Tíminn - 30.03.1966, Blaðsíða 5

ME>VI3£lH»A<5im 30.
TÍMINN
5
ÖtgcfancH: FRMASÓKNARPIiOKKU«mN
Frainkvæmdastjóri: Krtetján Benediktsstm. Ritstjórar: Þórarinn
Þáeaacinsson (ðb). Andrés KristJánsBon, Jón Hetgason og Indriði
<3. ÞorsteJnsson. FnDtrúi ritstjðrnar: Tómas Karisson. Aög-
lýsingastj.: Stelngrimor Gfslason. RStst}.skrifetofor 1 Eddu-
hósina, símar 18300—18305. Skrifstofur, Bankastrætl 7. Af-
greKSslusími 12323. Aoglýsingasíml 13523. Aðrar skrifstofnr,
s&m 18300. Áskriftargjald kr. 95:00 á mán. innanlands — í
lausasðlu kr. 5.-00 eint. — Frentsmiðjan EDDA hS.
Ritstiórnargrein úr //The Economist,/:
Rússland hefur náð Vestur-
Evrópu á iðnaðarsviðinu
Álsamningurinn
Tgjtts og skýrt heftrr verið frá í blöðum og útvarpi,
uudÍTOtaði iðn^ðarmálaráðherra í fyrradag samumg við
svfesneska álhrmgkm um byggingu áSwæðslu í Straums-
vfk. S& fyrirvari fylgtfi untfirskrift hans, að Alþingi yrðí
að samfþyMqa samningmii. Raunar er þar þó efcki nema
ttm formsatriði eitt að ræða. Með undirskrift ráðherrans
fyrmfinam er buið að handjárna stjórnarsinna á Alþingi.
Það hefði vfesulega verið stórum lýðræðislegra, að
Afþingí hefði fengið að fjalla um samninginn áðnr en
hamn var undírritaður af ráðherra. Þá hefði verið hægt
að boma fram tillögnm tfi lagfæringar á honum eða
hafna honurn, án þess að ómerkja undirskrift ráðherra.
RSkSsstjónnn hefur ekfci treyst á þmglið sitt betur er
svo, að hún hefur ekki þorað þetta. Það er ekki undar-
Iegt, því að vitað er um mfida andspymu innan stjórnar-
flokkanna gegn álsamningnum.
Af bálfu stjómarblaðanna er því að vísu haldið frarn,
að stjömarflokkamir fylgi áfeamningnum einhuga. Ef
svo er, ætti ríkfestjómin að vera óhrædd við að leggja
samninginn undir þjóðaratkvæðagreiðslu. Lítil merki eru
þó sjáanleg um það, að stjórnm hafi kjark tii þess, og
sýnir það bezt, hvert er mat hennar á þvi fyigi, sem
samningurinn hefur meðal þjóðarinnar.
í raun og veru ætti það að vera skylda, að aílr meiri-
háttar utanríkissamningar, sem binda hendur þjóðar-
iimar til lengri tíma, séu bornir undír þjóðaratkvæðíi.
liadci sízt gildir það, þegar lagt er imi á aiveg nýjar
brautrr og skópuð fordæmi, sem geta haft megmþýðingu,
ems og hér á sér stað.
Framsóknarflokkurinn hefur jafnan verið því fylgj-
andi, að það yrði kannað, hvort hægt yrði að koana hér
upp orkufrekri stóriðju til þess að flýta fyrir rafvæðingu
landsins. í samræmi við þetta hafði flokkurinn forustu
um byggingu Áburðarverksmiðjunnar og Sementsverk-
smiðjunnar. Flokkurixm hefur hinsvegar talið, að slík
stóriðja mætti ebki vera á vegum útlendinga, nema alveg
sérstakrar varfærm væri gætt. íslendingar yrðu t. d. að
ráða sjálfir staðsetmngu slíkrar fyrirtækja, líkt og Norð-
menn gera, raforkuverðið yrði að vera svo hagstætt, að
það stæði vel undir kostnaðarverði, þegar tillit væri tek-
ið til nýrra virkjana, engin sérréttindi væru veitt um-
fram það, sem íslenzk fyrirtæki njóta, og viðkomandi
fyrirtæki yrðu í öllu háð íslenzkum lögum og réttarfari.
Þá bæri að leggja höfuðáherzhi á, að slík fyrirtæki
væru þáttur í áætlun um heildaruppbyggingu atvirmu-
veganna og yrðu ekki til að aufca á verðbólgu og þenste,
sem leiddi til vaxandi öngþveitis í efnahagsmálum þjóð-
arinnar.
Það er ekki ofsagt að í samningagerð ríkfestjórnarinn-
ar við svissneska álhringinn hefur engu af þessum skii-
yrðum Framsóknarflokksins fengizt fullnægt. Sj^narmið
þeirra, sem mestu hafa ráðið um samningagerðina, hefur
verið þan, að hér skyldi komið upp erlendri álbræðslu
hvað sem það kostaði. Samningurinn ber öll merki þess.
Því fylgir mikil og augljós hætta, þegar stofnað er
til erlendrar stóriðju í landinu á þennan hátt. Með þessu
er skapað fordæmi, sem getur átt eftir að reynast hið
háskalegasta. Ef haldið væri áfram á braut slíkra samn-
inga, gætu íslendingar verið orðnir annars flokks þjóð
í landi srnu áður en þeir vissu af. Hér þarf því að stinga
fast við fæti og þjóðin að sýna vel í verki, að hún vilji
e'kki slíka samningagerð.
Hins vegar er biiið breitt milli Rússlands og Bandaríkjanna
FYRIR TIU árum voru meim
svo hrifnir af örri iðnaðaraukn-
ingu í Rússlandi að þeir
gleymdu alveg, hve langt Rúss
ar voru á eftir tnnanuim hvað
landbúnað og almennar neyzlu
vörur snerti. Nú eru Rússai
sjálfir famir að viðurkenna
vankanta áætlunarkerfis síns
og þá blína allir á þann eina
brest. Rússar eru hættir að
fialda fram, að þeir „nái“
Bandarfkjamönnum innan fárra
ára. Samltovæmt töhim, sem
þeir hafa sjálfir birt fyrir
SRömmu, eru þeir yfirieitt aö
ná Vestur-Evrópu ríkjunum að
því er tekur til framleiðslu
helztu iðnaðarvara á mann.
Einfaldastur og skefekju-
minnstur verður samanburður-
ttwi við Vestur-Evrópu, ef at-
huguð eru bein afköst. Svo er
nú toomið, að olíu- og jarðgas
notikuin Rússa nemur 52 hundr
aðshlutum allrar eldneytisnotk
unar þjóðarinnar. í þessu efni
standa þeir fyRilega jafn fram
ariega og Vestur-Evrópumenn.
Stálfraimleiðsla Rússa á mann
er um það bil jafn mikil og hjá
Fröikíkum. Ög í hinmn þyngri
vélaiðnaði standa þeir sfcör
fraanar. Nú er ætlunin að
leggja auikna áherzlu á nú-
tíroaiðnað, t. d. rafmagnsiðnað
og sjúifvirknibúnað, og mjókka
hið augljósa bil milli Rússa og
Vestur-Evrópuimaima í efna
vöruiðnaði, bæði úr olíu og
öðru. Að vísu hefir verið dreg
ið verulega úr fyrirætlunum
Krustjoffs urn au'kningu efna
Eðnaðarins, en ráðgerð aukn-
ing er engu að síður mjög mik-
U.
HVBR EINASTI ferðamaður
hlýtur að reka augun i, að
rússneskur almenningur lifir
hvergi nærri eins góðu lífi og
alþýða manna í Evrópu. En sé
í raun og veru satt, að Rússar
séu að ná Vestur-Evrópumönn-
um í framleiðslu þeirra undir-
stöðuvara, sem drepið er á hér
að ofan, hví kemur það þá
ekki' fram í lífskjörum þeirra?
Skýringamar virðast einkum
vera tvær, auk þess, að Rúss-
ar voru til muna síðbúnari til
keppninnar. Fyrst ber að gæta
þess, að Rússar telja sér skylt
að keppa við Bandaríkjaimenn
um kostnað við hervæðingu,
enda þótt að þjóðartekjur
Bandaríkjamanna séu nálega
tvöfaldar á við þjóðartekjur
Rússa, samkvæmt tölum Russa
sjálfra. Ekki er vitað með vissu,
hve miiklu Sovétmenn verja til
hervæðingar, en flestum kemur
saman um, að það sé til muna
meira en hjá Bandarfkjamönn
um og nemur þé hermálakost.n
aður þeirra 9% þjóðarfram-
leiðslunnar og er þar til muna
hærri en gerist í Evrópu.
í öðru lagi þurfa Rússar
mjög mikla fjárfestingu til
þess að geta aukið grunnvöru
framleiðslu sína jafn ört og
þeir gera, samhliða hinum
mikla hervæðingarkóstnaði.
Skipuleggjendurnir hafa mjög
ilj
Kosygin
hneigzt í þær áttir, sem óhag-
stæðar eru hinum almenna
neytanda, og gera raunar enn.
En fleira kemur hér til. Nú
er fjárfesting í landbúnaði
mjög mikil, svo og í hiúsabygg-
ingum og hefir verið það um
skeið, en þær voru lengi stór-
, lega vanrœktar. Til þessa
gengur mjög mikið af tak-
markaðri fjárhagsgetu þjóð-
arinnar. S. 1. sjö ár hafa Rúss-
ar byggt til jafnaðar meira en
tvær milljónir íbúða á ári í
borgum einum. Þetta er að vísu
minna en áætlað var, íbúðirnar
litlar og svara hvergi nærri
þeim kröfum, sem gerðar eru
í því efni til dæmis í Bretlandi.
Hér er þó um stórkostlegar
framfarir að ræða í augum
Rússa, sem hafa búið óhieyri-
lega þröngt. Gert er ráð fyrir
að fjárfesting í íbúðabygging
um aukist enn næstu fimm ár.
HVERNIG er svo neyzluvöru
framleiðsla Rússa í samanburði
við evrópska framleiðslu?
Tæpast kemur til álita að
bera saman matvöruframleiðsl-
una. Rússneskur almúgamaður
gæti sannarlega notfært sér
meira af kjöti, nýju grænmeti
og ávöxtum en hann á kost
á. Hitt er þó til muna verra, að
til þess að sjá fyrir fremur fá
breyttri fæðu þarf meira en
þriðjungur alls vinnuaflsins að
starfa við landbúnaðinn. Þetta
er tvöfalt meira en tíðkast í
Frabldandi og hafa Frakkar þó
við offramleiðslu matvæla að
glíma. Sovétmenn hljóta að
hafa ákaflega erfiða aðstöðu í
efnahagskeppninni þar til þeim
tekst að leyisa sína erfiðu land-
búnaðarfinúta.
Að því er varðar eins mikil
vsegar neyzluvörur og fatnað,
felast erfiðleikar Rússa í vöru
gæðunum en ekki magninu.
Þetta virðast skipuleggjendurn-
ir hafa gert sér ljóst. f nýju
fiimim ára áætluninni virðist
megináherzlan lögð á gerviefni
og framleiðslu nýrra efna,
glæsilegri en áður og meira £
samnæmi við kröfur tfmanna.
Á þessu sviði reynir mjög á þá
fyrirhuguðu breytingu á stjórn
fyrirtækja, að knýja þau trl
að srnna þörfum og kröfum
neytendanna til muna meira en
áður.
MAGNIÐ skiptir enn mestu
um framleiðslu flestra varan-
legra notamuna. Þvottavélar, ís
skápar og sjónvarpsviðtæki
verða ekki orðin jafn riigeng
og úr og útvarpstæki eru nú
fyrr en einhvern tíma milli
1970 og 1980. Álit vegfarand-
ans verður á þessu sviði Rúss
um hagstœðara en raun er á í
samanburðinum, þar sem birgð
ir þeirra af óseldum •.’örum
eru miklu minni en gerist ann-
ars staðar. Áætluð framleiðsla
Rússa á sjónvarpstækjum árið
1970 er það mikil, að takist að
halda henni næstu ár ætti ann
að hvort rússneskt heimili að
geta átt sjónvarpstæki árið
1975, jafnvel þó að um tiltölu-
lega fá sjónvarpstæki væri að
ræða í lok þessa áratugs.
Bílaframleiðslan heyrir til
undantefcningum, þegar horið
er saman við vestræn lönd, að
minnsta kosti næsta áratug.
Fyrirfiuguð auikning bílafram-
leiðslu kemur að vísu á óvart,
en jafnvel þó að henni sé ha!d
ið fram á áttunda tuginn þurfa
Rússar ekki að kvíða um-
ferðaöngþveiti í svipaðri mynd
og tíðkast á Vesturlöndum fyrr
en upp úr 1980, eða í fyrsta
lagi 1984.
Rússneskir
halda fram, og
rétti, að fleira þurfi að taka
til meðferðar en vörur þegar
verið sé að bera saman lífs-
kjör mismunandi þjóða. Þeir
benda með stolti á menntakerf
ið og áorðnar framfarir í heil-
brigðis- og menningarþjón-
ustu. En þeir eru loksins farnir
að játa, að Rússum sé mikil
þörf á hliðstæðum framförum í
persónulegri þjónustu. Nú er
að vísu farið að fást í alvöru
við ýmis viðfangsefni á þessu
sviði, en margt vantar, svo sem
virkari dreifingarkerfi, full-
nægjandi afgreiðslu og við-
gerðaþjénustu, mikla fjölgun
þvottahúsa, hángreiðslustofa, o.
s. frv. En þarna liafa skipu-
leggjendurnir við næsta litla
reynslu að styðjast.
EKKI VERÐUR sagt, að
efnahagsáætlun Rússa árin
1966—1970 valdi neinum
straumhvörfum. Takmarkið,
sem keppt er að árið 1970, er
til muna hógværara en Krust
joff hafði sett sér, og varla
verður sagt, að stórvægileg á-
herzla sé lögð á hinn léttari iðn
ag. Takist Rússum að ná Vest
ur-Evrópumönnum £ neyzlu
einhvern tfma á áttunda tugn
um, verður það aðeins sem af-
leiðing af aufcningu þungaiðnað
Framhald á 10. síðu.