Tíminn - 12.03.1966, Blaðsíða 3

LAUGARDAGUR 12 marz 1966
15
Eins og af þessu sést, var hér
í senn um verkalýðssamband og
pólitískan flokk að ræða innan
einnar og sömu skipulagsheildar.
Þetta var nánar útskýrt í stuttu
riti, sem sambandsstjórnin gaf út
árið 1917 og kallaði: „Alþýðuflokk
urinn. Nýr stjórnmálaflokkur.
Hvað hann er og hvað hann vill.“
Þar stendur m.a.:
„Alþýðuflokkurinn táknar þá
hliðina á starfsemi sambands-
félaga íslenzkra verkalýðsfélaga
— Alþýðusambands íslands
— er snýr að stjórnmál-
unum. Nafnið er valið með
tilliti til þess, að fulltrúar
alþýðufélaga hafa stofnað hann
og að gera má ráð fyrir, að meg-
inþorri þeirra karla og kvenna, er
fylkja sér um mál flokksins — en
öll mál hans til samans má nefna
jafnaðarstefnuna — verði alþýðu-
menn og konur. . . . Tilgangur
þess (sambandsins) er að koma á
samstarfi á jafnaðarstefnugrund-
velli meðal íslenzkra alþýðufélaga,
eigi aðeins hvað almenn verkalýðs
mál snertir, heldur einnig til þess
að koma fram sem sérstakur og
sjálfstæður stjórnmálaflokkur,
með ákveðinni stefnuskrá, er
reyni að koma mönnum í bæjar-
stjómir, sveitarstjómir og á þing,
er eindregið og í hvívetna fylgi
stefnuskrá flokksins."
J6n Baldvinsson, sem kjörinn
var forseti ASÍ á fyrsta reglulega
þinginu, gegndi því starfi allt til
dauðadags, eða í 22 ár. Síðar hafa
þessir menn verið forsetar ASÍ:
Stefán Jóhann Stefánsson 1939—
‘40, Sigurjón Á. Ólafsson 1940—
‘42, Guðgeir Jónsson 1942—‘44,
Hermann Guðmundsson 1944—‘50,
Helgi Hannesson 1950—‘54 og
Hannibal Valdimarsson frá 1954.
Um fyrstu ár ASÍ segir svo í
„Vínnunni" 9. tbl. 1946:
„Svo sem var að vænta var vöxt-
ur Alþýðusambandsins ekki ýkja-
mikill í fyrstu. Á 2. sambandsþingi,
sem háð var árið 1918, mættu
engir aðrir fulltrúar en frá verka-
lýðsfélögunum í Reykjavík, sem í
sambandinu voru og frá Verka-
mannafélagi Hafnarfjarðar. Þó óx
sambandið nokkuð á þessu þingi,
því að borizt höfðu inntökubeiðn-
ir frá verkamannafélögum úr öll-
um fjórðungum landsins og voru
þau þessi: Verkamannafélagið Ár-
vakur á Eskifirði, Verkamannafé-
lagið Fram á Sauðárkróki, Jafn-
aðarmannafélagið í Reykjavík,
Verkamannafélagið Baldur á ísa-
firði, Verkamannafélag Búðaþorps
á Fáskrúðfsfirði og Verkamanna-
félag Akureyrar. Á þessa lund
hafði Alþýðusambandið tekið að
festa rætur í kauptúnum og sjáv-
arþorpum úti á landi.
Þing þetta gerði ýmsar ráðstaf-
anir til að efla stofnun nýrra
verkalýðsfélaga, en að öðru leyti
hnigu störf þess fyrst og fremst
að stjórnmálalegum efnum . . .
Á árabilinu 1920—1924 bættust Al-
þýðusambandinu 16 ný félög víðs-
vegar á landinu, af þeim voru 18
verkalýðsfélög og 4 jafnaðar-
mannafélög. En árið 1930 er sam-
kvæmt skýrslu sambandsstjórnar
talið, að í sambandinu séu 28
verkalýðsfélög með 5485 félags-
menn, 2 iðnfélög með 135 félags-
menn og 6 jafnaðarmannafélög
með 332 félagsmenn. Félagatala
var því 36 og félagsmannatala alls
5952.
Það kom snemma í ljós, að hm
dreifðu og smáu félög úti á iandi
áttu mjög erfitt uppdráttar í ein-
angruninni og vegurinn oft lang-
ur til sambandsstjórnar og því var
það tekið til bragðs að stofna
minni sambönd í öllum fjórðung-
unum nema Sunnlendingafjórð-
ungi. Árið 1925 var Verkalýðssam-
band Norðurlands stofr’) ári síð-
ar Verkalýðssamband Austurlands
og árið 1927 Verkalýðssamband
Vesturlands.“

annWMWillnifHS”;
Mynd þessi var nýlega tekin af Sambandsstjórn Alþýðusambands íslands á fundi.
Kreppa og klofningur
Fjórði áratugir aldarinnar
hófst með kreppu og endaði í
heimsstyrjöld. Fyrir íslenzkan
verkalýð einkenndist tímabilið
einkum af atvinnuleysi og harðri
stéttarbaráttu.
1. nóvember 1930 eru 90 skráðir
atvinnulausir í Reykjavík (tölur
eru ekki til frá öðrum stöðum á
landinu) og jókst þessi tala mjög
næstu árin. Þegar 1. febrúar 1931
voru 525 atvinnulausir en tala
ómaga atvinnulausra var þá 715,
eða samtals 1240 manns. Tala þessi
jókst stöðugt og náði hámarki í
byrjun árs 1937, en þá var heild-
artalan 2182.
Þessi ár fjölgar mjög félags-
mönnum innan Alþýðusambands-
ins. Árið 1938 voru aðildarfélög-
in orðin 122 og félagatalan 15384,
og var það 10 þúsund manna aukn
ing á átta árum.
Þetta var einnig tímabil mikilla
verkfalla. Áður hafði þó komið til
verkfallsátaka, og voru sum þeirra
óblíð. Hið íslenzka prentarafélag
lenti í verkfallsátökum strax á
sínum fyrstu árum. Dagsbrún háði
sitt fyrsta verkfall 1913, og ann-
að 1915, þegar félagið náði loks
almennri viðurkenningu atvinnu-
rekenda sem samningsaðili fyrir
verkamenn. Vorið 1916 lagði Há-
setafélag Reykjavíkur út í verkfall
vegna kjarabaráttu togaraháseta,
og varð það hið mikilvægasta og
sögulegasta verkfall, sem íslenzk
verkalýðshreyfing hafði átt í fram
að þeim tíma. Þótti mönnum verk-
fallið ærnum tíðindum sæta og „er
jafnvel af ýmsum talið nálgast
Hannibal Valdimarsson, forseti ASÍ,
orlofsheimilanna í Ölfusi.
tekur fyrstu skóflstunguna á 'andi
jhreina uppreisn." Hásetafélagið
lenti aftur í átökum 1919 og fær
þá fulla viðurkenningu útgerðar-
manna sem samningsaðili. 1925
var svo kolaverkfallið í Vestmanna
eyjum og árið eftir Baldursverk-
fallið á ísafirði, en þá fékk félag-
ið loks viðurkenningu eftir 10 ára
starf. En á fyrstu árum fjórða ára-
j tugsins er mikið um verkföll.
Garnaslagurinn sögulegi 1930, Sjó
mannaverkfallið í Vestmannaeyj-
um 1932, Bolungarvíkurverkfallið
sama ár og atvinnuleysisbardag-
arnir í Reykjavík 7. júlí og 9. nóv-
ember einnig sama ár. í marz
1932 er Nóvuslagurinn á Akureyri.
Díönuslagurinn 22. september
1933, Borðeyrardeilan 1934, Sogs-
deilan 1935, Bílstjóraverkfallið í
Reykjavík 1936. Iðjudeilan á Ak-
ureyri 1937 og Hlifardeilan í
Hafnarfirði 1939 — þetta eru
helztu átökin á þessum áratugn-
um.
Á árunum 1930—‘40 hefjast
einnig pólitískar deilur innan
Alþýðusambandsins og hafa þær
aldrei lognazt út af síðan. Hefur
þetta skiljanlega orðið til þess að
veikja samtökin á ýmsan hátt.
Magnaður stjórnmálaágreining-
ur gerði vart við sig um árið 1930,
en þá er Kommúnistaflokkur ís-
lands stofnaður út úr Alþýðuflokkn
um, og 1938 varð nýr klofningur
í Alþýðuflokknum — sem enn
var sameinaður Alþýðusamband-
inu — við stofnun Sósíalistaflokks
ins, en jafnframt var Kommúnista
flokkurinn lagður niður. Harðnaði
þá enn hin flokkspólitíska barátta
innan verkalýðssamtakanna, og
leiddi hún til þess, að 12 félög
sögðu sig úr Alþýðusambandinu
í árunum 1938—‘40 — eða „hurfu“
j eins og það er orðað í þingtíðind-
um ASÍ. Gerðu þau tilraun til að
mynda með sér samband sín á
milli — Landssamband verkalýðs-
félaganna — en það samband náði
ekki fótfestu og hætti brátt störf-
um. Á 16. sambandsþingi Alþýðu-
sambandsins haustið 1940 var svo
gerð skipulagsbreyting á ASÍ þann
ig, að skilið var á milli Alþýðu-
flokksins og Alþýðusambandsins.
Hafa allir verkamenn, án tillits
til stjórnmálaskoðana, notið --ama
réttar innan Alþýðusambandsins
upp frá því.
Árið 1940, þegar umrædd skipu-
lagsbreyting va> mrð, var tala sam
bandsmeðlim:: 19, en á næstu
4 árum óx h iraðfara og ' ;v
árið 1944 um 22000. — í dag.ni
heita, að nálega allur verkalýður
landsins sé félagsbundinn í um
160 verkalýðsfélögum um alit
land.
Með heimstvrjöldinni síðari
hófst í rauninni nýtt tímabil. í
stað kreppu var komin verðbólga
og þensla. Síðustu áratugirnir
hafa síður en svo verið viðburðar
lausir hvað átök snertir, og nægir
að minna á skæruhernaðinn 1942,
Dagsbrúnarverkfallið 1949, verk-
föllin miklu 1952, Dagsbrúnarverk-
fallið mikla 1955, sjómannaverk-
fallið um áramótin 1960—‘61, al-
mennu verkföllin sumarið eftir,
togaraverkfallið 1962, barúttuna
við þvingunarfrumvarpið haustið
1963 og átökin á síðasta ári, en
fjölmörg önnur átök hafa átt sér
stað á þessum tíma, og er ekki
hægt, að rekja alla þá löngu sögu
nú. Enda hvert verkfall efni í
langa grein.
■ *. ... f. '
Loggjofm
En verkalýðshreyfingin hefur
einnig barizt fyrir ýmsum löggjöf-
um um hagsmunamál sín. Um
þetta atriði segir Hannibal Valdi-
marsson m.a. í grein sinni: —
„Margvíslega löggjöf hafa verka-
lýðssamtökin einnig knúið fram,
og er þar þá næst hendi að minna
á atvinnuleysistryggingarnar, sem
lögfestar voru árið 1956 . . . Mikil
breyting varð á allri starfsemi
verkalýðsfélaganna og Alþýðusam-
bandsins, þegar lögin um stéttar-
félög og vinnudeilur voru sett ár-
ið 1938 . . . Fram að þeim
tíma var verkfallsvopninu beitt,
ekki aðeins í kaupdeil-
um, þegar ekki náðist samkomu-
lag um kröfurnar, heldur einnig,
þegar vanefndir voru á samning-
um eða deilt var um skilning á
samningsákvæðum.
Þetta voru skyndiverkföll, og
raknaði oft fljótt úr flækjunum,
þó að allt stæði fast og óhaggan-
legt, þar til fólkið var hætt að
vinna. — Var samheldni fólksins
oft aðdáanleg undir þeim kring-
umstæðum.
Nú eru verkföll lögleg athöfn
samkvæmt iögum um stéttarfélög
og vinnudeilur, en þeim má þó
aðeins beita í kaupdeilum, þegar
ekki nást samningar um kaup og
kaup og kjör, og þá því aðeins,
að verkfall hafi verið boðað með
a.m.k. 7 daga fyrirvara.
Rísi hins vegar deilur út af
meintum brotum aðila eða van-
efndum á gerðum samningum, eða
út af mismunandi skilningi aðila
á samningsákvæðum, mega félög-
in ekki skakka leikinn með
'•vndiverkföllum eins og áður var
! Þá ber að höfða mál fyrir
ímagsdómi, og annast Alþýðusam-
bandið venjulega slíkan málarekat
ur fyrir sambandsfélögin.
. . . . Ég hef minnzt á vinnulög
Framhald á 18. síðu.