Tíminn - 27.04.1966, Qupperneq 7

MIÐVIKUDAGCR 27. aprfl 1966
ÞIN6FRETTIR
TIMINN
ÞINGFRETTIR
Ósannindi dómsmálaráðherra
hrakin lið fyrir lið
Undir lok 1. umræðu um ál-
samninginn í efri deild seint í
fyrraikvöld flutti Helgi Bergs ræðu
og rakti í meginatriðum störf
hinnar svokölluðu þingmanna
nefndar, sem átti að fá að fylgj-
ast með gangi samningaviðræðn-
anna fyrir þingflokkanna hönd.
las hann bókanir og úr fundar-
gerðum nefndarinnar og hrakti
með því gersamlega ásakanir dóms
málaráðherrans um að Framsókn-
armenn hafi vitað um gerðardóms
ákvæðin frá upphafi og látið þeim
ómótmælt og jafnvel látið sér þau
vel líka. Fara hér á eftir nokkur
helztu atriðin úr ræðu Helga:
Helgi Bergs sagði, að skýrsla
iðnmrh., sem hann flutti Alþ. í
maí í fyrra hefði ekki getið um
nein gerðardómsákvæði. Slík ákv.
hafði þá, af því að ég gat séð
í fundargerðum alls ekki komið
tjl umræðu í nefndinni. Okkur
nefndarmönnum var þá ekkert
kunnugt um hið fyrsta uppkast,
sem ráðh. hafði látið gera af samn
ingi og Ólafur Jóhannesson gerði
að umræðuefni. Við gerðurn alls
ekki ráð fyrir því, að í samning-
nm þyrftu að vera ákvæði um
þessi efni, heldur mundi það koma
af sjálfu sér, að fyrir.tæki, sem
starfrækt væri á fslandi mundi
Mta íslenzkri lögsögu, enda hafði
það verið tekið fram af hálfu
Framsóknarmanna á öðrum vett-
vangi fyrr. Við gerðum alls ekki
ráð fyrir neinu slíku um þær mund
ir og það studdi þær hugmyndir
okkar, að á öðrum fundi þing-
mannanefndarinnar lýsti aðal-
samningamaður ríkisstj., dr. Jó-
hannes Nordal, því yfir að semj-
endur okkar yrðu að treysta því,
að feiand væri réttarríki.
Eftir því, sem ég get bezt mun-
að og séð af fundargerðum, komu
slflc atriði alls ekki til umr. fyrr
en á 13. fundi nefndarinnar. En
ég vil aðeins fyrst geta um 12.
fund nefndarinnar, sem haldinn er
17. júní s.l. Ráðh. skýrði þá n.
frá uppkasti, sem hann hafði feng
ið svissneskum viðsemjendum sín
um. Hann skýrði sáralítið frá
efnisatriðum þess en hitt var al-
veg ljóst, að hann var sáróánægð-
ur og hafði orðið fyrir vonbrigð-
um.
Mér virtist þó að hann væri
fyrst og fremst óánægður með
form samningsins. Eg gerði því á
þeim fundi fyrirspurn til ráðh. og
spurðist fyrir um hvort aths. ráðh.
við samningsuppkastið snertu for-
hlið málsins eða efni. Ráðh. svar-
aði því, að um hvort tveggja væri
að ræða. Ég spurði þá ráðh. að
því, hvort hann teldi, að efnisat-
riði samninganna væru í aðalatrið
um ráðin og svaraði ráðh. því ját-
andi. Eftir það fór að verða ljós-
ara, að lfklegt væri, að þeir samn-
ingar mundu enda þannig, að við
Framsóknarmenn gætum ekki
veitt þeim stuðning.
Á 13. fundi nefndarinnar, sem
haldinn var 13. júlí, er nefndinni
afhent þetta samningsuppkast. Þá
sjá nefndarmenn í fyrsta sinn
ákvæði um gerðardóm. Þó voru
þau ákvæði, sem um gerðardóm-
inn fjölluðu í þessu uppkasti tölu-
vert öðru vísi heldur en þau eru
í þeim samningi, sem nú liggur
hér fyrir.
Á 14. fundi n., fyrsta fundinum,
sem haldinn var, eftir að við höfð
um fengið fyrsta samningsupp-
kastið óskaði ég eftir því fyrir
mína hönd og Ingvars Gíslasonar,
að eftirfarandi yrði bókað:
„Við leggjum áherzlu á, að
áframhaldandi samningaumleitan
ir við Alusuisse verði m.a. miðað-
ir við eftirfarandi:
1. „Að staðarvalið fyrir verk-
smiðjuna verði endurskoðað í því
skyni að velja verksmiðjunni stað
utan mesta þéttfbýlissvæðis lands-
ins.
2. Að verksmiðjufyrirtækið lúti
í einu og öllu íslenzkum lögum.
3. Að það gjald, sem verksmiðj-
an greiðir fyrir raforku nægi í
raun til þess að verksmiðj-
an standi undir stofn- og rekst-
urskostnaði virkjana á hverjum
tíma, m.a. með samningsákvæðum
um tíða endurskoðun raforkuverðs
ins.
Jafnframt minnum við á nauð-
syn þess, að ráðstafanir séu gerð-
ar til þess að koma í veg fyrir,
að ráðstafanir séu gerðar til þess
koma í veg fyrir,
að bygging verksmiðjunnar hafi
óhagstæð áhrif á verðlags -og efna
hagsþróunina í landinu, en fyrsta
skrefið í þá átt teljum við vera,
að gerð sé ýtarleg áætlun um
vinnuafl og framkvæmdaverkefni
naestu ára.“
Ég vek athygli á 2. tölulið þess-
arar bókunar, þar sem stendur, að
verksmiðjufyrirtækið lúti einu og
öllu íslenzkum lögum og eins og
Ólafur Jóhannesson gerði svo
glögglega grein fyrir hlýtur auð-
vitað í þessu að vera fólgið einn-
ig að það Mti íslenzkri lögsögu.
Ég gerði grein fyrir því á þessum
fundi, að við legðum þessa bók-
un fram, til þess að koma í veg
fyrir, að áframhaldandi þátttaka
í störfum nefndarinnar væri tal-
in þýða fráhvarf frá grundvallar-
afstöðum, sem áður hefði verið
gerð grein fyrir.
Hvernig tók nú ráðh. þessu?
Það segir í fundargerðinni:
„Ráðh. kvað þáttöku í störfum
nefndarinnar ekki bindandi fyrir
alþm. um afstöðu til málsins, þeg-
ar til meðferðar þess á Alþ. kæmi,
heldur aðeins til þess ,að allir
þingflokkar gætu kynnzt málinu,
áður en það kemur til kasta Alþ.
verið gerðar um ýmis atriði í
nefndinni, en aldrei um gerðar-
dóminn.
Hvað segir nú fundargerð 17.
fundar um þetta efni?
Þar kemur fram, að ég taldi, að
sterkara þyrfti að taka* til orða
neðst á bls. 4. og efst á bls. 5 í
uppkasti að greinargerð sem þá lá
fyrir þingfnannanefndinni.
Neðst á bls. 4 og efst á bls.
5 stendur þetta. „Grundvallarlög
og deilumál." í ákvæðum samn-
ingsins um ofangreind efni ætti
í fyrsta lagi að koma fram eðli-
legur greinarmunur milli efnislegs
réttar og réttarfars. Svo virðist,
sem þetta hafi ekki tekizt í drög-
unum, þó að skilið sé þar á milli
innihalds 52. gr. og 53.-55. gr.
í öðru lagi er talið að því, er
varðar efnislegan rétt, sem leggja
á til lagagrundvöllinn að sam-
komulagi aðilanna, að samning-
inn og fskj. eigi að túlka og fram
kvæma í samræmi við íslenzk lög
og geta þá viðeigandi reglur þjóð
arréttarins átt við með venjuleg-
um hætti. Það er skoðun fulltrúa
ríkisstj., að þróun íslenzks réttar
og réttarstofnana réttlæti fyllilega
þá saðhæfingu, að Alusuisse ætti
taka það með í reikninginn,
sem hverja aðra viðskiptalega
áhættu af fyrirtækinu, að hágs-
munir þess af verksmiðjunni yrðu
látnir lúta handleiðslu þeirra. f
þriðja lagi er talið að því, er varð-
ar dómstóla þá og réttarfar sem
notfærð yrðu til að setja niður
hugsanlegar deilur
milli aðilanna út af samningum
og fskj., að þekking og Vamm-
leysi íslenzkra dómstóla séu hafin
yfir allan efa um það, að heppi-
legt sé að leggja þessi mál í
þeirra dóm. Af þessu leiðir, að
ekki ætti að þurfa að leita til
gerðardóms um deflur aðilanna,
hvort sem hann er íslenzkur, al-
þjóðlegur eða annars konar nema
sú leið hafi í för með sér ótví-
ræða og mikilvæga kosti við lausn
deilu'mála, svo sem verulegan
sparnað í fjármunum. Er dregið
í efa að fyrirkomulag það, sem
greinir í drögunum muni í öll-
um tilfellum hafa í för með sér
slíka kosti.“
Það sem hér er sagt er það, að
1 trygging fyrir Alusuisse."
28. október eru menn því sam-
mála um, að gerðardómsákvæðin
sé æskilegt að takmarka enda væru
íslenzkir dómstólar nægileg trygg-
ing fyrir Alusuisse. En þó er ráðh.,
þegar að þarna er komið í lok
október, greinilega farinn að lin-
ast, því að svo heldur fundargerð-
in áfram: „En þetta atriði, sagði
ráðh., að Alusuisse legði mjög mik
ið upp úr, teldi sig ekki geta met-
ið, hvort nægileg trygging væri í
meðferð íslenzkra dómstóla einna
og vitnaði til þess, að ljóst væri,
að samþykkt Alþjóðabankans um
gerðardóm í ágreiningsmálum
ríkja og erlendra fyrirtækja, að
hér væri um alþekkt vandamál að
ræða og engin áhætta væri fyrir
okkur að sætta okkur við slíkan
gerðardóm." Þetta er skoðun ráðh.
sjálfs og bókuð eftir honum einum.
Það er því Ijóst af þessu, að þá,
í lok októbermánaðar, er enn í
gangi full viðleitni af hálfu ísl.
samningamanna, til þess að kom-
ast hjá að taka þessi gerðardóms
ákvæði inn í samning.
20. fundur nefndarinnar, er
haldinn 26. nóv. Þá eru lagðar
fram aths. Hjartar Torfasonar, lög
fræðings, við síðasta uppkastið,
sem komið hafði frá Svisslend-
ingunum. Af þeim .er það alveg
ljóst, að ráðh. og samningamenn
hans eru mjög farnir að linast í
baráttu sinni, til þess að losna
við gerðardóminn. Hins vegar er
það líka ljóst, að svo seint sem
26. nóv. var ekki Ijóst hvernig
slik gerðardómsákvæði í samning-
unum mundu verða. 21. fundur
nefndarinnar er svo haldinn 30.
nóv. og þá er ekkert rætt um
lagagrundvöll eða gerðardóms-
ákvæði heldur eru önnur málefni
til umræðu á þeim fundi og siðan
er enginn fundur haldinn fjrr en
10. des. En 3. des. birtir iðnaðar-
mn. yfirlýsingu um, að samkomu
lag hafi tekizt um öll efnisatriði
við Alusuisse. Af þessu er það
ljóst, að á seinasta fundi nefnd-
arinnar, sem haldinn er, áður en
þessi yfirlýsing er gefin út, er
ekki ljóst með hvaða hætti þessi
gerðardómsákvæði eiga að vera og
þau eru þar af leiðandi í sínu
endanlega formi ákveðin á síðustu
stundu og þegar þessi yfiriýsing
frá ráðherranum kom fram þann
3. des. var að sjálfsögðu Ijóst, að
öll meginatriði í kröfum og skil-
yrðum Framsfl. fyrir stuðningi
við þetta mál, höfðu verið snið-
gengin og þá var heldur ekki eft-
ir neinu að bíða og við fyrsta
tækifæri þar á eftir flutti formað-
ur flokksins yfirlýsingu um af-
stöðu flokksins, hér á Alþingi.
Þetta ætti að sýna, að ummæli
ráðh. um að þingmn. hafi verið
kunnugt um gerðardómsákvæði
samningsins, án þess að
hreyfa andmælum, eru gersamlega
röng og tilefnislaus.
A ÞINGPALLI
Ráðh. kvað vitað, að ágreiningur; það eigi að leggja íslenzk lög til
væri um ýmis prinsípatriði máls- grundvallar og það eigi að láta
ins og um það í heild.“
Þetta sýnir Ijóslega, að á fyrsta
fundi, sem nefndin hélt eftir að
við höfðum fengið fyrsta samn-
ingsuppkastið í hendur, gerðum
við grein fyrir þeim meginatrið-
um, sem við töldum, að mundu
ráða okkar afstöðu til .álsins.
Þar kemur og fram vitneskja ráð-
herrans, að það sé ágreiningur í
grundvallaratriðum og þeir menn
sem þátt taka í nefndarstörfum
séu óbundnir þegar málið kemur
til Alþ.
Þegar gerð hefur verið grein
fyrir þessu hljóta menn að sann-
færast að-mikið skortir á, að það
sé sannleikanum samkv., þegar
ráðh. og aðrir gefa það í skyn
að enginn aths. hafi verið yið þetta
gerð.
Á 17. fundi nefndarinnar, sem
haldinn er 27. ágúst er þessi þátt
ur málanna mest til umr. en
minna má á það, að við umr. þessa
máls í neðri deild sagði iðn.rh.,
að ýmsar aths. og bókanir hefðu
íslenzka dómstóla dæma um deilu
málin. Þetta var ráðherrann mér
alveg sammála um, og eins og
hann tók fram, hafði hann gert
aths. við sína samningsmenn um
sama efni. Það er því ekkert um
það að villast, að á þessum
fundi er ég og ráðh. alveg sam-
mála um það, að íslenzk lög eigi
skilyrðislaust að vera ráðandi og
íslenzkir dómstólar að dæma nema
hentugt þyki og það hafi sérstaka
kosti að setja málið í gerð.
Á 19. fundi n., sem er haldinn
28. október s.l., kemur þetta fram:
„1. Rætt um ýmis atriði skýrslunn
ar, einkum force majeure, sem
menn voru sammála um, að æski-
legt væri að túlka þröngt. 2. Að-
stöðu til að nota erlent vinnuafl,
einkum á byggingarímanum, sem
talið var að ætti að fara eftir hin-
um almennu reglum, sem um slíkt
gilda hér á landi. 3. Gerðardóms-
ákvæðin, sem talið var æskilegt
að hægt væri að takmarka, enda
væru íslenzkir dómstólar nægileg
★★ Frumvarp Framsóknarmanna í efri deild (flm. Helgi Bergs o.
fl.) um að hið sérstaka innflutnimgsgjald af bifreiðum og bifhjólum
og nú neanur 124 milljónum á ári renni frá mæstu áramótum í vega-
sjóð til vegaframkvæmda en ekki til almennra þarfa rfldssjöðs var
til 2. umr. í efri deild í gær. Meirihluti samgöngumálanefndar lagði
til að frumvarpinu yrði vísað til rflrisstjómarinnar í tilefni af því,
að áikveðið er að endurskoða gildandi vegaáætlun á næsta hausti en
viðurkenndi um leið að brýna nauðsyn bæri til að auka, verulega
tekjur vegasjóðs.
★★ Páll Þorsteinsson mœlti fyrir áliti minndhlutans, sem lagði til
að frumvarpið yrði samþykkt. Benti hann á, að frumvarpið hefði
verið sent vegamálastjóra til umsagnar og hann mælt með samþykkt
þess. f urnsögn vegamálastjórans hefði m. a. komið fram, að tekjur
vegasjóðs hrökkvi skammt til að standa straum af kostnaði við þau
verkefni, sem fram undan séu í samgömguimálum og vegalög eða
regaáætlun beinlínis mæla fyrir um að unnin séu. Hraðbrautir séu
nú taldar 148 km. en aðeins búið aðvfullgera 42 km. og það verk
unnið fyrir lánsfé. Áætlað sé að 200 fem. bætist við þá vegi, sem
koma í flofek hraðbrauta þegar næsta vegaáætlun verður sett og á
næstu árum þarf að gera stórátak við brúargerðir og við að leggja
þjóðbrautir og landsbrautir. Lán til vegagerðar hafi numið um
sl. áramót 268 milljónum og vextir og afborganir á þessu ári nema
44.3 milljónum kr. eða um 54% af þvf fé, sem á árinu verður varið
til nýrra þjóðvega og brúargerða. — Verði frumvarpið samþykkt
leiðir af því skerðingu á tekjuin ríkissjóðs en það kemur þó ekki
til framkvæmda fyrr en á næsta ári og fyrir nœstu áramót á að setja
ný fjárlög og endurskoða vegaáætlunina og væri þá unnt að taka
tillit til þeirra breytinga, sem af frúmvarpinu leiddi, ef það yrði að
lögum.
★★ Nofekur orðaskipti urðu um málið milli Helga Bergs og Jóns
Þorsteinssonar, framisögumanns meirihlutans. Meirihlutinn sam-
þyfekti að vísa málinu frá og til ríkisstjórnarinnar.
★★ Allmiklar umræður urðu í neðri deild við 2. umræðu um eins
árs undanþáguheimildir til handa sjávarútvegsmálaráðherra til að
leyfa vinnslustöðvum að kaupa afla erlendra skipa í íslenzkum höfn-
um. Sjávarútvegsnefnd deildarinnar varð sammála um að mæla með
samþyfekt frumvarpsins með þeim breytingum að heimildirnar tækiu
ekki til afla botnvörpuskipa og tæki aðeins til staða þar sem
brýn þörf er að bæta úr atvinnuástandi. Hjörtur Eldjárn Þórarinsson
mælti fyrir áliti nefndarinnar og sagði að nefndin teldi nauðsynlegt
að farið yrði með mikilli gát í þessum efnum. Hið sama sögðu aðrir
ræðumenn, en fcváðust fylgjandi frumvarpinu vegna þess að þar væri
um tilraun að ræða og mjög takmarkaðar heimildir.