Tíminn - 22.01.1966, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
LAUGARDAGUR 23. janúar 1966
Niccoló Machiavelli
Bók þessi kom út á Ítalíu
1958 og er nú snúið á þýríni
af Werner Klesse og Stefan
Burger. Höfundur hefur farið
yfir þýðinguna og aukið hana,
þar sem hann hefur álitið nauð
synlegt. Höfundur er sagn-
fræðingur og hefur einkum lagt
ástundun á rannsóknir á ritum
Machiavellís og endurreisnar-
tímáþilið. Hann starfar við há
skólann í Urbinó. Bókin er frá
brugðin öðrum bókum um
Machiavelli að því leyti að
höfundur rekur mótun stjórn
málalegra hugmynda hans eft
ir þróunarskeiðum og tengsl
þau, sem þessar hugmyndir
hafa við pólitíska sögu ftalíu
á þesum árum. Höfundur birt
ir ol*ur Machiavelli sem þátt
takanda í póUtískum átökum
þessara ára og sem rýninn og
framsýnan stjámmálahugsuð.
Heimildlr hans eru ritin, bréf
og fleira og þá einkum ,,I1
f>rincipe“. Þetta er stjómmála
saga ftalíu öðrum þræði og þró
unarsaga Machiavellís.
Machiavelli fæddist í Flórenz
1469 og lézt 1527. Faðir hans
var lögfræðíngur og átti nokkr
ar jarðeignir í námunda við
borgina. Það er Utið vitað um
uppvöxt hans og menntun.
Hann virðist hafa verið vel
að sér í latínu og í ítölskum
bókmenntum, grísku las hann
ekki. Stíll hans ber það með
sér að hann hefur ekki verið
altekinn af þeim klassíska stíls
máta þessara tíma, og það ber
vitni um gloppur í menntun
hans, en verður jafnframt til
þess að gera stíl hans persónu
legri og þróttmeiri, en hefði
hann iðkað þann stílsmáta, sem
þá var tízka meðal lærdóms-
■manna. Flúr og langdregnar út
listanir -voru honum fjarri,
hann hafði lært knappleika og
nákváemni í frásögn af róm-
verskum höfundum og raun-
sæi hans gerir þennan stíl
hans einkar aðgengilegan nú
tímamönnum. Hann var ágæt-
lega að sér í ítölsku og virðist
hafa lesið einkum þá ítalska
höfunda, sem skrifað höfðu og
skrifuðu á móðurmálinu.
Hnígnun ítölsku borganna
hefst skömmu fyrir aldamótin
1500. Erlendir þjóðhöfðingjar
berjast um völdin á ítalíu og
viðleitni borganna til þess
að losna undan áhrifum þeirra
var árangurslítil. Medici ætt
in er hrakin frá völdum í Flór
enz 1494 og þá hefst þátttaka
Machiavellis í opinberum mál
um ættborgar sinnar. Hann
varð embættismaður borgar-
ráðsms og var á þess vegum
allt til 1512. Starfsvið hans var
einkum varðandi utanríkismál
og hermál. Hann var oft send
ur sem fulltrúi borgarinnar til
samningagerða við önnur borg
ríki og erlenda þjóðhöfðingja.
Árið 1500 er hann sendur til
Frakklands til að semja við
Lúðvík XII vegna málefna Písa
borgar. Þessar sendiferðir og
samningaviðræður urðu Machi
avelli góður skóli. Hann öðl
aðist víðtæka þekkingu á mál-
efnum ítölsku borganna og
Evrópu, hann kynnist stjórn-
málatogstreitunni af eigín raun,
hugsunarhætti margvíslegra
þjóða og mönnunum. 1502 geng
ur hann að eiga Mariettu Cors-
ini, þau eignuðust nokkur börn
og hún hélt stöðugt tryggð við
Nicioló Marhiavelli.
hann þrátt fyrir það að hann
var langt frá því að vera heppi
legur eiginmaður.
í október 1502 var hann
sendur mjög nauðugur til að-
seturs Cesares Borgia. Sú ferð
áttl eftir að kveikja með hon
um þær hugmyndir sem birtast
okkur í frægasta riti hans „H
Principe“. Hann fékk góða að-
stöðu til þess að kynnast að-
ferðum Þessa alræmda valda
streitumanns, sem einskis
sveifst til þess að korna vilja
sínum fram. Aðdáun Machiavell
is jókst eftir því sem hann
kynntíst betur aðferðum og
hugsanagangi þessa duglega
landstjómarmanns, hann dáð-
ist að dirfsku hans, stjórnar
háttum og samningaklækjum.
Hann varð mjög hrifinn af
hemaðartækni hans og þvi
að hann kvaddi til vopna fólk,
sem byggði þau landsvæði, sem
hann réði, notaðist við ínnlent
lið með góðum árangri. Leigu
hersveitir voru víðast hvar not
aðar á ftalíu á þessum árum,
en þær reyndust oft ótryggar
leigutökum. Machiavelli virtist
hér vera sá maður, sem ætti
að vera öðmm ítölskum furst
um til fyrirmyndar um stjórn
vizku. Mynd sú sem -hann -dró
upp fyrir sér áf þéssum fursta
var ef til vill á sumum sviðum
nokkuð langt frá raunvemieik
anum, en hvað um það, þessi
kynning varð kveikjan að „II
Principe".
Þegar Machiavelli kemur aft
ur til Flórenz, er hann fullur
áhuga á að koma upp innlend
um sveitum, hann ber fram tfl-
lögu um þetta efni og hún er
samþykkt. Fyrirmyndina sækir
hann bæði til Livíusar og Ces
are Borgia. Með þessu áleít
hann að vel væri séð fyrir hag
borgarinnar og alræmdur hjálp
arkokkur Cesares Borgia var
skipaður yfir liðið. Maehiaveþi
er nú sendur á fund páfa í er-
indagjörðum ættborgar sinn-
ar og víðar. Málin æxlast þann
veg* að Medici ættín kemst aft
ur til valda og stjóm sú sem
Machiavelli hafði þjónað fell
ur. Hann reynír að gera hosur
sínar grænar fyrir hinum nýju
hermrn, en árangurslaust. hann
er gerður útlægur um eins
árs skeið.
Síðan var hann ákærður fyrir
Þátttöku í samsæri gegn Med
id ættinní, sem hann þó átti
engan hlut að. Hann var tek
inn höndum og lagður á pínu
bekk, sleppt bráðlega og hvarf
hann þá til búgarðs síns
skammt frá Flórenz. Fjárhag
ur hans var .heldur bágborinn
eftir þetta, þegar hann missir
þær tekjur. sem hann hafði
haft sem embættismaður borg
arinnar.
Nú hefst annað tímabil ævi
Machiavellis. hann hefur ekk
ert við að vera og tekur að
stytta sér stundir með ritstörf
um. Og svo fór að útlegð hans
varð tfl sköpunar þeirra bóka
sem halda nafni hans á loftí og
skýra og draga upp sögu ítal
íu á Þessum ámm. Helztu rit
hans era: „II Principe", „Dis-
corsí“ „Arte della guerra“,
„Historie fiorentine“ og auk
þess ýmis smærri rit. Einnig
átti hann í bréfaskptum, eink
um við Vettori, en bréf hans
em ein bezta heímildin um
skapferli og smekk hans. í
útlegðinni stundaði hann skrift
ir, milli þess sem hann ieitaði
sér ununar í heldur fáfengileg
um skemmtunum. drykkjusvalli
og kvennafari.
Hann lauk við „II Principe“
1513. Sú bók vaktí mikla
hneykslan þegar hún kom út
og hneykslar menn enn þann
dag í dag. Ýmsir héldu því
fram að Dj'öfullinn væri
kveikja þessa rits og skoðanir
manna á höfundinum vom eft
ir því. Bókin er sígfld, vegna
Þess hve hún er raunsæ. Höf
undur er miklll mannþekkjari.
Efni bókarinnar er um aðferð
ir stjórnmálamanna og fursta
til þess að ná völdum og um
á hvem hátt hentugast sé að
stjóma ríkjum og með hvaða
aðferðum. Machiavelli var rit
snillingur og hafði gaman af
sláandi samlíkingum og sterk
um orðum, það á nokkurn þátt
í hneykslun þeirrí sem fylgt
hefur þessu riti frá því fyrsta-
Hann ýkti oft tíl Þess að áhrif
in yrðu sterkari. Hann hafði
gaman af fullyrðingum og þeim
oft hæpnum. Þrátt fyrir þetta
er siðfræði bókarinnar hæpin
þótt menn geti ekki neitað því
að aðferðir þær, sem höfundur
ráðleggur, séu meira og minna
notaðar í stjórnmálum, þá
hneykslar það menn að lesa
réttlætingu sömu aðferða í Þess
ari bók. Bókin er skrifuð á
þeim tímum, þegar erlendír
þjóðhöfðingjar ráskuðu með
ættland höfundar að vild sinni.
Höfundur finnur mjög til þessa
og draumur hans var að ein
hver ítalskur fursti tæki sig
til og reyndl að hressa við
foma frægð ftalíu. Og ráðin
til þess era lögð fram í þessu
riti. Machiavelli hélt því fram,
að hann ritaði um stjórnmál á
nýjan hátt. Hann ætlaði sér
að byggja kenningar sínar á
sögulegum staðreyndum en
ekki . á hugmyndafræðílegum
vangaveltum. Bókin er skilgetið
afkvæmí tímanna og í nánum
tengslum við Það sem var að
gerast á ftalíu á þessum ámm,
en hún er einnig sígflt rit
um stjórnvizku. Bókin er með
merkustu bókum sem settar
hafa verið saman um stjórn-
fræði og stjómmál. Höfundur
duibýr ekki þá skoðun sína
að heppnir landstjórnarmenn
hafi ekki hikað við að beita að
ferðum sem voru álflnar sið
ferðilega rangar. tfl þess að
ná márkmiði sínu „Tilgangur
inn helgar meðalið“ sú formúla
er viðurkennd sem gild með
landstjórnarmönnum Raunsæi
höfundar er slíkt, að menn vilja
ekki samþykkja það sem blá
kalda staðreynd. Nú á tímum
fordæma menn ekki ritið í slík
um mæli sem áður fyrr.
Reynsla síðustu áratuga hef
ur ekki orðið tfl þess að glæsa
mynd mannkynsins. Ritið er
skrifað í ákveðnum tilgangi og
af mlklum skaphita, þetta era
ráðleggingar raunsæs manns og
Þess, sem hafði tíl að bera
mikla reynslu í stjórnmálum
síns tíma, ráðleggingar til þess
eða þeirra sem vildu hrista klaf
ann af ítölum og mynda óháða
og frjálsa ftalíu. Höfundurinn
er öðmm þræði að setja sam
an áróðursrit fyrír kenningum
sínum og þá er það tflgangur
inn sem gildir.
Eitt er það sem sumir telja
að skorti á í raunsæi höfundar
og það er sú skoðun hans að
maðurinn sé aðeins pótítísk
vera. Hann rekur lítt áhrif trú
arbragða, nema Þá sem einn
þátt stjórnfræðinnar, hann
keyrir siðferðiskröfur undir
hina pólitísku nauðsyn, þótt
hann viðurkenni að þjóðfélag
ið fái ekki staðist án þess að
víssar siðferðiskröfur séu í
heiðri hafðar. Hann áleit að
fólkið væri eins og vax í
höndum heppins landstjórnar-
manns, skynlausar skepnur, svo
framarlega sem frumstæðustu
kröfum þess yrði fullnægt.
Hann einangrar stjórnfræðina
frá veigamiklum þáttum hvers
þjóðfélags og gerir hana með
Því eínfaldari en síðari tíma
rannsóknir telja að hún sé.
Önnur rit Machiavellis hafa
ýmis mikla þýðingu fyrir mót
un þessa höfuðrits hans. Síð
asta ritíð sem hann vann að var
Saga Flórenz, en entist ekki
ævin til að Ijúka henni. Síð
ustu ár sín var hann í þjón
ustu Klemens .páfa VII og
deyr í Flórenz 20. júní 1527.
1 Höfundur þessa rits tengir
rit Machiavelli við samtíma at
burði, hann rekur þróunarsögu
ritverka hans af mikilli nær
fæmi og ágætri fræðímennsku,
og bregður nýju ljósi á höfund
inn með rannsóknum sínum á
samtímaheimfldum. skjölum og
bréfum. Þjóðfélagsfræði er
mjög stunduð rtú á dögum og
er þessi bók ágæt viðbót við
mörg Þau rit, sem út hafa
komið varðandi þessa fræði-
grein. Bókin er nokkuð aukin
frá fyrstu ítölsku útgáfunni,
frágangur bókarinnar er með
miklum ágætum.
Nlccoló Machlavelli. Geschichte
semes politischen Denkens. Höf
undur: Gennaro Sasso. ÍTtgáfa:
W. Kohlammer Verlag 1965.
Verð: DM 48. —
Henry Miller.
Tropic of CAPRICORN. Höf
ur: Henry Miller Útgáfa John
Calder 1964. Verð: 25/-
Bækur Millers komu fyrst
út hjá Obelisk Press í París
(fyrirtækið er nú aflagt). Rit
hans fengust ekki prentuð ann
ars staðar og voru á bannlista
í engilsaxneskum löndum lengi
vei. Miller er fæddur 1891, af
þýzkum ættúm. Hann stundaði
nám um tíma en tók svo að
vinna fyrir sér og stundaði
margt. Hann flæktist víða um
Bandaríkin og átti heldur erf-
iða ævi. var ýmist þjónn, hafn
Framhald * bls 14
Vettvangurinn
Framhald af 8. síðu.
ur, og flogið heim til íslands þann
24. júlí Ferðin mun kosta sem
næst 12 þúsund kr. og er innifalið
í verðinu allar ferðir, hótelgisting
og rnorgunverður og fararstjóm.
Á þessu yfirliti sést að það er
mikið á döfinni hjá ykkur í FUF,
en hvað viltu taka fram að lokum
Baldur?
Eg vil beina þeim tilmælum til
félagsmanna í FUF að hafa sem
tíðast samband við skri^stofu fé-
lagsins að Tjamargötu 26. Eg
vil enda og hvetja allt ungt fólk
til að taka þátt í hvers konar fé-
lagsstarfsemi og þá ekki sízt að
kynna sér þjóðmálin rækilega. Að
endingu skora ég sérstaklega á
þá, sem telja sig eiga samstöðu
með Framsóknarflokknum að
ganga í Félög ungra Framsóknar
manna og taka þátt í störfum
þeirra.
RÆTT VIÐ GUÐMUND
Framhald at 8. síðu.
sleppa svona vel og er mjög
ánægður að sjálfsögðu að ná jafn-
tefli á móti svona sterkum skák-
manni.
— Viltu nokkuð spá um úrslit
mótsins?
— Helzt sem minnst. Þó held
ég að Friðrik eigi mesta mögu-
leika á sigri, en ég held að bar-
áttan um efsta sætið verði á milli
hans og Vasjúkof.
— Hvernig stendur biðskák
ykkar Friðriks?
— Ég býst við að hún sé tðp-
uð, annars hef ég ekki haft tíma
til að líta á hana.
— Ætlarðu að leggja skákina
fyrir þig Guðmundur?
— Það er allt óráðið með fram-
tíðina, ég ætl að minnsta kosti
að ljúka einhverju námi fyrst,
þótt ég sé nú ekki enn búinn að
ákyeða hvað það verður.
— Við þökkum Guðmundi Sig-
urjónssyni spjallið og kveðjum
með ósk um áframhaldandi gengi
í skáklistinni.
BILAKAUP
PEUGOl 403 '63
SIMCA ‘64, verð 100 þús.
RAMBLER Clssic ‘63. verð 180
bús.
RAMBLER ’6C m3 greiðasi
eingöngu með fásteigna-
cryggðum veðskuldabréfum
RAMBLER Classic 330 ‘63 ma
greiðast með fasteignaverð-
nrefu-m til allt að 10—12
ámm
FORD CONSUL ‘60 fallegur
einkabíll. má greiðast allur
með fasteignatryggðum verð
skuldabréfum
MERCEDES BEN.Z. 220, S
ma greiðas’ allur með fast-
aignatryggðum veðskulda-
bréfum
Bíla, við allra hæfi!
Kjör við allra hæfi!
BILAKAUP
Skúlagötu 55 (v Rauðará).
SÍMJ 15-8-12
Frímerki
Fyrir hvert íslenzkt frí-
merki sem þér sendið mér
fáið þér 3 erlend. Sendið
minnst 36 sfk
JÓN AGNARS
P. O. Box 965.
Reykjavík.
/