Vísir - 14.04.1975, Side 7

Visir. Mánudagur 14. april 1975.
7
cTVIenningarmál
ISLENSKT LJÓÐASAFN
III. bindi. Siöari hluti nitjándu
aldar, upphaf tuttugustu aldar
Kristján Karlsson valdi Ijóöin
Almenna bókafélagið 1975. 375
bls.
Einhversstaðar i huga
sínum á víst hver lesandi
kannski hver og einn læs
maður geymdan dálítinn
textaforða, af alls konar
tagi, sem af einhverjum
ástæðum hefur orðið var-
anlegur í vitund hans.
Þar á meðal eru jafnan
einhver kvæði, kvæðabrot
og vísur, bæði góðskáld-
anna og þjóðskáldanna og
annarra. Enda hafa vitrir
menn tekið svo til orða að
það sé einmitt á þessum
stöðvum sem skáldskap-
urinn lifi og viðhaldist —
„í brjósti þjóðarinnar"
eins og sagt er á ská Idleg-
um stundum.
Það er vitaskuld að þessi forði
varanlegra kvæða í hug og
hjarta lesendanna er á hverjum
tima i einhverjum mæli sameig-
inlegur verulegum fjölda
manna, og stafar það bæði af
skipulegri innrætingu af hálfu
skólanna og samfélagsins og si-
felldri notkun hinna sömu texta
i ræðu og riti. Það er liklega
æðimargt til, ef að þvi væri gáð,
af kvæðum frá 19du og 20stu öld
sem örðugt væri að komast hjá
þvi að kannast að minnsta kosti
við þau — þó svo menn aldrei liti
i ljóðabók eftir að skólaljóðun-
um sleppti.
Eftir þjóðskáldin okkar,
hvern og einn þeirra liggur dá-
litið safn ljóða sem „allir
þekkja” og sifellt er haldið að
mönnum, bæði leynt og ljóst.
Það er svo annað mál hvernig
þetta „ósjálfráða úrval” úr
kvæðum skáldanna kemur heim
við frekari kynni manna af
skáldskap þeirra, ef til þeirra
stofnast, og hversu „réttri
mynd” það þá miðlar af þjóð-
skáldinu góða. Og það er vænt-
anlega reynsla flestra lesenda
að i kvæðasöfnum okkar af-
kastamestu þjóðskálda, séra
Matthiasar, til dæmis, eða
Stephans G. sé lengi að finna
„ný kvæði” sem jafnvel iðju-
samur lesandi ekki hefur tekið
eftir við fyrri lestur.
Tvö sjónarmið
Þegar gert er i yfirlitsskyni
úrval úr skáldskap, hvort held-
ur er einstaks höfundar, eða til-
tekins timabils, eða bókmennta-
stefnu, eða alls skáldskapar til
lengri eða skemmri tima, — þá
koma augljóslega til greina
a.m.k. tvö meginsjónarmið sem
taka verður afstöðu til og virða
til verksins.
Annars vegar má segja að
lesandi geti vænst þess af sliku
verki að eiga þar til uppsláttar
og upprifjunar einmitt hin al-
kunnu kvæði þjóðskáldanna og
góðskaldanna, nokkurn forða
þeirra kvæða sem reynslan hef-
ur þegar dæmt „klassisk verk”.
Trúlega setur lika þetta sjónar-
mið sterkan svip á skólaljóð og
lestrarbækur sem á meðal ann-
ars er ætlað að innræta nýjum
lesendum hefðbundið bók-
menntamat og hinn viðtekna
bókmenntaarf þjóðarinnar. A
hinn bóginn er það ekki óeðlilegt
metnaðarmark i sliku safnriti
að freista þess að endurskoða að
nokkru einmitt hið viðtekna mat
textans, vikja þeim kvæðum til
hliðar sem slitlegust sýnast eftir
langa brúkun, en finna önnur
jafngóð eða betri i þeirra stað,
sem um leið veiti kannski jafn-
góða eða betri visbendingu um
önnur verk og verðleika þess
eða þeirra skálda sem eiga i
hlut.
1 þessum efnum þykir sjálf-
sagt farsælast að þræða bil
beggja, virða mikils hiö við-
tekna mat og dóm reynslunnar,
en reyna jafnharðan að draga til
safnsins önnur jafngóð en miður
þekkt kvæði og höfunda. Mestu
skiptir vitaskuld aö i sliku safn-
riti, og hvort sem það er mikið
eða litið að vöxtum og fyrirætl-
un, að þar séu sem flest og helst
einvörðungu góð kvæði.
Þessa skilmála útgefandans
orðar Kristján Karlsson vel,
eins og fleira, i formála sinum
fyrir þriðja bindi íslensks ljóða-
safns:
„Allsherjar safn af þessu tagi
varpar ljósi á einstök kvæði i
trausti þess, að þau standist
prófið án hliðsjónar af sögu
skáldsins og samhengis i verk-
um þess. Sá sem velur hefur
tekið að sér að velja góð kvæði,
og hann kann að vænta þess að
úrvalið megi freista einhvers til
að lesa fleira eftir einstök skáld,
en hann ber ekki ábyrgð á þvi ef
sú athugun veldur lesanda von-
brigðum. Valið er ekki til þess
gjört að veita yfirsýn um verk
einstakra skálda. En hins vegar
hlýtur rúmgott safn, sem ekki
dregur taum tiltekinnar stefnu,
né leitar uppi ákveðin viðfangs-
efni I skáldskap, að veita nokk-
uð vitt yfirlit um ljóðagerð þess
tima sem það tekur einkum til.”
Um hefð og smekk
Vitanlega getur kvæðaval og
höfunda I safn eins og þetta ver-
ið „persónulegt” þótt það komi
i meginatriðum heim við „við-
tekinn smekk”. En ætla má að
þvi persónulegra sem valið er,
jafnvel gert i visvitaðri and-
stöðu við hið hefðbundna mat,
svo að litt þekkt kvæði séu jafn-
aðarlega tekin fram yfir þau
sem alkunn eru fyrir, sé liklegra
til að vekja forvitni fyrst og svo
nýjan áhuga lesandans á skáld-
unum og kvæðunum sem við
söguna koma — ef valið hefur
tekist I raun, nýstárlegur
smekkur útgefandans sýnir sig
að koma heim við nýjan smekk
á meðal lesenda.
Það er alls ekki sagt til að
halla á hið nýja tslenska ljóða-
safn — en vist væri gaman að
eignast lika slikt alveg
„persónulegt kvæðasafn”
t.a.m. 19du aldar skálda, eftir
fjölfróðan og smekkvisan útgef-
anda eins og t.a.m. Kristján
Karlsson. Þar með er það lika
sagt að i þessu safni virðist mér
að reynt sé að láta hvorttveggja
njóta sin, hið hefðbundna og
persónulega sjónarmið á
kvæðavalið. En það er nærtæk-
ast að prófa með samanburði
við önnur safnrit sem taka til
sama tima.
Fyrri grein
eftir
Ólaf Jónsson
Gagn og gleöi
Með þessari bók, þriðja bindi i
fyrirhuguðu safnriti, er sem
sagt hafið allsherjar úrval
islenskrar ljóðagerðar að fornu
og nýju. Alls verður safnið i
fimm bindum, ekki minna en
2000 bls. að stærð, að sögn, en af
þeim verður eitt bindi lagt undir
þýdd ljóð. Að þvi verður mest
nýjung I safninu þar sem aldrei
hefur áður verið gerð nein slik
„úttekt” ljóðaþýðinga á is-
lensku. Aftur á móti hefur einu
sinni áður komið út sambærilegt
kvæðaúrval i viðlika sniðum og
tslenskt ljóðasafn: það var
safnritið tslands þúsund ár sem
kom út i þremur bindum, um
það bil 1700 bls. að stærð, fyrir
þrjátiu árum eða svo. Nýja
safnið verður þó þeim mun
stærra, að minnsta kosti, sem
það var leturdrýgra en Islands
þúsund ár.
BÓKMENNTIR
Kristján Karlsson.
t annarri grein verður vikið
nokkru nánar að samanburði
þessara tveggja safnrita og
ýmissa áhorfsefna sem þá leið-
ast i ljós. Áður en svo langt er
komið er kannski vert að taka
það skýrt fram sem mestu
skiptir um tslenskt ljóðasafn, að
hér virðist við fyrstu kynni um
mjög svo rúmgott og smekklega
valið kvæðasafn að ræða, hér
geymist samvalinn forði mikils-
háttar skáldskapar frá gullöld-
inni sem leið, fjarska liklegur að
veita bæði nýjum og gömlum
lesendum marga ánægjustund,
auk þess fróðleiksgildis sem i
sliku safni liggur. Með þessu
bindi er myndarlega hafið verk
sem vafalaust mun enn vaxa að
gildi, og verðleikar þess þá
verða ljósari, þegar safnið er
allt komið út.
Að ytri gerð er tslenskt ljóða-
safn einkar vönduð bók aö sjá,
smekklega en látlaus eins og við
á. Hún er likleg að reynast
heillastoð hinum nýja bóka-
klúbb Almenna bókafélagsins,
en bókin er aðeins föl félags-
mönnum hans og ekki til sölu á
frjálsum markaði.
VORUM
AÐ TAKA UPP
MIKIÐ ÚRVAL AF
TANDBERG
SEGULBANDSTÆKJUM
[g)H HAFNARSTRÆTI 17
F SÍMÍ 20080