Tíminn - 09.01.1966, Síða 7

SUNNUDAUR 9. jimíar 1996
TÉMiNN
Fyrsta unpienna-
félagið sexíugf
„Á nýársdag 1906 var fundur
haldinn í Góðtemplarahúsinu á
Akureyri. Þar voru saman
komnir nokkrir ungir menn og
áhugasamir. Tilæílun þeirra var
að stofnalílag æskumanna, er
hefði fyrir mark og mið: að
vekja áhuga og samhug á öllu
þvi, sem þjóðlegt væri og ramm
íslenzfc? Jafnframt skyldi efla
og stæla hvern og einn til að
leggja fram sína ítrustu krafta
þvi til viðreisnar og eflingar.
En þessir ungu menn vildu
annað og meira. Þegar umræður
hófust, kom öllum málshefjend-
um saman um, að mjög brýna
nauðsyn bæri til að auka and-
lega starfsemi manna á meðal.
Það þyrfti að fá æskulýðinn til
þess að vera betur samtaka, þeg
ar um framfaramái lands og
þjóðar væri að ræða. Öllum
þóttu bersýniiegir örðugleikarn-
ir, sem þessi félagsskapur
mundi eiga við að stríða. Samt
Stofnendur Ungmennafélags Akureyrar 7. janúar 1906. Þeir eru tallS að ofan og frá vlnstri Jóhannes
Jósefsson, Þórhallur Bjarnarson, Jónas Þórarinsson, Jón Þórarinsson, Pétur V. Snæland, Eggert Stefánsson,
Pétur Jónass., Jakob Kristjánss., Jóhannes Jónass., Gísll R. Magnúss., Davíð Tómass., Magnús Jósepss., Jón
Stelngrímsson, Gunnlaugur Tryggvi Jónsson.
MENN OG MÁLEFNI
mæltu allir með því, að hann
yrði stofnaður.“
Þannig hefst frásögn í sögu-
riti Ungmennafélags fslands,
sem gefið var út fyrir þrjátíu
árum, um stofnun fyrsta ung-
meimafélagsins á landi hér, Ung
mennafélags Akureyrar, en
þessa dagana eru einmitt liðnir
réttir sex áratugir síðan þessi
meridiega og heillaríka félags-
hreyfing festi rætur hér á landi.
Og ennfremur segir svo um fé-
lagsstofnunina:
„Árla morguns, sunnudaginn
7. janúar, voru saman komnir
12 tilvonandi stofnendur félags-
ins í litiu húsi, Lundargötu 15,
niðri á Oddeyri. Þar voru upp
lesin lögin, fyrst öll í einni heild,
síðan hver grein sér ...“
Af þungum svefni
Tilgangur félagsins, sam-
kvæmt lögum og skrifum félags
manna var í fyrsta lagi að
reyna að safna æskulýð lands-
ins undir eitt merki, þar sem
þeir geti barizt sem einn mað-
ur með einkunnarorðunum,
sannleikurinn og réttlætið fyrir
öllu. í sameiningu gætu þeir afl
að sér líkamlegs og andlegs
þroska. Segir svo um þetta: „Vér
viljum reyna að vekja æsku-
lýðinn af hinum þunga svefni
hugsunarleysis og sljóleika fyr-
ir sjálfum sér, til einingar og
framsóknar, vekja lifandi og
starfandi ættjarðarást i brjóst-
um íslenzkra ungmenna, en
eyða flokkahatri og pólitiskum
flokkadrætti.“
Hér var orðum klætt háleitt
markmið, og mundi mörgum nú
á dögum verða undarlega við,
ef svipuð grein væri gerð fvrir
félagsstofnun þessi árin og álíta
að lítið mundi verða um pfndir.
En ungmennafélagið á \kur-
eyri kafnaði ekki undir fyrir-
heitum sínum. Það óx undra-
fljótt á legg, náði vinsældum og
áhrifum meðal ungs fólks og
varð vísir einnar giftusamleg-
ustu félagshreyfingar, sem fest
hefur rætur með þjóðinni fyrr
og síðar. Þarna voru og að
verki atgervismenn, og þeir áttu
með sér byr þess frelsisstorms,
sem með þjóðinni var vakinn.
Eru ungmenna-
félögin úrelt?
En félagshreyfingar eru auð-
vitað böm síns tíma oftast nær
eins og mennirnir, þó að sum-
ar séu bomar til meira lang-
lífis en aðrar. Ýmsir hafa á síð-
ustu áratugum látið það álit í
ijós, að ungmennafélögin mundu
úrélt með þjóðinni á nýjum
tíma fengins sjálfstæðis og ger-
breyttra h'fshátta. Þau mundu
ekki framar ná að fylkja æsk-
unni til dáða og menningarsókn
ar, varðstöðu um sjálfstæði og
manndómslíf. Til þess þyrfti nýj
ar hreyfingar.
En á s.l. sumri sannaði ung-
mennafélagshreyfingin svo ótví-
rætt og eftirminnilega, hve mik-
ill lífsmáttur, gróska og mann-
dómur býr þar enn, að betri
afmælisgjöf var varla unnt að
gefa þjóðinni á sextugsafmæli
ungmennafélaganna. Það kqm
fram á landsmóti ungmennafé-
laganna á Laugarvatni. Hér
skal ekki lýst þeirri stórmynd-
arlegu þjóðhátíð, sem fullyrt er,
að engin önnur félagshreyfing i
landinu hefði getað haldið með
jafn miklum menningarbrag.
Það hefur verið gert svo oft áð-
ur. En óhætt er að fullyrða, að
einmitt þá hafi fjöldi manna
fengið nýja trú á hreyfingunni.
Þess vegna er skylt að minn-
ast með þakklæti og aðdáun
Ungmennafélags Akureyrar á
sextugsafmælinu og þá ekki sizt
hetjunnar Jóhannesar Jósefsson
ar, fyrsta formanns þess og
stofnanda.
Tuttugu þúsund
nýir kjósendur
Það er stundum talað um það
um þessar mundir, að nú séu
hinir geysifjölmennu árgangar
ungs fólks, er vaxið hafi upp eft
ir styrjöldina að ganga inn í.
háskólanám og atvinnulíf. Það
er rétt, og þetta unga fólk kem-
ur þessi missirin inn á fleiri
svið þjóðlífsins, kemur til dæm-
is inn í þjóðmáiabaráttuna og
lætur að sér kveða. Við næstu
alþingiskosningar, sem fram
fara ekki síðar en vorið 1966,
munu um tuttugu þúsund ungs
fólks, karla og kvenna öðlast
kosningarétt í fyrsta sinn, eða
m.ö.o., að fjórði hver kjósandi
er nýr, greiðir atkvæði í fyrsta
skipti. Þessir ungu og nýju kjós-
endur verða því ekki lítið afl
í framvindu þjóðmálanna á Is-
landi næstu árin, en jafnframt
leggst á herðar þeirra mikil
ábyrgð. Þótt ekki þurfi nú að
fylkja liði til Þess að heimta
þjóðfrelsi úr hendi erlends
valds, eru blikur margar á lofti
og hættur yfirvofandi, jafnvel
svo að gæzla þjóðfrelsisins og
nægileg styrking þess í sessi er
litlu minni vandi og alveg eins
mikilvæg og frelsissókn ung-
mennafélaganna eftir aldamót-
in. Þess vegna munu hugsjónir
og frelsisviðhorf ungmennafélag
anna áreiðanlega eiga erindi við
það æskufólk, sem nú gerist
merkisberar þjóðar sinnar. Eng
inn skyldi þó ætla, að þangað
sé unnt að sækja allt, sem t.il
þarf. Allt veltur á, að nýtt hús
sé byggt á grunninum, nýiar og
tímabærar hugsjónir ræktaðar
í hinni gömlu frjómold.
Sættir unga kynslóð
sfe við þetta?
Örlög og sjálfstæði þjóðarinn
ar næstu áratugi og ef til vill
um enn lengri framtíð munu
mjög fara eftir því, hvernig sú
unga og fjölmenna liðssveit, sem
nú snertir tauma landsstjórnar-
innar með atkvæði sínu og þjoð
málaþátttöku, markar stefnuna.
Menn hljóta því að spyrja,
hvernig henni muni að skapi sú
stjórnarstefna, sem nú er mörk
uð. Er hún í hennar anda, og
sættir hún sig við að falla í
þetta pólitíska far og fljóta með
straumi þess, eða á hún hug-
sjónir og manndóm til þess að
tísa gegn því og brjóta nýja
braut? Er það henni að skapi að
afhenda útlendingum stærstu
verkefnin í íslenzkri uppbygg-
ingu atvinnulífs, eða ætlar hún
sjálfri sér þann hlut? Er það
henni að skapi að leggja höft
á ungt og hugmyndaríkt fram-
tak sem aðeins er fjár vant, með
sérstökum vaxta- og lánahöft-
um? Er það hennar vilji að dug-
miklum æskumönnum sé vikið
aftur fyrir erlent peningavald
og þeim boðið í þjónustu þess
í stað tækifæris til þess að
byggja upp þróttmikið íslenzkt
atvinnulíf? Hvort vill þessi æska
heldur sækja rétt sinn til land-
grunnsins og færa út landhelg-
ina með djörfung og sjálfs-
ákvörðunarrétti eða biðja Breta
um leyfi til þess? Hvert er
hennar skap? Undir því á ís-
land meira en nokkru sinni
fyrr. Undir því er ekkert minna
komið en sjálfstæði íslands í
framtíðinni. Vill hún sjálf hafa
sitt sjónvarp og vera einráð um
það í landi sínu, og heimtar því
skýr svör stjórnarvalda um það,
eða ætlar hún að hafa það við
hlið erlends hersjónvarps? Vill
hún virkja fossa landsins sjálf
og nýta afl þeirra í þágu þjóð-
arinnar og íslenzkra atvinnu-
vega, eða hyggur hún betra að
fara í slóð þeirra, sem seldu þá
til útlanda á öldinni sem leið?
Þannig þyrpast spurningarn-
ar að, og þeir eru margir sem
l I
!1J.f 11 i 111 v..i (t *.) >. |! 'J {j í

7
líta með von og trausti til þess
unga fólks, sem gengur að kjör
borðinu næst.
Það er ekki æskubragurinn
á þeirri íhaldsstjórn, sem nú
stjórnar landinu eftir gömlum
og úreltum auðsjónarmiðum qg
telur ýmsar efnahagsráðstafanir
góðar vegna þess eins, áð er-
lendir „hagspekingar“ segja
þær réttar, þó að stjórnin verði
jafnframt að játa, að reynslan
hafi sýnt, að þær eiga ekki við
á íslandi.
Vanmættisstefna
afturhaldsins
Það væri móðgun við æsku-
fólkið í landinu að spyrja, hvort
hún sé því að skapi sú van-
mættisstéfna afturhaldsins, sem
nú ræður ríkjum í iandinu,
þessi óhrjálega íhaldsvantrú á
því að þjóðin geti sjálf byggt
og nytjað land sitt, þessi stjarfa
smámennska, sem setur alla von
sína á erlenda aðila og tekur
framkvæmdaaflið af ungu, ís-
lenzku fólki og fær það í hend-
ur útlendingum. Hér þarf að
verða stefnubreyting. Hin fjöl-
menna unga sveit verður á
næstu árum að knýja hana
fram.
Ungt fófk til forustu
og framkvæmda
í þessu sambandi er ástæða
til þess að vekja atliygli á eft-
irfarandi orðum Eysteins Jóns-
sonar, formanns Framsóknar-
flokksins, er hann lét falla í
áramótahugleiðingum sínum
hér í blaðinu, er hann ræddi
um unga fólkið og núverandi
stjórnarstefnu og þá nýju stefnu
sem þarf að koma:
„Þýðingarmikill liður í fram-
kvæmd þessarar stefnu væri sá
að bjóða út unga fólkinu í land-
inu, bæði í einkarekstri, félags-
rekstri og opinberri þjónustu,
til þess að glíma við ný verk-
efni efir nýjum leiðum. Unga
fólkið er líklegra en aðrir til
þess að geta rifið sig út úr
þvarginu um nýjan skatt hér og
nýjan skatt Þar, losað sig úr
hringekju nýrra álaga og láns-
fjárhafta og gripið í þess stað
á kjarnanum. Losað sig við verð
bólgusvimann, sem heltekur allt
í stjórnarherbúðunum. Brotið í
blað og byggt frá grunni. Valið
heppileg verkefni og fylgt þeim
eftir, og séð um að þau verði
ekki úti, vegna þess að eitt reki
sig á annars horn í framkvæmd-
inni.
Það yrði ennfremur einn þátt
ur hinnar nýju stefnu að kveða
niður vantrú á framtaki ís-
lendinga sjálfra, sem nú er
ástundað að rótfesta með þjóð-
inni. Ilefja harða sókn gegn úr-
tölumönnum okkar tíma, sem
halda þeirri kenningu að ungu
kynslóðinni, að íslendingar
þurfi að hlíta í vaxandi mæli
forsjá annarra í sínu eigin landi
til þess að vel fari. Kveðja ætti
til úrvalslið vísindamanna og
framkvæmdamanna til þess að
leggja með þekkingu sinni á
gæðum lands og sjávar og ný-
tízku vinnuaðferðum grundvöll-
inn að framfarasókn lands-
manna sjálfra í samvinnu viS
kjörna fulltrúa þjóðarinnar.“