Tíminn - 29.01.1966, Blaðsíða 9

9
LAUGARDAGUR 29. janúar 1966
TÍMINN
Gambri nefnist blaS, sem gefið er út í Menntaskól-
anum á Akureyri. I nýútkomnu blaði er eftirfar-
andi grein eftir Sigurgeir Hilmar um
f
Comedia Dell'Arte
Árið 1520 kom á sjónarsviðið á
Ítalíu ný stefna í leiklistarsög-
unni. Stefna þessi var kölluð
Comedia dell‘Arte og varð mjög
útbreidd og vinsæl á næstu ára-
tugum. Hún varð síðan mjög mik-
ilvægur þáttur leiklistarþróunar í
Frakklandi, og hafði sterk áhrif
á leikhúsmenningu í Evrópu, iram
eftir öldum.
Helztu einkenni Comedia dell‘
Arte eða typekómedíunnar“ eru
þau, að í öllum þeim leikritura,
sem skrifuð voru eftir hennar lög-
málum, má finna sömu gegnuro
gangandi persónugervingana, sem
báru einnig oftast sömu nöfn.
Þar má nefna hinn ríka . ren-
eyska kaupimann Pantalone.
Hann var klæddur rauðum þröng
um buxum, stuttri treyju og
svartri skikkju. Fyrir andlitinu
hafði hann hálfgrímu og ennfrera
ur hökutopp og stórt uppsnúið
yfirskegg. Honum kemur illa
saman við þjónustufólk sitt, og
það gabbar hann ætíð. Oft kemur
gamla fíflið fram sem óður kvenna
maður, en er jafnan óheppinn.
I Dottore (Doktorinn) er jafn
an frá Bologna, og er mjög lærð-
ur maður. Hann er stjörnufræð-
ingur, heimspekingur, lögfræð-
ingur, málfræðingur eða læknir.
Hann slettir gjarnan latínu, en
þó oft af harla lítilli kunnáttu.
Hann klæðist felldri, síðri skikkju
og grímu sem hylur enni og nef,
en kinnarnar eru eldrauðar.
II Capitano er Spánverji og
hermaður, orðstór með geysilegt
sjálfsálit. Hann ber glæsilegt yf-
irskegg og áberandi stórt sverð
eða korða, og er auðvitað heimsk-
ur, og ólánssamur elskhugi.
Þjónustufólkið er yfirleitt mjög
áríðandi persónur í leiknum. Arle-
chino var upphaflega nokkuð virð
ingarverður þjónn, en breyttist
smátt og smátt í frekar einfaldan
an náunga. Uppandlit hans var hul
ið af svartri grímu, og lítið svart
horn skagar hægra megin út úr
enni hans. Klæði hans eru sarnan
sett úr mislitum pjötlum í skæruin
litum. Löngu seinna breyttist hann
í myndarlegan ungan c'.skhuga.
Aðrir þjónar voru hinn
vitgranni stamandi Brighella, og
Mezzetino. Að síðustu eru það
elskendurnir Lelio og Isabella.
Þau báru e . grímur en voru í
fögrum búningum. Hér hafa nú
verið talin upp helztu persónur
og einkenni þessa gamanleikja-
stíls, en auðvitað koma þær ekki
allar fyrir í sama leikritinu, og
þess utan hafa með tíð og tíma
bætzt inn nokkrar yngri person-
ur og nöfn. Þetta sígilda ítalska
leiklistarform á töluverðum \>m
sældum að fagna nú í dag. Varla
mun þó hægt að vegja að verk
þau er samin hafa verið unctir
merki þess, hafi mikið bókmennta
legt gildi eða merkilegan boð
skap að flytja, neldur er þar meg-
ináherzla lögð á glens og gaman.
Að undanförnu hefur verið gert
töluvert af því að færa þessi leik-
rit í nútímabúning, og er ekki
ólíklegt að þau öðlist þannig að
nokkru nýtt líf.
Sigurgeir Hilmar.
mitt starf fólgið í því að ,sjá um
að allt sé á sínum stað, sem er
mjög áríðandi, því einn smáhlut-
ur, sem ekki er á sínum stað,
þegar grípa þarf til hans, getur
komið leikurunum út jafnvægi,
sem auðvitað getur haft frekar
leiðinlegar afleiðingar í för með
sér.
Þá hittum við að máli gjald-
kerann, Stefán Eggertsson.
— Þú gegnir ábyrgðamiklu hlut
verki, Stefán?
— Já, það er nú líkast til.
Þetta er geysimikil velta á ekki
stærri fyrirtæki.
— Hvejir eru nú helztu tekju-
og gjaldalic-
— Leikstjórinn er okkar stærsti
útgjaldaliður, þó hann hafi á all-
an hátt verið mjög samningslip-
ur, næst þar á eftir eru það aug-
iýsingar, t.d. kostar 60 krónur að
segja nafnið eitt á leiknum í út-
varpinu. Svo er leiga á búningum
og hitt og þetta, sem til fal’ur
og er það alveg ótrúlegt hvað tin-
ist til. Tekjur fáum við aðallega
af seldum miðum, og örlítið af
leikskránr'
Og loks víkjum við okkur að
einum leikenda. Margréti Sig
tryggsdóttur. nemanda í 5. bekk
Aðalfundur Sam-
bandsráðs S. U. F.
Aðalfundur sambandsráðs
verður haidinn i Reykjavík
9. og 10 marz n.k. og hefst
kl. 5 báða dagana. Dagskrá
samkvæmt sambandslögum.
Nánar tilkynnt síðar.
Stiórn S.U.F.
M.A. og ritara í stjórn Leikfclags
M.A.
— Hvað olli því, að þetta leik-
rit varð fyrir valinu?
— Ha, ég veit það nú eigin’ega
ekki, ef til vill hefur mestu ráð-
ið, að við vildum kynna eitthvað
nýstárlegt.
— Að hvaða leyti er leikritið
nýstárlegt?
— Það er í Comedía dell'Arte
stíl. Það er létt og leikandi og
mikið líf í tuskunum. Búningar og
leiktjöld eru mjög skrautleg og
eldri mennirnir ganga ,-neð hálfar
grímur fyrir andlitinu.
— Hvern' hafa móttökurnar
verið?
— Aiveg skínand, góðar.
— Og þú leikur?
— Ég leik þjónustust ' ":u. Það
er nú tkki vei: niki .tverk.
— Hver fer með aðalhlutverk?
— Arnar Einarsson. rfann leik-
ur þjóninn Arlechino. Það má
segja i .eikurinn standi og falli
með þessu hlutverki, og ég held
að hann leysi það alveg prýðilega
í hendi.
— Það hefur auðvitað farið mik
ill tími í að undirbúa sýninguna?
— Já, að sjálfsögðu, en við
reynum að láta námið sitja fyr-
ir. Kennararnir hafa líka verið
mjög umburðarlyndir.
— Hefur þú leikið áður?
— Já, smáhlutverk hjá Leikfé
lagi Akureyrar í fyrra.
— Ætlarðu kannski að leggja
leiklistina fyrir þig?
— Nei. alls ekki.
— Og hvernig hefur verið að
vinna að þessari sýningu?
— Afskaplega gaman. Samstarí
ið hjá okkur hefur verið eins og
bezt verður á kosið og viðc erum
auðvitað sérstaklega þakklát leik
stjóranum Ragnhildi Steingríms
dóttur Ég vei’ a? betta verða
ánæehicf"
Við kveðjum og þökkum hin
Framhaid a ois

f — —■ .. ..w I..,,.,, J «11 I I m>rn, . n ii.. iii*i i
NÝJAR ERLENDAR BÆKUR
An Approc ' to >an‘e. Höf-
undur: Thomas G. Bergin. Út-
gáfa: The Bodley 1965.
Verð: 35/—
Þetta er ein þeiri_ bóka.
sem kom út á síðastliðnu ári
í tilefni 700 á-a afmælis Dant-
es, og í þessari bók er kom-
inn saman meiri fróðleikur um
Dante en í .iestum nýrri bók-
um um þennan höfund. Höfund
urinn er bandarískur og var
prófessor í rómónskum málum
við Cornell háskólar.n og er nú
prófessor í sömu greinum við
Yale háskólann. Hann hefur
sett saman nokkrar bæknr varf
andi rómönsk efni.
Höfundur hefur bókina með
lýsingu á ástandinu í Evrópu
á því tímabili, sem Dante lifði.
Deilur andlega og veraldlega
valdsins stóðu sem hæst á 13.
öldinni. Um 1200 var veldi páfa
stóls hvað mest, en síðan tekur
því að hnigna og Ítalía er mið-
svæðis þessara átaka, par sat
páfinn í borginni sem á mesta
sögu í Evrópu. Rómversk arf
leifð var það sterk, að mönn-
um gekk illa að hugsa sér þró-
un mála nema með tengslum
við rómverska arfleifð og sögu.
Róm hafði verið drottning
heimsins og síðar sat það leið-
togi þeirrar stofnunar, sem mót
aði evrópskan anda um aida
raðir. Fyrirmynd að skipulagi
ríkja Evrópu var Róm jg ,
menningarefnum voru róm-
verskir höfundar hátinduri.
um þetta leyti. Höfundur gef-
ur glögga mynd af Evrópu um
daga Dantes, síðan lýsir hann
Flórenz, sem var á þessum ár-
um ein auðugasta borg Ítalíu,
íbúatalan var tæp hundrað þús
und. Flórenz eflist að auð og
veldi á 13. öld. Ullariðnaður-
inn og bankastarfsemi voru
auðsuppsprettur borgarbúa og
víða í Evrópu voru sendimenn
bankanna í Flórenz mjög illa
séðir, menn vissu hvað klukk-
an sló þegar slíkir ru.nn voru
á ferð. Peningaokur var illa
séð á þessum tímum, bæði ai
almenmngi og kirkju, en án
peninga var erfitt a. ha'da úti
herjum og afla sér lífsþæg-
inda. Flestir þjóðhöfðingjar j
Evrópu voru lánþegar bank
anna í Flórenz, svo að áhrifa
þessarar borgar gætti víða.
Dante fæðist í mai eð? júm
1265, lézt 1321. Faðir hans hef
ur líklega vdrið fésýslumaður
og Dante rekur föðurætt sína
til frægra ítalskra miðalda-
ætta. Hann elst upp í Flórenz
aflar sér mikillar þekkingar á
frönskum, ítölskum og latnesk
um bókmenntum og tekur ung
ur að setja saman ljóð. Hann
er ungur að árum hegar hann
lítur Beatrice fyrst augum en
sá atburður olli þáttaskilum í
lífi Dantes. Síðan er líf hans
meira og minna tengt Beatrice
og minnii gunni um hana, þvj
að hún deyr ung og verðui
honum því minnistæðari og
bundnari. Annað er það sen,
orkar mjög á skáldið, en oað
er útlegðin Hann hafði takið
þátt í pólitískum erjum og
deilum ættborgai sinnai >>•.
varð útlægur serr þegar ano
stæðingar hans komast til
valda. Útlegðin varð honum
kveikjan til þeirra verka, se-i
ágætust eru talin meðal
ágætra í bókmennta heims-
ins. Höfundur rekur síðan ævi
Dantes í nánum tengslum við
verk hans, hvað skýrir annað.
„Vita Nuova“ eða Nýtt iíf
er ástaróður til Beatrice og
hugleiðingar um ástina. Þes.-i
bók var samtíð Dantes mikið
nýnæmi, höfundurinn er
óbundnari venjum og forskrifi
um í tjáningu sinni en al-
mennt var um skáld þessaro
ára og auk þess tíðkar hann
ný ljóðform og orðaval er lýr
ískara og hnitmiðaðra en ning
að til hafði tíðkazt. ítölsk skáld
höfðu áður ort á þjóðtung-
unni, en Dante stendur þeim
öllum framar og hefur in itað
ítölsku sem ritmál flestum
fremur. Hann setti saman háll-
gert . .mspekirit á ítölsku,
„Convivió" eða Veizluna. Það
var ekki „ ,engt é '^es.ura ár-
um að .n settu saman fræði
rit á þjóðtungum, til bess var
latínan álitin hæfust, enda þró
að bókmenntamál, Dante brýt
ur með þessu blai í evrópsk-
um bókmenntum. Þetta rit
fjallar um heimspeki, guc .tcði
og siðfræði og átti í upphafi
að vera nokkurs konar útlist-
unarrit á nokkru" kvæðabálk-
um hans. Dante setur saman
rit um þjóðtunguna. „De vul-
gari elóquentia.“ Um skriftir á
þjóðtungunni. Þar heldur hann
mjög fram ítölsku, sem ritmáli
og fjallar einnig um bragfræði.
„De Manarchia“ eða ' nungs-
veldið er stjórnfræðileg og
þjóðfélagsfræðileg samantekt.
í því riti útlistar hann hug-
myndir sínar um hentugasta
stjórnarformið, sem hann álít-
ur vera konungdæmi. í þessu
riti gerir Dante ákveðin skil
milli veraldlegs og andlegs
valds, hann vill að kirkjan vas-
ist ekki í veraldlegum málum,
hún eigi að sinna andlegum
málum, styðja menn og leið
beina til sáluhjálpar og hamla
gagnspillingu ríkisvaldsins,
einnig átti hún að gæta þess
að ríkisvaldið yrði ekki harð
stjórn. Veraldlegt vald telur
Dante hentast að sé i einm
hendi, keisaravald. Með því
álítur hann frið bezt tryggðan
í heiminum, en án friðar fái
menning og fagurlífi ekki not-
ið sín. í þessu riti styðst Dante
í mörgu við klassíska heim-
speki, einkum rit Grikkjanna
um stjórnvísindi. Þetta rit vai
sett saman á latínu, enda æti
að fleirum en ítölum. eÞssi rit
sem nú eru talin eru að vissu
leyti undirbúningsrit undir að-
alverk hans Hinn guðdómlega
gleðileik" eða „Divina Comme-
día.“ sem skiptist í þrjár bæk
ur, Helvíti, Hreinsunareidihr
og Himnari a
Einkenni góðra bókmennta
verka er. að þau eru jeimu'
innan heimsins, orðin til fyrii
áhrif umhverfis. aldarfnrs op
þarfar skáldsins til þess að
tjá skoðanir sínar og heims-
mynd. Listin er eftirmynd natt
úrunnar en auk bess umsköp
uð eftirmynd að vilja og smekk
skáldsins. Það nn segja að
slíkt verk lifi eigin lífi, það
hefur eigin tilveru, er sérstak:
ur heimur innan heimsins. Þó
eru slík verk alltaf tengd um-
hverfi og hljóta að höfða til
þess, annars yrðu þau ekki skil
in. Þeir eilífðarstaðir sem
Dante lýsir í Xómedíunni voru
þeirra tíðar r'önnum raunveru
leiki og eru mörgum ennþá,
en þótt slíku ré ekki fyrir að
fara, þá er verkið þess kyns
að það lifir, það er .taverk,
sem lifir fyrir eigin ágæti. Því
verða rit Dantes um uppheima
og neðri byggðir lesir af öll-
um, hverrar t. .ar sem menn
eru og hverrar lífskoðunar
Hvergi nær hrikaleg lýsing og
fíngerðasta I' rik hærra í ítölsk
um bókmenntum og evrópsk-
um og í þessu verki, hvert orð
er nauðsynlegt, ekkert þarf-
laust orðaskraut vegna bún-
ings og ríms, blær hrynjand-
innar er aðlagaður efninr Hér
finnast ekki hortittir og rím-
þvæla, rímsins vegna. Höfund
ur túll.ar .nec miklum ágætum
rímlist Dantes og frásagnasnilli
og tengir söguþráðinn lífi
skáldsins. Kaflinn um komedí
una er veigamesti hluti bókar-
innar.
í þessu riti Dantes kemur
fram heimsskoðun miðaldanna,
það eru fá rit, sem tjá betur
hugmyndir miðaldamannsins
um lifið og tilgang þess. Því
hlýtur Komedían að vera inn-
gangsrit allra þeinra sem fást
við miðaldafræði. Á þessum
tímum var bæði ort á þjóð-
tungunum og á latínu, hvað
frjóvgaði annað, latneskur
kveðskapur var hefðbundnari
og einkum stundaður af lær
dómsmönnum, en þeir ortu
’íka ýmsir á móðurmálinu, erak
um Frakkar og ítalir. HérlenJ
is blómstraði kveðskapur og
sagnalist svo til eingöngu á
þjóðtungunni, ástæðurnar fyrir
því eru ekki ljósar, má vera
að komi til engilsaxnesk áhnf
en engilsaxnesk bókmenn d
starfsemi stóð með miklum
blóma á 8. og 9. öld. Það ti
oft talað um endurreisn asta
og bókmennta í Evrópu á 12.
öld, sem undanfara Endurreisn
artímabilsins á þeirri 15. Þá
blómgaðist rómönsk list, gotn
eska listin hefst þá i allri
sinni tign og tekið er að ieggja
stund á latneska höfunda og
þjóðlegar bókmenntir hefjart.
Áhrifa þessa gætir á 13. öld
inni og það verður Dante, sem
fullkomnar þennan vísi ítalskra
bókmennt
Kómedían segir frá ferð
skáldsins um helvíti, hreinsun-
areldinn og himnaríki. Það
sýnir ckoðun Dante- á Virgil,
að hann verður leiðsögumaður
hans um helvíti og hreinsunar-
eldinn. Þeir félagar hefja nú
ferðina um þennan dapurlega
stað. f forgarðinum hitta þeir
félagar nerkustu skáld forn-
aldar, en þeir fá ekki inngöngu
í himnaríki sökum þess að þeir
dóu óskírðir og refsing þeirra
er sú að þeim mun aldrei veit-
ast nálægð Guðs. Síðan liggur
leiðin niður á við. Hér ber
margt nýstárlegt og hryllilegt
fyrir augu en Virgilíus skýrir
fyrirbrigði þau sem koma
Dante spánskt fyrir sjónir.
Staðnum er skipt í margar
vistarverur og verður vistin því
lakari sem neðar dregur og um
þrengis* ' He víti var áliti' hafa
Framhald á bls. 13