Tíminn - 16.03.1966, Qupperneq 9

MIÐVIKUDAGUR 16. marz 1966
TÍMINN
Tryggvi Helgason, flugmaður
Dettifoss
og
dreifbýlið
Um þessar mundir er mikið
rætt og skrifað um fyrirhugaða
byggingu alúmínverksmiðju og raf
orkuvers er framleiddi rafmagn
fyrir sömu verksmiðju.
Fyrir alllöngu varð sú skoðun
yfirsterkari meðal ráðamanna
syðra, að alúmínverksmiðja væri
bezt staðsett í Reykjavík eða næsta
nágrenni og stórt orkuver yrði
því að reisa sem skemmst frá
þeim stað, vegna þess hve há-
spennulínur væru dýrar. Þá voru
talin ýmis önnur rök sem öll
mæltu með þessari skoðun. Þetta
hljómar svo sem nógu vel í eyr-
um almennings, eða var ekki sá
tilgangurinn? En það er langt frá
þvi, að allir landsmenn séu á sömu
skoðun, og ber mjög mikið á milli.
A3 vísu er ekkert mál svo ein-
falt, að allir séu nákvæmlega sömu
skoðunar.
Menn deila mikið um það, hvort
leyfa skuli erlendu fyrirtæki að
koma upp iðnrekstri á fslandi.
Þá hlið málsins mun ég ekki
nefna í þessari grein heldur það,
hvort réttmætt sé að reisa fyrir-
hugaða alúmínbræðslu við Reykja-
vík og hvergi annars staðar.
Um marga áratugi hefur það
verið almenn skoðun hér á landi,
að Dettifoss í Jökulsá á Fjöllum
myndi verða langódýrasta stór-
virkjun á íslandi, miðað við það
afl, sem verið framleiddi. Þar
næst kæmi svo sennilega virkjun
í Þjórsá við Búrfell.
Fyrir nokkrum árum komu
fram á Alþingi tillögur um það,
að hefja þá þegar undirbúning að
virkjun Jökulsár á Fjöllum, og
koma upp á Norðurlandi stóriðju,
sem notaði meginhluta orkunnar.
Undanfarin ár hafa margir virkj-
unarstaðir verið kannaðir, m. a.
með það fyrir augum, að fá úr
því skorið með nokkurri vissu,
hver virkjunin yrði hagkvæmust
ásamt tilheyrandi iðjuveri.
Skjótt fór að bera á því, að
miklu meira fé var varið til rann-
sókna á Þjórsá en til allra ann-
arra staða, og það löngu áður en
nokkuð var kveðið upp úr með
það, að Þjórsá yrði valin. Vil ég
því segja hér eina sögu sem lands-
menn geta sjálfir dregið af sínar
ályktanir. Fyrir nokkrum árum
hitti ég mann, sem var að koma
frá því að vinna við rannsóknir
á Dettifosssvæðinu. Var þetta áð-
ur en nokkuð hafði verið ákveð-
ið um virkjunarstað. Tókum við
tal saman og innti ég hann eftir
því, hvað liði rannsóknum á Jök-
ulsá og Þjórsá, og hvort ekki
myndi koma í ljós, að Dettifoss-
virkjunin hefði vinninginn, sem
hagkvæmasta virkjunin, samkvæmt
því, sem hefði verið álitið. Varð
maðurinn ókvæða við og svaraði
hvatskeytlega, að slíkur saman-
burður væri óþarfur, aðeins væri
um eiiin stað að ræða, þar sem
virkjað yrði, og það væri við Búr-
fell, annað kæmi ekki til greina,
hvað svo sem öllum samanburði
liði. Þótti mér hressilega svarað
og spurði þá, hvers vegna í ósköp-
unum það væri verið að eyða pen-
ingum til rannsókna við Dettifoss.
Svaraði hann eitthvað á þá leið
að það væri eing(ingu til þess að
þóknast vilja einhverra bjána. Þá
veit maður það. Að vísu var hér
ekki um yfirmann að ræða, en var
hann e.t.v. að lýsa óskhyggju sinna
yfirboðara? Eftir höfðinu dansa
limirnir.
Og hverjir skyldu það nú vera
þessir bjánar sem vilja virkja
Dettifoss? Kannski þingmenn
Norður- og Austurlands sem hafa
barizt fyrir því máli? Og þá senni-
lega fólkið á norðurhelmingi lands
ins, sem berst fyrir lífi sínu og
tilveru og stefnir að bættum lífs-
kjörum, og útrýmingu atvinnuleys
is og eymdar sem nú er víða á
Norðurlanai. Það verður til dæm-
is ánægjulegt fyrir fjármálaráð-
herrann okkar, sem er einn af
þingmönnum Norðlendinga, að
hafa þetta í huga þegar verkfræð-
ingar leggja fyrir hann til sam-
þykktar áæilanir um byggingu
orkuvers í Þjórsá.
Nú hefur brugðið svo við að
sum sunnanblöðin keppast við að
ausa áróðri yfir þjóðina þar sem
allt jákvætt í sambandi við bygg-
ingu orkuvers í Þjórsá er lofað á
hvert reipi, en gert sem minnst
úr öllu því neikvæða, og helzt ekki
á það minnzt. Þá er allt neikvætt
í sambandi við Dettifossvirkjun,
dregið óspart fram og málað
dekkstu litum en hinu jákvæða
að mestu sleppt. Ég hygg að flest-
ir myndu líta slíkan málflutning
sem auðvirðilega hlutdrægni, og
jafnvel sem óbeina fölsun.
En hvað segja þá þær tölur,
sem hafa verið birtar. Á ráðstefnu
verkfræðinga 1962 komu meðal
annars fram áætlanir Eiríks Briem
um verð á orkuverum í Jökulsá
og Þjórsá. Þar er gert ráð fyrir
að stofnkostnaður á hvert kíló-
vatt í orkuveri við Búrfell verði
7800 krónur, en 8450 krónur í
orkuveri við Dettifoss. Er það 8%
óhagstæðara fyrir Dettifossvirkj-
un, en reiknað er með 104.000
KW veri við Dettifoss en 150.000
KW veri við Búrfell.
Þá er í sömu áætlun gert ráð
fyrir að lögð verði tvöföld lína
frá Dettifossi til Akureyrar að
nokkru á stálmöstrum, en aðeins
tvöföld tréstólpalína frá Búrfelli
til Reykjavíkur. Þessi samanburð-
ur er óhagstæður fyrir Dettifoss.
En þegar betur er að gáð, fær
þetta þá staðizt? Á Suðurlandi er
úrkoma miklu meiri heldur en á
Norðurlandi, og hitastig oftar rétt
um eða undir frostmarki, en þá
er mest hætta á ísingu. ísingar-
hætta er því miklu meiri á Suð-
urlandi en í hinu kaldara og þurr-
ara Joftslagi á Norðurlandi Þá er
einnig stormasamara á Suðurlandi
og lægðir og skil sem langflest
koma suðvestan úr hafi, skella
með fullum þunga á suðurströnd
landsins. Til samanburðar má
benda á að rafmagnstruflanir í
tevkjavík í óveðrunum i vetur.
urðu á tréstólpalínunni frá Laxá,
Soginu. Sömu óveður ganga norð
ur yfir landið, en engar bilanir
urðu á tréstólpalíunni frá Laxá,
þótt hún liggi yfir Vaðlaheiði í
600 metra hæð. Með hliðsjón af
þessu mætti með sama öryggi
leggja tréstólpalínur alla leið frá
Dettifossi til Akureyrar. Þar að
auki hafa þeir verkfræðingar og
rafveitustjórar, sem ég hefi spurt,
fullyrt að í framkvæmd komi varla
til mála að leggja tréstólpalínur
frá Búrfelli tii Reykjavíkur, végná
rekstraröryggis orkuvers og iðju-
vers. Ef við tökum þetta með í
reikninginn þá verður hlutur
Dettifossvirkjunar aftur hagstæð-
ari.
Þann 28. febrúar 1965 birtir
Steingrímur Hermannsson nýjar
tölur og áætlanir í Tímanum. Þar
er gert ráð fyrir 210.000 KW orku-
veri í Þjórsá en það er 40% stærra
orkuver en greint er hér á und-
an. Það er nokkuð samhljóða álit
allra að því stærri sem orkuver-
in geti verið, því ódýrara geti
orðið hvert uppsett kílóvatt. Þessi
áætlun gerir ráð fyrir 40% stærra
orkuveri og lækki það kostnað á
hvert kílóvatt í 6700 krónur eða
um 14%. Hins vegar bregður svo
við að hann birtir áætlun um 133.
000 KW orkuver við Dettifoss eða
28% stærra en í áætlun Eiríks
Briem, en kostnaður þar á hvert
kílóvatt hækkar í 8900 krónur, eða
um meira en 5%. Forsendur þær
sem lagðar eru þessu til grund-
vallar eru hvergi birtar.
Þá ber þess að geta að engin
f HLJÓMLEIKASAL
áætlun gerir ráð fyrir 210.000 KW
virkjun við Búrfell í einum á-
fanga, heldur aðeins 105.000 KW
virkjun, en það mun vera miklu
dýrari virkjun en Dettifossvirkj-
un.
Hvað svo um rekstraröryggi
þessara orkuvera? Það virðist sam
dóma álit allra, að ís- og krapa-
myndun í Þjórsá sé gífurleg. Er
gizkað á að orkuverið við /Búrfell
stöðvist í 20—30 daga á ári hverju,
vegna krapa. í einni áætlun er
gert ráð fyrir 9 dögum á ári að
meðaltali.
Ein rökin fyrir því að ekki sé
i hægt að setja upp alúmínbræðslu
á Norðurlandi og virkja Jökulsá,
eru þau, að ekkert varaafl sé til
á Norðurlandi. Hins vegar sé nóg
varaafl á Suðurlandi. Er þá spurn-
ingin, hvar er það afl?
Orkuverið við Sog er að mestu
fullnýtt. Eru þá Reykvíkingar bún
ir að samþykkja það að vera
rafmagnslausir að meðaltali í 9
daga á ári. ti] þess að hægt verði
að standa við gerða samninga um
orkusölu til stóriðjuvers? Það er
ákaflega ósennilegt.
Áætlanir eru því á döfinni að
gera varastöðvar með Búrfellsvirkj
un, sem knúðar ~rðu með gastúr-
bínum. Eru þær ■'aldar tiltölulega
ódýrar í uppsetningu, eða 300
krónur á hvert kílóvatt, en dýrar
: í rekstn Steinsrímur Hermanns-
son telur að Swiss Aluminium
i muni sætta sig við 50% af heild-
arorku, frá varastöð. Fyrir 30 þús.
i tonna alúmínver er 50% orkuþörf
j 27.500 KW, en það þýðir vara-
stöð fyrir 82,5 milljónir króna. Nú
er hins vegar uppi raddir um það
i sunnanblöðum, að iðjuverið verði
þegar í upphafi 60 þús. tonna. Það
myndi útheimta varastöð fyrir 165
milljónir króna. Þegar þessari upp
hæð er bætt við kostnaðinn við
Búrfellsvirkjun, þá hækkar hún
urh meira en 10% og er þar með
orðin mun óhagstæðari en Detti-
fossvirkjun. Þá á enn eftir að
reikna reksturskostnað varastöðv-
arinnar, en hann verður sennilega
nálægt 1 krónu á kílóvattstund.
Á 9 dögum yrði kostnaðurinn því
11,9 milljónir. Og þar sem orkan
yrði ekki seld nema á 10—12 aura
kílóvattstundin, þá er hreint tap
á þessum 9 dögum rúmar 10 millj.
Hver á að borga þennan halla?
Nú berast fréttir um það að
sunnan að þetta sé ekki nóg. Það
þurfi að gera ótal stíflur upp eft-
ir allri Þjórsá til þess að reyna
að sigrast á ísvandamálunum. Ef
til vill kostar það mannvirki fyr-
ir mörg hundruð milljónir til við-
bótar því sem áður var áætlað.
Er þá farið að halla verulega á
Búrfellsvirkjun í samanburði við
Dettifossvirkjun. Er Búrfellsvirkj
unin þá ekki orðin svo dýr og
óhagkvæm, að ekkert vit sé í því
lengur að ráðast í hana, meðan
völ er á öðru betra?
Sigurður Thoroddsen verkfræð-
ingur segir að ef það takist að
sigrast til fullnustu á ísvandanum
í Þjórsá, þá sé um tæknilegt af-
rek að ræða. Og allir vita að
tæknileg afrek eru ekki unnin fyr-
ir ekki neitt.
ísvandamál á borð við það sem
er í Þjórsá, er ekki til í Jökulsá
á Fjöllum. Nú í vetur er áin ísi
lögð alla leið, frá upptökum nið-
ur undir foss Og stormar og
stórhríðar hafa engin áhrif á
rennsli árinnar. Og nú á sama
tíma og Þjórsá ryður fram ógrynni
af ís og krapi, og stíflast alveg
! öðru hverju, þá streymir Jökulsá
hrein og tær, undan ísskörinni
rétt ofan við Dettifoss, og fossinn,
stærsti og mesti foss á íslandi,
þrumar sinn gamla söng af full-
um mætti.
Hefur ríkisstjórni skoðað með
I eigin augum virkjunarstaðina við
| Búrfell og Dettifoss? Ef ekki þá
! skora ég á hana að gera það með-
! an báðar árnar eru í sínum versta
i vetrarham, og sjá með eigin aug-
! um samanburðinn.
1 Steingrímur Hermannsson taldi
upp það, sem hann taldi mæla
gegn staðsetningu stóriðjuvers á
Norðurlandi. Dettifossvirkjun væri
óhagkvæmari en Búrfellsvirkjun
og orkumarkaðurinn of lítill fyrir
afgangsorkuna á Norðurlandi.
. Hvað fyrra atriðinu viðvíkur, þá
er einmitt nú orðið margt sem
bendir til þess að Dettifossvirkj-
un sé miklu hagkvæmari. Og þar
sem allt bendir til að almínverið
fyrirhugaða verði 60 þús. tonna
strax í upphafi, þá notar hún 110.
i 000 KW af hinni 133.000 KW Detti
fossvirkjun. Eftir er þá aðeins 23.
000 KW sem nota má til þess að
leggja niður allar olíustöðvar á
Kópaskeri, Raufarhöfn, Þórshöfn,
Bakkafirði, Vopnafirði og öllum
Austfjörðunum. og rafvæða allar
sveitir á sama svæði. Þá sæi það
einnig fyrir orkuþörf Akureyrar.
Og ef þá væri enn eftir nokkur
afgangsorka, hvað væri þá auð-
veldara en að leggja strax hina
fyrirhuguðu línu milli Norður- og
Suðurlands og fullnýta þannig
orkuverið, og auka jafnframt
rekstraröryggi allra viðkomandi
orkuvera, og hagnýta allt fáanlegt
varaafl.
Enn eitt sem mælti gegn því
að reisa alúmínver við Eyjafjörð
væri það að verksmiðjan yrði 100
milljón krónum dýrari, en fyrir
sunnan, þar sem eyða þyrfti flúor-
gasi frá verksmiðjunni. Hins veg-
ar sé þess ekki þörf á Suðurnesj-
um. Hefur þá Swiss Aluminium
tekið á sig alla skaðabótaskyldu
vegna slíks eiturgass, eða hefur
íslenzka ríkisstjórnin tekið hana á
sig? Hafa Hafnfirðingar samþykkt
að slíkt eiturgas berist yfir Hafn-
arfjörð? Og hvað um heilbrigðis-
eftirlitið? Og hvers vegna er Stein
grímur Hermannsson og fleiri, að
hafa áhyggjur af þessum kostn-
aðarlið verksmiðjunnar? Er það
ekki hið svissneska fyrirtæki sem
Framhald a bls. 12.
Sinfóníutónleikar
Tónleikar Sinfóníuhljóm-
sveitar íslands þeir 12. í röð-
inni fóru fram í Samkomusal
Háskólans, undir stjórn Bodhan
Wodiczko en einleikari á fiðlu
með hljómsveitinni var Henrik
Sachsenskjold. — Síðan frum-
flutningur 9. sinfóníunnar varð
að veruleika, er eins og efnis-
val. Þeirra tónleika, sem á eft-
ir hafa fylgt hafi orðið í létt-
ara lagi og á síðustu tónleik-
um var það í sérlegum létt-
yigtarflokki. — Danski fiðlu-
leikarinn Henrik Sachsen-
skjold, sem hér flutti konsert
Mendelsohns, fyrir einleiks-
fiðlu, er traustur listamað-
ur, sem ræður yfir hljómfall-
egum tón og góðri tækni. Túlk
un hans á verkinu reyndist
samt nokkuð misjöfn og þá
fyrst er líða tók á upphafs-
kaflann birti yfir leik lista-
mannsins og sýndi hann þar
fallegan leik. Miðkaflinn var
aftur í daufara lagi en um-
skiptin yfir í 3ja. þátt sýndu
lifandi og ekta línur, og ágæt-
an skilning listamannsins á
verkinu. Samleikur hljómsveit-
ar og einleikara var mjög eðli-
legur. — Hljómsveitarverkin á
þessum tónleikum voru eftir
Ravel, Prokofieff og Rossini.
— Gæsamömmusvítan eftir Rav
el býr yfir litum, en skilur
samt lítið eftir enda þarf sér-
stakt „Raffinement" í túlkun-
ina ef vel á að vera, og var
naumt um, að það væri fyrir
hendi að þessu sinni.
Dansar úr „Rómeo og Júl-
ía“ eftir Prokofieff sýna marg-
ar skemmtilegar hliðar höfund
ar, var verkið vel útfært, með
líflegum línum og ágætum sam
Ieik. — Lokaverkið „La gazzo
gadra“ eftir Rossini var leiftr-
andi vel flutt enda féll það
áheyrendum mjög vel í geð.
Stjórn Bodhan Wodiczko var
sem fyrr örugg og afgerandi,
og er ánægjuiegt að heyra þá
rækt er hann íeggur við það
léttara ekki síður en hið mik-
ilvægara efni.
Unnur Arnórsdóttir.