Tíminn - 05.05.1966, Page 9

FIMMTUÐAGUR 5. maí 1966
TÍMINN
Halldór Þorsteinsson:
„Steiktar dúfur nújá. Séð
hefur maður annað einsá<
Ekki linnir veizluhöldum í höf- {
uðborginni, þótt vor sé í lofti og |
krían rétt ókomin. Við erum ekki I
fyrr staðin upp frá allsnægtaborð- j
inu en að okkur er boðið í dúfna-
veizlu af sama gestgjafa. Nei,
þetta er annars ekki allskostar
rétt, af því að það er reyndar
pressarinn, sem er gestgjafinn við
þetta tækifæri. Enda þótt hann
sjálfur hafi ekki haft annað en
fisk og kartöflur í hvert mál alla
sína tíð, þá tekur hann upp á því
á sjötugs afmæli sínu að bjóða
símaskránni upp á steiktar dúfur
á Grandhóteli. Hvað á slíkt uppá-
tæki eiginlega að þýða kynnu ein-
hverjir sérvitringar að spyrja. Nú
liggur það ekki í augum uppi, að
hann heldur þessa dýrlegu veizlu
einmitt vegna þess að hann „skil-
ur tilgang lífsins" eins og konan
hans kemst að orði.
Pressarinn, sem gerir kraftaverk
með pressujárni, er kærleiksmað-
ur og dulspekingur í senn. Þessi
saklausa sál og hrekklausa unir
sæl við sitt, ágirnist ekiki þessa
heims gæði og gerir sig ánægða
með soðningu með kartöflum og
export. „En vinna sitt lítilfjör-
lega verk eftir getu í horni, þar
sem ekki er hávaði og enginn tek-
ur eftir manni. Það er mitt rórill,
kona, og það veiztu,“ segir press-
arinn á einum stað. Á sama hátt
og hálfbróðir hans, hann Ibsen
Ljósdal í Prjónastofunni, þá lif-
ir þessi dulspaka sál og hrærist
í yfirskilvitlegum hugarhieimi, haf
in yfir hálfsannindi, blekkingar og
lífslygi. Þeir sem fundið hafa sann
leikann eða ratað hafa á réttan
„veg“ (Taó) eru sáluhólpnir og
„fyrir ofan tíðina" og jafnvel fyr-
ir ofan lífið eða að minnsta kosti
fyrir ofan það líf, sem aðrir mann
lega breyzkir jarðbúar lifa.
Höfundur etur hér saman „yin“
og- „yang“ þ. e. a. s. jákvæð-
um öflum mannlífsins og neikvæð
um eða með öðrum orðum ósvikn-
urn mannvini og dulspekingi ann-
ars vegar og lífsþægindasnápum
og falsspámönnum hins vegar.
Dyggðum prýtt góðmenni með
geislabaug frá Austurlöndum
stendur einn og óvaldaður, en þó
alltaf jafnóbifanlegur andspænis
sníkjusálum, nagdýrum og mann-
úðarlausum níðhöggum, sem eru
reiðubúnir að fórna öllu, siðgæði,
æru og mannreisn fyrir peninga
og völd, metorð og titla, lystisemd
ir og lífsþægindi. Þetta skilst mér
Sviðsmynd úr Dúfnaveizlunni. Gísli Halldórsson á stólnum.
eða misskilst kannski!, að sé „sá
innri veruleiki, sem í leiknum
felst.“ Úr þessum andstæðum sem
ur Halldór Laxness skemmtunar-
leik í hvorki meira né minna en
fimm þáttum. Finnst ykkur ekki,
lesendur góðir, fjarstæðustíllinn
fullkomnaður, þegar yfirlætislaus
Suðurnesjamaður setur upp aust-
urlenzkan geislabaug um sinn
þorskhaus. Ég bið alla Suðurnesja
menn afsökunar á orðbragðinu, en
pressarinn hans Kiljans er ekki
sú manngerð, sem gumar af gáf-
lum sínum og brjóstviti. Hann er
lítillætið sjálft og hæverskan.
Enda þótt ekki sé að finna
jafnóhrjáleg missmíði á Dúfnaveizl-
unni eins og Prjónastofunni, þá
1 er þetta síðasta hugverk nafna
míns ekki vænlegt til að valda
straumhvörfum í íslenzkri leiklist.
Greinilegt er, að höfundurinn hef-
ur lagt mesta rækt við samning
fyrsta og annars þáttar, enda eru
þeir ólíkt heillegri og skemmti-
legri en þættirnir þrír, sem á eft-
ir fara, en það er auðvitað ekki
mikið sagt. Allri orku sinni og
hugmyndaflugi virðist Kiljan hafa
eytt í byrjunina, en látið svo kylfu
ráðá kasti með miðhlutann og end
írinn
Ef frá eru talin örfá tilsvör,
sem hitta beint í mark, þá virð-
ist það vægast sagt furðu sæta
hversu skopskyn Halldórs Lax-
ness hefur sljóvgast og dofnað und
anfarin ár. Hvílíkur reginmunur er
ekki á samtölum 1 leikritum hans
annars vegar og skáldsögunum
hins vegar og þá einkum þeim
eldri. í þeim síðarnefndu er kímn
in mergjuð, hárbeitt og markvís,
hvort heldur er um frásögn eða
samtöl er að ræða, en samtöl í
leikriti og skáldsögu eru sitthvað,
eins og allir vita. Fyndnin í leik-
húsverkum verðlaunaskáldsins, ef
fyndni skyldi kallast, er helzt
fólgin í strákslegum útúrsnúning-
um og fátæklegum fjarstæðum.
Nú væri ef til vill ekki úr vegi
að vitna í nokkrar setningar okk-
ur til frekari glöggvunar og við-
miðunar. í dúfnaveizlunni spyr
Anda Gvendó: ,,Það opinbera,
hvaða helvítis kvikindi er það?“
í fimmta þætti, þegar pressarinn
og kona hans ætla að fara að
heimsækja „dóttur" sína í fangels-
inu, þá finnst gamla manninum
ekki annað við eiga en, að kon-
an setji upp fjaðrahatt í staðinn
fyrir húfuna gömlu, og hún svar-
ar á þessa leið: „Fjaðrahatt? Ég,
fótalaus manneskjan . . . .“ Sum-
um finnst þetta eflaust gráthlægi-
legt og þeir um það.
Aðeins tvær eða þrjár persón-
ur eiga samúð höfundar, en það
er vitaskuld góðmennið með barns
hjartað og kona hans og svo hún
Anda. Á hinum afkvæmum sín-
um hefur hann bæði fyrirlitningu
og skömm, þó segja megi, að hann
sjái aumur á Gvendó annað veifið.
Það er ekki nema von, að fari illa
fyrir þessum greyjum, sem hafa
farið svo gersamlega á mis við
föðurlega umsjá og ástúð. Rögn-
valdur Reykill, Gvendó og veizlu-
gestir eru dregnir svo óskýrum
dráttum og daufum, að það er
ekki heiglum hent að vita, hvaða
hlutverki þeir eiga að gegna í
Dúfnaveizlunni. Það er kannski
ljótt að segja það, en sannleik-
urinn er sá, að eftir annan þátt
er fjandinn laus og leikskáldinu
tekst ekki að fjötra hann fyrr en
rétt undir leikslok.
Leikstjórn Helga Skúlasonar er
MINNING
Sigurður Steinþórsson
Sigurður Steinþórsson var
fæddur að Litluströnd í Mývatns-
s\'eit 11. ókt. 1899. Að honum
stóðu miklar ættir norðlenzkar.
Faðir hans var Steinþór Björnsson
bóndi og byggingarmeistaii á
Litluströnd, kominn af Becks-ætt
í föðurætt, en Þúfnavallaætt í
móðurætt. Móðir Sigurðar var Sig
rún Jónsdóttir alþingismanns Sig
urðssonar á Gautlöndum og er því
Gautlanda- og Reykjahlíðarætt
móðurkyn hans.
Heimahagar Sigurðar Steinþórs
sonar vorú að Litluströnd. Þar
ólst hann upp hjá foreldrum sln
um og með bræðrum sínum fjór
um en þeir eru Steingrímur frv.
forsætisráðherra, Þórir fyrv. skóla
stjóri i Reykholti, Eggert læknir
í Reykjavík — allir mannkosia og
hæfileikamenn eins og þeir eiga
kyn til. Um tvítugsaldur fór Sig-
urður úr föðurhúsum til náms í
og lauk þaðan prófi með ágætum
vitnisburði enda voru námsgáfur
hans frábærar. Tæplega 84 ára
gamall eða vorið 1923 réðist hann
kaupfélagsstjóri að kaupfélagi
Stykkishólms og var hann fyrsti
kaupfélagsstjóri félagsins. Þessu
starfi gegndi hann síðar í nærri
þrjá áratugi að hann fluttist til
Reykjavíkur Sigurður kvæntist
eftirlifandi konu sinni Önnu Odds
dóttur, hinn 28. ágúst 1926. Anna
er dóttir hinna góðkunnu hjóna
Odds Valentínusarsonar hafnsögu
manns í Stykkishólmi og Guð
rúnar Hallgrímsdóttur. Hjónaband
þeirra Sigurðar og Önnu var íar-
sælt og heimili þeirra löngum róm
að fyrir snyrtimennsku, gest-
risni og rausn enda var þar jafn
an gestkvæmt. Þau eignuðust fjög
ur mannvænleg börn, sem öll eru
á lífi en þau eru Steinþór list-
málari, Gunnar deildarstjóri hjá
Loftleiðum, Haraldur jarðfræðing
ur og Sigrún bankaritari. Auk þess
ólu þau hjón upp tvær fóstur-
dætur, systurbörn Önnu, þær lngi
björgu og Önnu Þorvaldsdætur.
Fundum okkar Sigurðar Stein-
þórssonar bar fyrst saman er hann
réðist starfsmaður raforkumála-
stjóra um miðjan marzmánuð 1954.
En þar höfum við starfað saman
síðan Kynni mín af Sigurði þessi
Framhald á bls. 12.
^ “bb ”5 11 dlidl ðVU IuIIqI ocill
hún nær eða réttara sagt getur náð
þ.e.a.s. til loka annars þáttar. Lítt
er þar að leikhraða, staðsetning-
um og túlkunarmáta að finna. Þeg
ar aftur á móti þriðji þáttur hefst
er allt i hvers höndum og leik-
stjóranum er í rauninni vorkunn,
þótt honum veitist erfitt að
stjórna þessu sundurleita liði, sem
Kiljan hefur boðið út. Fyrir utan
góðmennið með geislabauginn,
konu hans og Öndu, þá eru þarna
samankomnir fjárplógsmenn af
lægstu gráðu, fatahreinsunarmenn,
kæmeistari og léttadrengir, mað-
ur með englahár, maður með
hettu fyrir eyru, endurnýjunar-
menn, sendiráðsfrú og svo auðvit
að hann Baldur Pálmason. Þrátt
fyrir allt að því óyfirstíganlega
örðugleika, þá hefði leikstjórinn
engu að síður getað lagt görvari
hönd á plóginn en raun ber vitni.
I fyrsta lagi hefði hann hægle-ga
getað vandað betur til hjónavigsl-
unnar, og í öðru lagi hefði hann
átt að stytta, gjörbreyta eða fella
alveg niður fimmta atriði fjórða
þáttar, þar sem Anda og R.R. gera
upp sínar saurugu sakir. Þetta at-
riði býr yfir álíka miklum stíl-
töfrum og listfengi og eldhúsreyf-
ari eftir Frank G. Slaughter.
Þorsteinn Ö. Stephensen leikur
aðalhlutverkið af myndugleik og
alvöruþunga, sem jaðrar við að
vera fullmikill á stundum. Að
mínu viti hefði örlítil meiri glettni
og léttleiki ekki komið að sök.
Anna Guðmundsdóttir sómir sér
prýðilega við hlið bónda síns. Gísli
Halldórsson bregður upp lifandi
mynd og skoplegri af Gvendó í
1. 2. og 5. þæíti, en fluguveiðar
hans og framferði í dúfnaveizl-
unni sjálfri kann ég hins vegar
ekki að meta til fulls. Öðrum leik-
endum, sem falið er að leika gervi
fólk gef ég enga einkunn að svo
stöddu. Þegar öllu er :á botni-nn
hvolft, þá efast ég stórlega um,
að vinum Kiljans í Iðnó hafi tek-
izt að koma „innra veruleika leiks-
ins“ til skila og enginn láir þeim
það. . . . Leiktjöld Steinþórs Sig-
urðssonar eru áferðarfalleg og
snotur, en oft hefur honum samt
sem áður tekizt betur upp en nú.
Um tónlist Leifs Þórarinssonar
er ég því miður ekki dómbær.
Sumir munu hafa mikla skemmt
un af Dúfnaveizlunni, sumir
nokkra og sumir mjög takmark-
aða. Sá sem þetta ritar fyllir hóp
þeirra síðustu. f viðtali við Alþýðu
blaðið á dögunum segir Halldór
Laxness m.a.o.: „Það er ekki mitt
hlutverk að ráða fram úr þeim
gátum sem menn kunna að sjá
í leikritum mfnum.“ „Mitt er að
yrkja, ykkar að skilja", sagði líka
Benedikt Gröndal. Þessir heiðurs-
menn hafa báðir lög að mæla, en
þeir geta hins vegar ekki með
góðu móti varpað frá sér þeirri
ábyrgð að hafa búið gáturnar til.
Vonandi eiga gátur Kiljans ekki
eftir að sæta sömu örlögum og
fyrirtækið Getraunir h.f., sem var
lýst gjaldþrota fyrir allmörgum ár-
um. ef mig misminnir ekki
Engum íslendingi blandast hug-
ur um, að Halldór Laxness sé
sannur snillingur í skáldsagnalist.
Þótt skáldgammur hans sé að vísu
farinn að reskjast, þá er hann
þrátt fyrir það ennþá ljónvakur og
jafnvígur á allan gang, hvort
heldur er tölt, skeið eða stökk. Nú
er mér spurn, hvort það sé ekki
misráðið af eigandanum að fara
að kenna honum hindrunarlilaup
á gamals aldri, en eins og bæði
lærðir og leikir vita, þá er leik-
ritaformið álfka mannskætt háska
hlaup og Derby-hlaup Breta. Mig
tekur sárt að sjá þennan gamla
gæðing, augastein allrar þjóðarinn
ar, hrasa við fyrstu eða aðra hindr
un, skilja eftir knapann skeifulost
inn á brautinni og renna svo skeið
ið á enda taumlausan, knapalaus-
an og dæmdan úr leik.