileg
friðar-predikun textans sem ber
hann uppi á bak við og undirniðri
öllum öfgunum, hinum klúru til-
burðum og skringilátum leiksins.
An þess að hafa lesið texta
Kristjáns Arnasonar virðist mér
þýðingu hans eindregið beint i
sömu átt. Hún hefur að visu ekki
sömu ljóðrænu prýði og lipurleik
til að bera, bæði orðfæri og kveð-
andi miklu óheflaðri, grófari og
klúrari, og mikið lagt upp úr alls
konar völsaefni i málfari og
óduldum skirskotunum i textan-
um. En vel má vera að islenzka
gerð leiksins reynist að þvi skapi
upprunalegri, gróskumeiri og
beinlinis trúrri frumgerðinni. Og
það sýnir sig i Þjóðleikhúsinu
(eins og áður á Herranótt) að is-
lenzki textinn er einkar leikhæfur
Eilif barátta kynjanna: skæruhernaður i Lysiströtu
Þjóðleikhúsið:
LYSISTRATA
Gleðileikur eftir Aristofanes
Kristján Arnason þýddi úr grisku
Leikstjóri: Brynja Benedikts-
dóttir
Leikmyndir og búningateikning-
ar: Sigurjón Jóhannsson
Tónlist: Atli Heimir Sveinsson
Ef leiklist og leik-
menning okkar daga á i
raun og sann upphaf sitt
aftur i grárri frjósemis-
dýrkun, bakkusarhelgi
klassiskrar fornaldar —
þá eiga islenzkir leik-
húsgestir kost á þvi um
þessar mundir að bergja
á sjálfri upprunaleikans
lind. Og hvernig sem
hinum nánari sifjum er
hversdagslega háttað er
eitt vist: það er engu lik-
ara en nýr og heilnæmur
andi fari um Þjóðleik-
húsið með þangaðkomu
Lysiströtu, hins forna
gleðileiks eftir Aristó-
fanes.
Kristján Árnason vikur að þvi i
fróðlegri grein sinni i leikskránni
að eðlilegt sé að „elzta gerð” hins
klassiska skopleiks, leikform
Aristófanesar, höfði fremur til
áhorfenda nú á dögum en „yngri
gerðir” klassiskra gleðileikja.
Það ætti engum að koma á óvart i
þjóðfélagslegu umróti okkar ald-
ar, þegar listin verður að taka
mið sin af félagslegum sjónar-
miðum og baráttu og tjáningar-
mátinn verður jafnframt hispurs-
lausari og harðari. En þessir
fornu leikir „einkennast mjög af
nálægð sinni við upprunann, þeir
eru gróskumiklir og nátengdir
og einatt fjarska fyndinn. í þvi
sem mestu skiptir tekst honum
sin tilætlun: að samræma óþving-
að daglegt mál, alls konar sam-
timaefni í málfari, hefðbundnum
brag og kveðandi gleðileiksins á
starfhæfu islenzku máli.
Enginn sem á annað borð ber
að sýningu Lysiströtu i Þjóðleik-
húsinu þarf að velkja fyrir sér
samtimagildi leiksins. En það er
auðvitað háttur klassiskra leikja
að tala jafnt til allra tima, að
manni finnst, einatt timabærari
verk en flestallt nýsamið efni. Og
auðvitað er það hversdagslegur
hlutur að segja að það „eigi er-
indi” við alla tima jafnt að
predika þeim frið og frjósemi.
Kynósa
tiðir
En burtséð frá þeim almenna
sigilda „boðskap” leiksins má vel
vera að, margvisleg önnur efnis-
atriði hans höfði umsvifalausar
til okkar samtíma en annarra.
Kynferðis-verkfall kvennanna i
leiknum skirskotar á annan veg
til „eilifrar baráttu kynjanna” i
skáldskap og sálarfræði daglegs
lifs. En á hinn veginn á það lika
mætavel við okkar tima rauð-
sokka-hreyfingar og alls konar
róttækra baráttusveita fyrir friði
i nýjum og betri heimi. Einnig á
okkar tima tiðkast kynferðislegt
frjálsræði, mikið hispursleysi i
tali um kynferðismál, einnig alls-
konar völsadýrkun, unz talað er
um kynósa tiðaranda. En hitt
væri verra ef áhorfendur hefðu
ekki annað að sækja á sýningu
Lysiströtu en kitlur út af klám-
fengnu orðbragði. Frjósemis-
dýrkun leiksins, að hans óheflaða
hætti, skefjalausa orðbragði og
tilburðum, er einmitt samofin
friðarskoðunum hans, svo að
þetta verður ekki sundurgreint.
Og veigamesta skirskotun
leiksins til okkar tima má vera að
felist i hispursleysi hans, öllu
hans klúra blygðunarleysi. Einn-
ig við lifum tima takmarkaðrar
virðingar fyrir arfhelguðum hug-
myndum, hvort heldur er um
þjóðfélagslega stöðu kynjanna,
vald og virðingu rikisins, gildi
auðmagnsins i heiminum — eða
bara það sem „sæmandi” sé i
skáldskap og listum. Og það er
Lysistrata: kór aþenskra öldunga
gegn hverskonar slikum arftekn-
um hugsunarvenjum sem leikur-
inn beinir sinu bitra og káta,
sundurtætandi skopi.
Einfeldni, öfgar
og blygðunarleysi
En hinn nýi andi, rammi safi
sem manni þykir auðkenna sýn-
ingu Lysiströtu i Þjóðleikhúsinu
stafar ekki eða ekki einungis af
efni og orðfæri leiksins. Það sem
gildir umfram allt annað er hand-
verkið i leikhúsinu, hin frjáls-
mannlega og hispurslausa með-
ferð leiksins á sviðinu. Það er lika
ánægjulegt til þess að vita að sýn-
ing Þjóðleikhússins skuli beinlinis
vera sprottin af tveim fyrri sýn-
ingum leiksins út i frá, fyrir utan
það sem hún kann að hafa notið
góðs af Hárinu i Glaumbæ um ár-
ið. En i krafti allra þessara verka
vinnur Brynja Benediktsdóttir
mikilsháttar leikstjórnarsigur
með Lysiströtu i Þjóðleikhúsinu.
Sýningin á Lysiströtu fannst
mér auðkennast annars vegar af
hispursleysi, einhver mundi sjálf-
sagt frekar segja blygðunarleysi
sinu, hins vegar af fjarska mikl-
um einfaldleik og stilfestu, og sið-
ast en ekki sizt: hreinu og beinu
likamlegu fjöri sinu. Einmitt hinn
einfaldi, grófi leikmáti tryggir að
þetta tekst, tryggð hans við