Vísir - 27.01.1973, Blaðsíða 7

Vísir. Laugardagur 27. janúar 1973 '
cTVIenningarmál
Ólafur Jónsson skrifar um leiklisf:
Leikir og veruleiki
Þjóðleikhúsiö:
ÓSIGUR og HVERSDAGS-
DRAUMUR
Tveir einþáttungar eftir Birgi
Engilberts.
Leikstjórn: Þórhallur Sigurðsson
og Benedikt Árnason.
Leikmyndir: Birgir Engilberts.
Það er að sjá að Birgir
Engilberts hafi nú hrein
skrifað einþáttunga sína
sem sýndirvoru á listahátíð
i vor. Svo mikið er víst að
frumsýning þeirra, öðru
sinni, i Þjóðleikhúsinu á
fimmtudag var miklu ásjá-
legri og ánægjulegri en
sýningin var í vor.
Ekki man ég sýningu þeirra I
vor nógu vel til að gera i einstök
um atriðum grein fyrir breyting-
um og lagfæringu leikjanna. En
svo mikið er vist að hún varðar
miklu fremur stil og framsetn-
ingu en efnisatriði þeirra. Eink-
um skiptir hreinskriftin miklu
máli fyrir Ósigur sem óneitan-
lega var i vor ósköp frumstæð
leiksmið, en nú tókst miklu betur
að leiða i ljós innra efni hans.
Ennfremur var það hyggilega
ráðið að leika nú ósigur á undan
Hversdagsdraumi, öfugt við það
sem gert var I vor. Siðari leikur-
inn er hvað sem öðru liður burð-
ugra og veigameira verk, flutt
með krafti og kynngi af þeim
Margréti Guðmundsdóttur og
Bessa Bjarnasyni. Hversdags-
draumur er án efa það markverð-
asta sem Birgir Engilberts hefur
að svo komnu samið.
Mannlíf f
gullastokk
Annars nægir i þetta sinn að
endurtaka helztu efnisatriði úr
umsöng minni um leikþætti
Birgis Engilberts i vor — og fyrst
þá það að báðir eiga þeir sam-
merkt að þeir virðast að stofni til
samdir um eina smellna sviðs-
hugmynd. Enda eru leijcmyndirn-
ar, eftir Birgi sjálfan, hug-
kvæmnislega og haglega unnin
verk.
Þessi hugmynd er I sjálfri sér
ofur-einföld enda alkunn úr
barnasögum og ævintýrum allt
frá dögum Gúllivers og Lisu i
Undralandi: umhverfi leikend-
anna, sviðsmyndin er færð I ofur-
mannlega stærð og hlutföllum
hennar ruglað, leikurinn gerist
svo sem i gegnum stækkunargler.
A mestu veltur auðvitað hvernig
þessi hugmynd er notfærð til
leiks. Og þá hygg ég að miklu
skipti hversu barnslegum hugar-
heim og andrúmi báðir þessir
leikir lýsa — að þar er háskaleg
Tindátar i Ósigri: Flosi Ólafsson,
Sigurður Skúlason og Hákon
Waage.
veröld fullorðinna litin að hætti
barns að leikjum.
Þetta er alveg glöggt i ósigri
sem gerist i aflögðum gullakassa
inni I skáp, drengurinn sem leik-
föngin átti löngu hættur að leika
sér að þeim. Og þá hafa þau ekk-
ert að lifa fyrir lengur: Leikurinn
snýst um imynd mannlegs lifs i
guölausum heimi, hvorki meira
né minna. Hversu hugtæk og trú-
verðug slik lifsmynd verður, hygg
ég að velti mikils til á þvi hversu
trúverðuglega tekst að leiða fyrir
sjónir hugarheim leikstofunnar á
sviðinu, gera verulegt mannlif
gullastokksins. í þessari gerð
sinni kemst ósigur a.m.k. miklu
nær lagi en áður var, verkleg
framvinda á sviðinu er nú hvergi
nærri jafn-stirð og álappaleg og
áður, og texti leiksins til muna lif-
legri og munntamari, kemur trú-
legri orðum að efninu. Orðfæri er
stundum einkennilegt. En auk
þess að greiða úr leikrænum
erfiðleikum virtist mér lagfæring
eða hreinskrift leiksins miða að
þvi að færa orðbragð leiksins nær
hugmyndaheimi barna, koma
þeirra orðum aö hinu erfiða efni
og hugmyndum hans.
Og leikendurnir, Flosi
Ólafsson, Hákon Waage, Sigurður
Skúlason I gervi þriggja tindáta.
Randver Þorláksson og Þórhallur
Sigurðsson, upptrekktur trúður
og tuskukarl, fóru af mikilli alúð,
nærfærni og natni með leikinn.
Martröð á stofuborði
Hversdagsdraumur gerist á
hinn bóginn á meðal fullorðinna,
einhvers staðar á mörkum leiks
eða draums og hins leiða veru-
leika. Leikurinn fer fram i hvers-
dagslegri ibúð i blokk að lokinni
smá-næturveizlu að loknu balli:
Þetta er umhverfi sem áreiðan-
lega kemur mörgum bæði
Sigurður Egill Garðarsson skrifar um tónlist:
Ánœgjan blandin trega
Sinfóniuhljómsveit tslands:
8. tónleikar — 25. janúar 1973
Stjórnandi: Eduard Fischer
Einleikari: Einar G. Sveinbjörns-
son
Það er einstaklega
ánægjulegt að hlýða á okk-
ar beztu tónlistarmenn. En
ánægja manns verður því
miður blandin trega þegar
þess er minnzt að önnur
lönd er ísland njóta starfs-
krafta þeirra.
Tónleikarnir hófust með frum-
flutningi hér á landi á Sinfónisk-
um tilbrigðum eftir tékkneska
tónskáldið tvan Jirko (f. 1928 i
Prag). Hér er á ferðinni verk sem
er samið 1967 og ber greinileg
merki þeirrar stefnu sem hefur
verið að skjóta upp kollinum slð-
ustu 10 árin. Hér er átt við þær
tónsmiðar sem eru samdar til að
Eduard Fischer
Einar G. Sveinbjörnsson
höfða til jarðneskra tilfinninga,
ekki þau nútimaverk sem eru rig-
bundin við hinar hégómlegustu
skreytingar, sem höfða eingöngu
til nýjungagirni sýndarmennsk-
unnar. Innihaldslaus nýjunga-
girni getur að visu verið
skemmtileg, en sjaldnast nema
stutta stund i einu.
Það verk sem hér var flutt er að
visu hvorki gamaldags eða ný-
móðins, heldur mitt á milli. En
það er ekki vefur verksins sem
skiptir máli, heldur áhrif þess.
Ahrif þessa verks eru það sterk
og mannleg, að þau skilja eftir
minningu um að eitthvað hafi
gerzt er skiptir máli. 1 þessu felst
lif allra tónverka, hvernig svo
sem byggingu þeirra er varið.
Það var sem hljómsveitin vand-
aði sig einstaklega i þessu verki
við lifandi túlkun stjórnandans.
Eduard Fischers.
öryggi virtúósa
Næst á efnisskránni var fiðlu-
konsert i e-moll op. 64 eftir Felix
Mendelssohn. Þetta sivinsæla
verk fékk einstaklega góðan
flutning. Nákvæmni og öryggi
einleikarans i hámarki. Verkið
fór einstaklega vel af stað og hélt
þvi marki, meö vaxandi gæðum,
sérstaklega 1 öðrum þætti verks-
ins (Andante). Léttleikinn i flutn-
ingi siðasta þáttarins var með
þeim yndisþokka er minnir á leiki
barna á vorin. Stjórnandinn hafði
einstaklega gott vald á ferskri
túlkun með nærgætni og næmni I
garð einleikarans.
Einleikarinn i þessum fiðlu-
konserti var Einar G. Svein-
björnsson, frábær ungur fiðlu-
leikari sem var starfandi hér til
ársins 1964. En hann hefur verið
konsertmeistari Sinfóniuhljóm-
sveitarinnar I Malmö i tæplega 10
ár. Túlkun Einars á þessu fallega
verki var meö afbrigðum góð.
Tónn hans einstaklega fallegur og
leikurinn með öryggi virtuósa.
Enda fékk hann frábærar undir-
tektir áheyrenda. Þar sem Einar
G. Sveinbjörnsson er einn af okk-
ar fremstu tónlistarmönnum, er
mikil eftirsjá að hafa hann ekki
starfandi hér á landi. Það er eitt-
hvaðbogið við skipulagningu á is-
lenzku tónlistarlifi, er hann og
aðrir ágætir tónlistarmenn verða
að hverfa héðan til annarra landa
til þess að fá að njóta sin i list
sinni.
Að kveða þann
gamla niður
Siðast á efnisskránni var sin-
fónía nr. 9 i e-moll op. 95, eftir
Antonin Dvorak. Þetta verk er
samið i Bandarikjunum árið 1893
undir titilorðunum: „Frá nýja
Hversdagsdraumur i blómapottinum: Margrét Guðmundsdóttir og
Bessi Bjarnason.
kunnuglega og hversdagslega
fyrir sjónir. En leikurinn gerist
uppi á stofuborðinu hjónanna þar
sem þau eru rammvillt innan um
blómapott, öskubakka, eldspýtur
og sigarettupakka, þekkja ekki
lengur hvort annað og þaðan af
siður sig sjáif. Þau eru reyndar,
annaðhvort eða bæði, hjónin á
næstu hæð!
Þetta er sizt lakari Imynd lifs-
firringar, leiða og angistar af
innantómritilveru en mörg önnur
framúr-hugmynd fyrir svið og i
sögu. Ég treysti mér ekki til að
meta það að hve miklu leyti
leikurinn hafi breytzt i hrein-
skrift, I öllu falli minna en Ósigur
En svo mikið er vist að i þessari
gerð haföi ég mun meira gagn og
gaman af leiknum en var i vor.
Umeiginlega „persónusköpun”
er varla að tala I þessum leik
frekar en i ósigri: þeim nægja
báðum hinar einföldustu mann-
gervingar til að framfleyta hug-
myndum sinum. En Birgir Engil-
berts fer að mörgu leyti mjög
haglega með sinar smellnu hug-
myndir i Hversdagsdraumi,
leikurinn er viða fyndinn, þar er
margvislegu efni hjóna- og hvers-
dagslifs skipað upp i samhengi
martraðar svo að efni veru-
leikans skin hvarvetna i gegnum
hinn vonda draum sem leikurinn
lýsir. Þar tekst allt á litið að við-
halda fáránlegu jafnvægi hrolls
og hláturs.
Hversu vel þetta tekst á
leikurinn ekki sizt að þakka með-
förum þeirra Bessa Bjarnasonar
og Margrétar Guðmundsdóttur,
við leikstjórn Benedikts Árna-
heiminum”. En þetta vinsæla
verk erfrægasta sinfónia Dvoraks
og lýsir áhrifum þeim sem tón-
skáldið varð fyrir þar i landi,
m.a. þjóölögum og þjóðháttum.
Flutningurinn var i einu orði stór-
fenglegur. Frábær túlkun og
stjórn Eduard Fischers forðaðist
að gera verkið væmið og notaði til
hins ýtrasta ferskleika þess.
Sjaldan hafa lúðrar hljómsveit-
arinnar verið þandir með eins.
sonar. Bæði saman fóru þau með
leikinn af einlægni og ákefð, ein-
hvers staðar á mörkum bernskra
öfga og raunsæileika, fjarstæðu
og hversdagsins, sem gerði
mannlýsingar þeirra alveg trú-
verðugar i sinu skringilega sam-
hengi.
AFSPURN OG EFTIRTEKT
Ekki er að sjá að frum-
sýningargestir Þjóðleikhússins
hafi mikinn áhuga á nývirkjum
ungra höfunda: ég hef ekki i
annan tima verið við jafn-fá-
skipaða sýningu i leikhúsinu.
Vera má að undirtektir og af-
spurn leikjanna i vor hafi spillt
fyrir þeim i þetta sinn. En það er
á misskilningi byggt. Birgir
Engilberts er ótvirætt höfundur
sem verður er allrar eftirtektar,
það verður öldungis ljóst af
þessari sýningu.
Það sem sagt var hér á undan
um einfaldar stofn-hugmyndir
leikja hans má ekki misskilja á
þá leið að Birgir sé til skammar
„ófrumlegur” eða leikirnir séu
réttar og sléttar „eftirstælingar”
annarra. Þvert á móti: Það
verður ekki séð að Birgir Engil-
berts sé háður fyrirm. annarra
höfunda, þótt ekki séu allar hug-
myndir hans „nýjar”. Það sem
honum tekst er af eigin mætti
gert. Og hér er um sýningu að
ræða sem augljóslega hefur verið
tekið með áhuga,unnin af kappi
og alúð i leikhúsinu — og þegar
þess vegna vert að gefa henni
gaum.
miklu samræmi og fitonsanda. Sá
kraftur hefði ef til vill dugaö til
þess að kveða þann gamla niður
hér fyrir sunnan lpnd ef hann
hefði náð að heyra. Ekki létu
strengirnir sitt eftir liggja undir
ýtarlegri túlkun stjórnandans, og
heildarsvipur verksins var það
góður að ekki er vert að dvelja á
smámunum. Undirtektir áheyr-
enda voru frábærlega góðar og
eins þakkir þær er hljómsveitin
færði stjórnandanum.