Vísir - 11.01.1975, Qupperneq 7

Vlsir. Laugardagur 11. janúar 1975.
cTMenningarmál
Inngangur að ritdómum:
BÆKUR í HAUST
Það var í vetur eins og
endranær að meðan bóka-
flóð jólanna var að falla að
varð manni einatt hugsað
sem svo: jæja- seisei, það
leggst eitt og annað til
þessi jólin eins og endra-
nær. En hvað segja menn
svo þegar staðið er upp f rá
lestri og rúmhelgur dagur
runninn á ný? Ætli það
verði ekki eitthvað á svip-
aða lund og stundum áður:
æijæja, ekki er það nú
margt sem eftir varð úr
bókaflóði, varla hefur
bókmenntunum fénast
mikið þessi jól frekar en
endranær.
En auðvitað velta viðbrögð við
hinum árlega bókahasar i
desember einkum á því til hvers
menn eiginlega ætlast. Þeir sem
ætlast til að fá á jólum sina venju-
legu ástar-, sjómanna- eða
mannraunasögu, samtalsbók við
klæminn karl eöa gamlan prest,
andakuklarabók, stóru skipa-,
flugvéla-.fugla- eða fiskabók, nýj-
ustu fræði um guð sem var geim-
fari, eða bara biblíusögur sinar
upp á nýtt i útlendu gljáprenti, —
eða þá aðra þvílíka algenga
markaðsvöru, — ja, þeir sem til
þess ætlast hafa sjálfsagt fengið
slna vöru selda og goldið hana
feginshugar I ár eins og endra
nær.
Ekki eitt illt orð um allar þær
bækur! En þær koma bara bók-
menntunum i landinu eins og það
orð venjulega er skiliö, ósköp lltið
viö, þótt þær séu að sjálfsögðu
fróðlegar um bókmenningu
landsmanna.
Dauft hjá bókafélögum
Þrátt fyrir allar hrakspár eftir
verkfall I vor virtist bókaútgáfa i
haust svipuð að fyrirferð og und-
anfarin ár. Einustu forlög sem
verulega sýnast hafa minnkað
umsvif sin, hvað sem þvi veldur,
eru stóru bókafélögin. Almenna
bókafélagið og Mál og menning
sem gaf út mun færri bækur en
undanfarin ár og er nú mest I
endurútgáfum og ritsöfnum.
Almenna bókafélagið skartaði I
auglýsingum einkum með
nemendatali Kvennaskólans i
Reykjavik og nýrri útgáfu
Eldeyjar-Hjalta eftir Guðmund
Hagalin, sem ekki skal lastað, en
forlagið mun nú vera að koma
upp nýjum lokuðum áskrifta-
klúbb fyrir félagsútgáfu sina.
Annars voru fá nývirki hjá AB i
haust, og ekkert bólar enn á stóra
mikla ljóðasafni forlagsins sem
leysa á íslands þúsund ár af
hólmi.
A hinn bóginn var útgáfa
Menningarsjóðs með besta og
bragglegasta móti i ár: forlagið
gaf út á meðal annars helstu
ljóöabók haustsins, Að brunnum
eftir ólaf Jóh. Sigurðsson, rit
Sigurðar Þórarinssonar um
Skeiðarárhlaup og Grimsvatna-
gos, Vötnin strið, þrjú leikrit eftir
Evripides i þýðingu Jóns Gisla-
sonar. Og siðast en ekki sist kom
út hjá Menningarsjóöi íslendinga
saga Sturlu Þórðarsonar með
myndum eftir Þorbjörgu
Höskuldsdóttur og Eirik Smith,
gefin út að einhverju leyti i þjóð-
hátiðarskyni að mér skilst á
eftirmála útgefandans. Ekki veit
ég hvort menn hafa áttað sig á
þvi að hér var á boðstólum miklu
verklegri hetju-, styrjaldar-,
mannrauna- og meira að segja
ástarsaga lika en prangað er með
á jólamarkaðnum.
Um hetjur, teiknara og
trassa
Það var að minnsta kosti min
reynsla þegar ég fór að blaða i
bókinni, mest til að skoða i henni
myndirnar, að ég var fyrr en
varði niðursokkinn I hina spenn-
andi frásögn, sjálfrar hennar
vegna, þáttinn um Sauðafellsför
og eftirmál hennar að mig
minnir, og. varð að slita mig frá
lestrinum af þvi ég þóttist hafa
þarflegra að sinna en liggja i
reyfaralestri. Sem auðvitað var
tómur misskilningur!
Um myndir Þorbjargar og
Eiriks er sjálfsagt betra að aðrir
tjái sig og raunar rétt og skylt að
listfróöir menn láti uppi rökstutt
álit á verki þeirra. En i fljótu
bragði skoðað virðast myndirnar
ansi misjafnlegar að sinum
veröleikum og hæfa sjálfsagt
efninu misvel, sumpart sverja
þær sig I ætt við fyrri
„hefðbundna” myndskreytingu
fornsagna eins og hún mótaðist
einkum af verkum Þorvaldar
Skúlasonar og Gunnlaugs Schev-
ings fyrrum, einkum sumar
myndir Eiriks. En sumpart eru
lika prófuð ný sjónarhorn á efnið,
ekki sist i myndum Þorbjargar
þótt Eirikur eigi lika hlut að þvi
máli, og verða þær myndir að
visu nýstárlegri og forvitniiegri
fyrir vikið. En hvað sem álita-
efnum liður um einstakar myndir
og afstöðu þeirra til textans (og
myndskreyting verður vitanlega
ekki metin rétt nema i hlutfalli
sinu við hann) er hitt ekki
áhorfsmál að myndirnar i bókinni
eiga sinn mikla þátt i þvi að gera
hana svo eigulega sem raun ber
vitni. Það væri vert, sem raunar
er gefiö til kynna I eftirmála að
standi til, að Menningarsjóður
héldi áfram slikri útgáfu, hvort
heldur væri Sturlungu eða ann-
arra fornrita.
Finnbogi Guðmundsson hefur
séð um útgáfu Islendinga sögu og
mun hún aö mestu ef ekki alveg
öllu leyti gerð eftir Sturlungu-út-
gáfunni frá 1946. En tvennt er
með beinlinis hneykslanlegu móti
um verk útgefandans. Annað er
það að textinn er prentaður með
„samræmdri stafsetningu fornri”
þótt nú sé loks orðið alsiöa aö gefa
út lestrarútgáfur fornrita með
nútimastafsetningu, enda sjálf-
sagt mál. Hitt er samt miklu
verra að engin nafnaskrá fylgir
sögunni, en slikt „bákn”, tæm-
andi nafnaskrá með nokkrum
skýringum og helstu at-
riðisorðum, er alveg nauðsynlegt
til að rata aftur og fram um
söguna. Ætli það sé ofmikiö sagt
að Finnbogi Guðmundsson og
Menningarsjóður hafi með
þessum trassadómi haft af
kaupendum bókarinnar svo sem
hálft það gagn og ánægju sem
þeir annars mættu og ættu
reyndar kröfu til að hafa af henni.
Ellefu aldir, ein bók
t þjóöhátiðarskyni var lika gerð
sú bók sem að öðrum ólöstuöum
var vist „bókmenntaviöburöur
ársins” sem kallað er: fyrsta
bindi hinnar nýju Sögu tslands
sem Bókmenntafélagið og
Sögufélagið gefa út á vegum
þjóðhátiðarnefndar. Það skyldi
þó ekki fara svo að Islandssagan
veröi varanlegasta verkið sem
nefndin sjálf beitti sér fyrir?
Brátt mun annað bindi sögunnar
væntanlegt og verður þá lokið
sögu þjóöveldisins. Og þá mun
fyrst reyna á það hve þjóðhátið-
arbyrinn endist verkinu: hvort
tekst að halda sögunni áfram um
þau skeið Islandssögu sem miður
hafa verið könnuð og allt fram á
okkar dag eins og fyrirhugað mun
vera. En ef það tekst hefur lika
ellefu alda byggð I landinu verið
reistur varanlegur minnisvaröi.
Og úr þvi hér er drepið á hin
þjóðlegu fræði get ég ekki stillt
mig um að nefna rétt á nafn
mikla elskubók, Fagrar heyrði ég
raddirnar, þjóðkvæði og stef sem
Einar Ól. Sveinsson tók saman,
með myndum eftir Gunnlaug *
Scheving, sem Mál og menning
gaf nú út að nýju. Þar má nema
skáldskapinn í landinu um
þúsund ár, ljóslifandi i brjósti og
á vörum þjóðarinnar eins og sagt
er ómengaðan af skrumi og
skjalli umliðins hátiðarárs.
Bækur á markaði
Ahrif prentaraverkfallsins i vor
á bókaútgáfu ássins verða vitan
lega ekki metin fyrr en fyrir
liggja endanlegar tölur um útgáf-
una i ár. En það varð I fyrsta lagi
til þess að svo sem engar bækur
komu út allan fyrri hluta ársins
og raunar langflestar eins og
endranær örfáar siðustu vikur
fyrir jól.
En ekki varð betur séð en
flestöll einkaforlög hefðu i haust
eftir Ólaf
Jónsson
sömu og sum meiri umsvif en
undanfarin ár. Þar sýnist mér
Helgafell, Skuggsjá i Hafnarfirði,
Iðunn, órn og örlygur, fremst I
flokki, og Iðunn ber nú eins og
undanfariö af öörum útgefendum
barna- og unglingabóka.
Og auðvitað kom út sitthvaö af
nýjum innlendum skáldskap,
kannski meir en stundum áður,
allténd af skáldsögum, og
töluvert var um ljóðabækur I off-
set-fjölrituðum | bókum, i
litlu upplagi. Er það tóm missýn
að frumsamdar islenskar bækur
til jólanna, skáldrit og annað efni,
án gæðamats, séu nú að jafnaði
minni verk að vöxtum en áður
var? Hvað er annars langt siðan
út hefur komið ný skáldsaga eftir
ungan eða miöaldra höfund,
reglulega þykk undir hönd? Sé
rétt eftir tekið má kannski á
þessu merkja bein áhrif stórauk-
ins prentkostnaðar á bókaútgáf-
una og þar með b'ókmenntastarf i
landinu. En óneitanlega er það
skrýtin tilhugsun ef vaxtar-
broddur bókmenntanna á fram að
ganga sumpart i tiltölulega mjög
litlum og að þvi skapi rándýrum
bókum á jólamarkaö, sumpart i
fjölrituðum einka-útgáfum.
— Með þvi að ritdómar hafa
ekki birst i VIsi i haust, nema
umsagnir um barnabækur, er
ætlunin að vikja hér á næstu
vikum að nokkrum þeim bókum,
sem þykir taka þvi aö lala um á
nýju ári. En áður en það efni er
tekið upp er kannski vert að ræða
nokkrum orðum fjárhagskjör
bókaútgáfunnar, kaupenda og
lesenda og þar með lika rit-
höfunda og bókmenntanna, eftir
þvi sem að þeim efnum verður
komist.
Snorra þótti hennar ferö heldur hæöileg...... Mynd Þorbjargar
Höskuldsdóttur af fundi þeirra Hallveigar Ormsdóttur og Snorra
Sturlusonar.
Maður í manns stað
Sinfóniuhljómsveit islands
7. tónleikar
Stjórnandi: Vladimir
Ashkenazy
Einleikari: Cristlna Ortiz
Efnisskrá: Mussorgski: Kho-
vanshchina, forleikur Rach-
maninoff: Paganini-tilbrigði
Sjostakovitsj: Sinfónia nr. 8
„Maður kemur i manns
stað” segir máltækið,
og eru það orð að
sönnu. Það var leitt að
Ándré Previn komst
ekki til islands vegna
veikinda. Eftir að hafa
séð ög heyrt til hans á
listahátiðinni i sumar,
þar sem hann stjórnaði
Sinfóniuhljómsveit
Lundúna og kom fram
á jazztónleikum
Johnny Dankworts og
Cleo Laine, hefði verið
gaman að sjá hann við
pianóið i jafnerfiðu
stykki og Paganini-til-
brigðin eru.
En eins og áður sagöi, maður
kemur i manns stað, og hingað
fengum við enn eitt undrabarnið
og verölaunahafann, nú frá
Braziliu, Cristinu Ortiz.
Er skemmst frá þvi að segja,
að hún er stórkostleg, þetta
erfiða stykki var i höndum
hennar sem barnaleikur einn.
Var unun að hlusta á hana leika,
svo ekki sé minnst á hve
samvinna hennar, hljómsveit-
arinnar og stjórnandans var
góð. Hljómsveitin lék af-
burðavel, þótt nokkra smá-
hnökra mætti finna, en það hafði
engin áhrif á heildarsvipinn,
sem var til fyrirmyndar.
Forleikurinn að Khovansh-
china eftir Mussorgski var
einnig vel spilaður, en var samt
frekar litlaus. Á hinn bóginn var
8. Sinfónia Sjostakovitsj stór-
glæsileg i flutningi hljóm-
sveitarinnar. Sjostakovitsj
samdi þessa sinfóniu 1943 er
siðari heimsstyrjöldin stóð sem
hæst, og ber sinfónian þess
glögg merki. Miklar andstæður
eru I verkinu, og tókst stjórn-
andanum aö laða þær fram á
áhrifamikinn hátt. Málm-
blásararnir stóðu sig
fíabærlega vel, svo og piccoló- ■
flautan, sem var i höndum Jó-
sefs Magnússonar. Fyrstu fiðl-
urnar náðu ekki alltaf saman,
var tónmyndunin ekki alltaf
nógu nákvæm hjá sumum
þeirra, og vildi lika brenna við,
að ekki væru allir með á nótun-
um i innkomunum. En hvað um
það, það var glæsibragur yfir
flutningi verksins, og á hljóm-
sveitin mikið hrós skilið.
TONLIST
Cristina Ortiz
Eftir Jón
Krístin Cortes
Vladimir Ashkenazy hafði góð
tök á þeim verkum sem flutt
voru. Er nánast furðulegt, að
maður með jafnlitla reynslu
sem stjórnandi geti gert það
sem hann gerði. Að kunna t.d. 8.
sinfóniuna utanað, geta gefið
hverja einustu innkomu i jafn-
snúnu verki, það veröur að
kallast gott.
En samt verö ée aö seaia bað.
að mér finnst hann alltaf stjórna
of mikiö. Hreyfingar hans eru
allt of miklar, svo stundum
fannst mér hann einna helst
minna mig á hnefaleikakappa,
meira aö segja fótaburðurinn
minnti á það. Það getur reynst
hættulegt, I fyrsta lagi getur það
ruglað og i öðru lagi getur það
haft þau áhrif, að hljómsveitin
fer að treysta of mikið á það, að
stjórnandinn komi þeim inn á
réttum stað.
Hitt verður ekki af honum
skafið, að hann vill, og getur,
stjórnað.