Tíminn - 26.04.1966, Qupperneq 9

ÞRIÐJUDAGUR 26. apríl 1966
TflWIWW
9
Prjónastofan Sólin hefst á því,
að leikskáldið er að hræra graut
í grýtu á allsnægtaborðinu sínu.
Á dyrunum hægra megin er spjald
með uppskrift. Þetta er „úrvals-
uppskrift“ og hljóðar hún svona:
1 matskeið af realisma
1 Vi matskeið af symbolisma.
1 matskeið af þjóðfélagsádeilu.
lbí matskeið af taóisma.
3% matskeið af absurdisma.
2 teskeiðar af ediki.
Krydd: Öfugmæli og torskilin
spakmæli.
Hrærið vel.
Fyrr en varir krunkar krummi
úti á þekju og nagdýr tísta í kjall-
ara. Matsveinninn verður svo
felmtraður við þetta, að hann
stekkur frá öllu saman og sést
ekki framar. Hann hefði þó betur
hrært duglega í grýtu sinni, af
því nú sýður upp úr og þessi hálf-
soðni og tormelti ismagrautur flæð
ir yfir allt leiksviðið.
Ýmsir nútimahöfundar úti í
íöndum hafa tekið á sig rögg og
leyst leikgyðjuna úr læðingi og
losað hana úr þeirri spennitreyju,
sem hún hefur verið bundin í ald-
araðir. Þeim þótti tími til þess
kominn að sníða henni víðari
stakk eða nokkurs konar poka-
kjól, þar sem henni væri frjálst
að sprikla eins og hana lystir
Frumkvæðið að þessari nýbreytni
SviðsatrlSi úr Prjónastofunni SólinnL
Halldór Þorsteinsson:
manna hins vegar er ámóta mikill
og á mannamyndum Frans Hals
og þessum felumyndum, sem feng-
ust hérna í gamla daga og á var
letrað eitthvað á þessa leið: „Finn
ið veiðimanninn.“ Sumum kann
að finnast að hér sé kveðinn upp
nokkuð strangur dómur yfir dul-
málsmönnum almennt en það er
á misskilningi byggt eins og reynd
ar hverjum lesanda ætti að vera
fullljóst. Skeytum mínum hef ég
aðeins beint til öfgamanna innan
þessa framúrstefnuhóps. Er það
ekki íhugunarefni, að lonesco og
Beekett skuli báðir vera svo
blendnir í trúnni, að þeir snúi
baki að minnsta kosti að allveru-
legu leyti við absúrdismanum í
beztu verkum sínum. Nashyrning-
arnir og Beðið eftir Godot hafa á
sér sterkan veruleikablæ, þrátt
fyrir stílfæringu höfunda, enda
eru verkin bæði byggð á traust-
um grunni, þ.e. a.s. á mjög heil-
steyptri grundvallarhugmynd og
hnitmiðaðri.
Ástæðan til þess að listviðhorf
um og vinnubrögðum svörtustu
dulmálsmanna hafa verið gerð hér
nokkur skil er einfaldlega sú, að
Halldór Laxness sver aðallega við
kenningar þeirra. Ógjörningur
væri að rökstyðja þá skoðun, að
persónur hans séu förunautar á
sömu lífsleið, þaðan af síður föru-
nautar, sem deila með sér vega-
nesti sinu. Þeim er algjörlega
meinað að eiga nokkurt andlegt
samneyti hver við aðra. Það er
DULMALIÆÐRA VELDI
áttu blindaðir og bókstafstrúaðir
„framúrstefnuhópar," sem sáust
ekki fyrir. Þeirra fyrsta verk var
að slíta tengsl leikpersóna á milli,
gera innbyrðis átök þeirra að
engu og afskræma þau orð, sem
þeir leggja leikbrúðum sínum í
munn. Hér blanda menn ekki
lengur geði hver við annan á leik-
sviði, heldur syngur hver með
sínu nefi í ósamstilltum og óradd-
blönduðum kór. Leikskáld af þessu
sauðahúsi ætla sér þá dul, að þeir
hafi frelsað leikgyðjuna frá hrum
leika og kölkun.
.Ályggst þú gera meira en að
taka mig af lífi?“ spyr Antígona
Kreon og hann svarar: „Nei, ekki
meira. Það er nóg.“ Ríkarður
þriðji hrópar, þegar 1 nauðirnar
rekur: „Ég býð kórónu mína fyrir
hross.“ Dofrinn seigir við Pétur
Gaut:
Þar úti, sem nótt fyrir árdegi
víkur
er orðtakið: „Maður ver sjálfum
þér líkur."
En meðal vor, þar sem myrkt
er öll dægur
er máltækið: „Þursi, ver sjálfum
þér nægur.“
Höfundar þeirra verka, sem hér
; hefur verið vitnað í, tala skýrt
j og skorinort svo að engum dylst,
I hvað er að gerast á leiksviðinu.
;Þeir höfða beiní til áhorfenda. Þótt
j talið kunni að vera opinskátt og
j umbúðalaust, þá býr vitanlega
margt að baki, enda má sitthvað
milli linanna lesa. Verk, sem sam-
in eru í svipuðum anda og þau,
er hér hafa verið rædd, eiga sér
þvi hvert fyrir sig sinn sérstaka
undirtón og jafnskjótt og þau eru
til mergjar brotin kemur líka ber-
lega í ljós, að persónurnar þræða
iðulega leyni- eða krákustigu í.
innbyrðis togstreitu um völd eða;
áhrif, frægð eða ástir, svo ein- j
hver mannleg vandamál séu nefnd. |
Framsetning Sófoklesar, Shake- j
speares og Ibsens er ljós, einföld
og eðlileg. Leikskáld á borð við
þá kappkosta um að koma til
móts við áhorfendur og það undan
bragðalaust.
Það mun ekki vera á færi
margra nútfmaleikskáída að láta
persónur sínar haga sér í full-
komnu samræmi við innra eðli
og því sem gerist í undirvitund
þeirra eða koma þvi þannig fyrir
að orð og æði endurspegli beint
eða óþeint sálarlif hverrar per-
sónu fyrir sig, hvort heldur er um
duldar tilfinningar eða niðurbæld
ar hvatir að ræða. Þennan hvíta
galdur kunna þó Tennessee Will-
iams, Arthur Miller og Svisslend-
ingar tveir, þeir Max Frisch og
Diirrenmatt og það gerði líka
hann Brecht sálugi. Heittrúaðir
og kreddufullir absurdistar eða
dulmálsmenn fylla ekki þennan
hóp. Þeir halda óspart fram þeirri
skoðun, að börn séu gefin fyrir
töfrabrögð, furðusögur og allt það,
sem dularfullt má kallast, og að
þeirra dómi eru áhorfendur ekki
annað en stór börn. „Furðusögur“
krossgátur og gestaþrautir eru
þeirra ær og kýr. Málfar þeirra
er ankannalegt, óeðlilegt og sam-
hengislaust. Mismunurinn á verk-
um óafbrigðilegra leikskálda ann-
ars vegar og svörtustu dulmals-
engu líkara en heyrnarleysingjar,
sem ekki geta lesið varamál, séu
að gera tilraun til að ræðast við.
Orsakatengsl og leikstígandi fyrir
finnast hvergi og persónusköpun
leikskáldsins er í molum. Hvað
stendur þá eftir kynni einhver að
spyrja. Orð, ekkert nema orð og
aftur orð, sem glatað hafa merk-
ingu sinni og bragði í ismahrær-
unni, og slík orð eru einna líkust
manni, sem tapað hefur skugga
sínum eða misst glæpinn.
Athygli skal vakin á leiktjöld-
um Gunnars Bjarnasonar. Þar fer
saman listfengi og hárnæmt stíl-
skyn. Höfundur Prjónastofunnar
kýs aðra leið eða réttara sagt leið
ir en leiktjaldameistarinn. Sjón-
leikurinn sjálfur sver sig í ætt við
Heilsuverndarstöðina, er bygging
Framhald á bls. 15.
Rúrik og Helga í hiutverkum sínum.
Jón Sigurbjörnsson og Helga Valtýsdóttir.