Tíminn - 30.07.1966, Síða 7

7
LAUG Aiy>AGUR 30. jxíií 1986
TÍMINJNL
Guðmundur Jósafatsson:
Um daginn
og veginn
Rabb það, s- -ér fer á eft
ir sendi ég iu psriíði meS
tiimælum um að fá að flytja
það í útvarpsþættinum „Uin
daginn og veginn. Eg fékk það
endursent athugasemdalaust
eftir rúman mánuð. Veit því
ekki, hvað af því, sem þar er
sagt, er þess eðlis, að það myndi
óhreinka útvarpið.. Hér bivtist
seinni hlutinn, en fyrri hlutinn
birtist fyrir viku síðan.
Höfundur er beðinn velvirð
ingar á því hvað dregist hefur
að birta greinina.
Bjarni Sæmundsson segir um
þorskinn í bók sinni Fiskarnir:
„Afarmikil viðkomuvon fer for-
görðum í öllum þeim ösköpum
af eggjum (hrognum), sem deyja
ógotin með fiskinum, sem veidd-
ur er um hrygningartímann."
Bjarni bendir þarna á þá óvéfengj
anlegu staðreynd að enginn fiskur
veiðist, sem ekki fæðist. Aðaler-
indi þorsksins inn að strönd lands-
ins er að hrygna, — að ræ'kja þá
höfuðskyldu sína við lífið, að efna

(□□I
HIEH-FIDEL-ITY
3 hraðar, tónn svo af ber
ii:n t\
BELLA MUSICA1015
Spilari og FM-útvaro
r:i7iiY\
AIR PRINCE 1013
Langdrægt m. bátabylgju
Radióbúðin
Klapparstfg 26, sími 19800
til næstu kynslóðar. Það virðist og
staðreynd að hann telji henni að
mun borgnara á grunnsævinu við
stendur landsins, en á dýpri sjö.
Leitin til lands mun honum því
lífsnauðsyn í þess orðs beztu merk-
ingu. En til þess að hann fái rækt
þessa skyldu, við lífið þarf hann
að hafa einhvern frið og einhvern
tíma.
Nýlega heyrði ég þá fregn í út-
varpinu, að eitt fiskiskipið hefði
fengið 30 tonn af þroski í nót
sína í einu kasti. Mér hnykkti við
fregninni. Vissulega hlýtur þessi
nót að vera víð. En svo víð getur
hún ekki verið, að þarna hafi ekki
verið um geysimergð að ræða og
í raun og veru á ótrúlega litlum
bletti. En hvaða erindi átti þessi
fjöldi inn í þessa hvirfingu? —
Þetta heitir víst torfa á máli sjó-
manna. — Ekki er trúlegt að hann
hafi þyrpst svona saman í ætisleit?
Er hann ekki einmitt kominn í
slíkar torfur i æxlunarerindum? Er
ekki slíkur hnappur einmitt nauð-
syn til þess að æxlunin takist7 Eru
ekki miklu meiri líkur fyrir að
hrognin frjóvgist þegar til frjóvg
unarinnar er efnt í slíkri samhjálp
en éf aðeins væri um tvo einstakl-
inga að ræða þótt samstæðir væru?
Væri hér rétt til getið, hversu
horfir þá við um hlut okkar ís-
lendinga í þessum málum? Hjálpa
ekki leitartækin sjómönnunum til
að inna hér af höndum geipileg-
ustu hermdarverkin í garð viðhalds
ins á þroskastofninum, sem til
þessa hafa verið unnin á miðum
vorum, þegar botnvarpan inn við
landsteinana er frátekin? Vísa þau
ekki á þessar sérstæðu uppsprett-
ur lífsins á miðunum? Ef svörin
yrðu jákvæð við þessum spurning-
um, mundi þá ekki með beitingu
þorsknótarinnar um hrygingartím
ann verið að vinna sama hermdar-
verkið og unnið var með ádrætti
á hrygningárstöðvar laxins, meðan
hrygningin stóð sem hæst? Saga
vor gerði okkur þar reynslunni
rikari og standa nú glæstar vonir
til að sú sorgarsaga verði að sigur
göngu. En enn sem komið er mun
fátt benda til hliðstæðra afreka á
sviði þorskræktar, sem vonir gera
væntanleg í laxrækt.
Það er engum fjær en mér, að
gera lítið úr ágengni hinna er-
lendu sjómanna á landgrunnið ut-
an þeirrar landhelgi, sem nú er
ákveðin í viðurkenndum lögum.
Vissulega mun ærin vá fyrir dyr-
um, af þeirri ásókn á ungviðið,
sem fyrir okkur er lýst í hinum
tilvitnuðu setningum og hér verða
ekki véfengdar. Þegar það bætist
svo við, að fiskileitartækin og
veiðarfærin í sameiningu, eru orð-
in svo voldug að þroskurinn á
hvergi friðarvon til þess að leggja
undirstöðuna að viðhaldi stofnsins,
hversu horfir þá við um þróun
hans? Hversu er þá langt til þess
að skorið sé svo á þann streng
að hann verði torvelt að bæta?
Megum vér íslendingar gera það?
Hér sem fyrr spyr sá sem ekki
veit. Og þó spyr ég enn: Erum
við ekki að vinna sömu hermdar-
verkin á síldinni og Bretar vinna
á hinum unga hluta þorskstofns-
ins? Á hvaða þroskastigi stóð
Hvalfjarðarsíldin, sem mestri ólgu
olli á sínum tíma? Hvað um Eyja-
fjarðarsíldina fáum árum síðar?
Hvað um síldina við Vestmanna-
eyjar? Og síðast en etv. ekkí sízt
Hvað um síldina, sem nú er sótt
tugi jafnvel hundruð sjómilna aust
ur í haf? Er það, sem þar veiðist
allt fullþroska? Erum við ekki í
þeim málflutningi, sem hæst er á
lofti haldið um erlenda sókn
á ungfiskinn utan landhelginnar,
án þess um leið að geta að nokkru
hátta okkar innan landhelginnar,
meðan hrygningin stendur sem
hæst, að hagræða sannleikanum í
málinu? Og er það ekki þegar á
allt er litið argasta hagræðing
hvers máls?
Við heyrum árlega rætt um
hungursneyð einhvers staðar á
hnettinum og tókum nýlega þátt
í herferð gegn hungri. Virðist af
sumum blaðafregnum að dæma,
kenna nokkurs stolts yfir hlutdeild
vorri i þeirri för. Hér skal engin
tilraun gerð til að kasta rýrð á
þann hlut okkar, sem þar kom á
skiptavöll. Mundu flestir kjósa okk
ur það hlutskiptið, að vera þessa
megnugir sem oftast. En sé betur
að gáð, er þessi tegund hlutdeild-
ar okkar svo ótrúlega lítil að litlu
er mikilvægari en dropinn í haí-
inu. Sú herferðin gegn hungri,
sem mikilvægust er, er sköpun mat
væla. Undanfarið hefur hlutur vor
íslendinga í þeirri sköpun verið
svo stór, að furðu gegnir. Hún er
sú herferð gegn hungri, sem ein
er í fullu gildi, þegar skoðað er
niður í kjöl, að því þó tilsikUdu
að samhjálp mannkynsins um dreif
ingu matvælanna bregðist ekki.
En meginhluta þeirra matvæla,
sem við höfum lagt í hið sameig-
inlega matbúr mannkynsins, höf-
um við sótt á fiskimiðin. Að búr-
kistu þeirri, sem landbúnaðurinn
hefur reynst okkur og reynist, höf-
um við setið að mestu einir og
er það síður en svo sagt til að
rýra þann hlut né gildi hans. En
séu miðin lögð í örtröð ráðumst
við til fylgdar í herferð með hungri
og er ég þess fullviss, að til slíkr-
ar krossferðar mundu fáir íslend-
ingar. vilja ráðast vísvitandi. En
við skuluni ekki seilast svona langt.
Trúlegt er að okkur nægi til dægra
dvalar að draga mun skemmra.
Mundi það ekki ærið til að velta
fyrir sér, hversu við mundi horfa
á okkar eigin matborðum að fiski-
miðum vorum mjög tæmdum? Með
eyðingu þeirra er verið að taka
brauðið frá börnunum í þess orðs
miskunnarlausustu merkingu. Það
verður hlutskipti framtíðarinnar
að álykta, fyrir hverja því er kast-
að. En að þessu brauði okkar köst-
uðu: Eigið þið þá alveg víst, að
hungrið berji hvergi að dyrum ís-
lendinga? En þess skyldum við
minnug, að hungrið hagræðir aldr-
ei sannleikanum. Þegar það ber að
dyrum, segir það hann nakinn,
hversu kaldrænn, sem hann kann
að reynast.
Og að endingu þetta: Skömmu
eftir síðustu aldamót kom út hér
á landi kristilegur barnalærdómur
eftir norskan prest Thorvald Klav
eness. Þar var mjög oft endurtek-
in þessi spurning: „Hvað segja
fræðin um þetta?“ Þár var átt við
fræði Lúthers. Nú hafa þau verið
vegin og léttvæg fundin og því
mjög tapað gildi sínu í fræðslumál
um þjóðarinnar, jafnvel talin til
hjátrúar. En .fræðin'S fræði
mennskan er enn i fullu gildi, þótt
í annarri merkingu og mynd sé.
Nú er trúað á þessi hin nýju fræði
engu miður en fræði Lúthers fyrr
á öldum og vissulega er sú trú á
margan hátt á fullum rökum reist.
En hvað segja fræðin (þ.e. fræði-
mennskan) um þær spurningar, er
hér hefur verið varpað fram? Hvað
hefur fræðimennskan gert til þess
að vernda þá frjóvgun sem á sér
stað á fiskimiðum okkar
Hún er þó, þegar allt er
metið, hin eilífa uppspretta alls
þess nytjalífs, sem þau eru fræg-
ust fyrir og ágætust af.
MINNING
Guörún Erlendsdóttir
f. húsfreyja Tindum
Hinn 1. þ.m. lézt að Héraðshæl-
inu á Blönduósi eftir langa sjúk-
dómslegu Guðrún Erlendsdóttir,
fyrrv. húsfreyja á Tindum í Svína-
vatnshreppi.
Guðrún var fædd að Beinakeldu
í Torfulækjarhreppi 28. maí 1S86.
Þar bjuggu foreldrar hennar, Er-
lendur Eysteinsson og kona hans
Ástríður Sigurðardóttir. Stóðu að
þeim Beinakelduhjónum dugmik!-
ar ættir, vel gefið fólk og kjark-
mikið.
Eysteinn Jónsson, faðir Erlends
á Beinakeldu var ættaður sunnan
úr Kjós. Kom hann á barnsaldri
norður að Þindeyrum og ólst þar
upp hjá Birni Ólsen umboðsmanni.
Fer ekki hjá því, að þessi ungi
aðkomupiltur hefur þótt álitlegt
mannsefni, því að hann fær fyrir
konu eina af heldri heimasætum
sveitarinnar, Guðrúnu Erlendsdótt
ur frá Steinsstöðum, alsystur hins
kynsæla manns Hallgríms bónda
í Meðalheimi ( og víðar), er kvænt
ur var Margréti hálfsystur Guð-
mundar Magnússonar læknakenn-
ara, en meðal barna þeirra Mar-
grétar og Hallgríms var Hallgrím-
ur bóndi í Hvammi í Vatnsdal.
Eysteinn Jónsson og Guðrún
Erlendsdóttir bjuggu á ýmsum
stöðum í Engihlíðarhreppi og
Torfalækjarhreppi, en síðast og
lengst á Orrastöðum á Ásum. Sex
voru börn þeirra, allt mikilhæft
fólk og vel gefið. Erlendur á
Beinakeldu var þeirra elztur, f. 8.
nóv. 1847. Hin börnin voru: Björn
bóndi í Grímstungu, faðir Lárusar,
sem þar býr nú, Guðrún húsfr.
í Ljótshólum, Lárus prestur á
Staðarbakka, Ingibjörg húsfr.
Auðunarstöðum og Solveig húsfr. á
Tindum.
Ástríður Sigurðardóttir kona Er
lends á Beinakeldu var frá Ilind-
isvík á Vatnsnesi, alsystir Jóhann-
esar stórbónda þar, föður síra
Sigurðar Norlands.
Erlendur á Beinakeldu lézt fyr-
ir aldur fram 1901. Var það mik-
ið áfall. Börn þeirra hjóna, alls
átta, enn öll í ómegð, hið elzta
15 ára og hið yngsta 1 árs. En
ekkjan var tápmikil kjarkkona
sem lét ekki bugast, þó að erfið-
ur væri að ýmsu leyti róðurinn.
Börnin voru ekkjunni samhent og
drógu ekki af sér í sameiginlegri
lífsbaráttu. Bjó ekkjan fyrst áfram
á Beinakeldu, en færði síðan bú
sitt að Stóru-Giljá.
Börn þeirra Ástríðar og Erlends
á Beinakeldu voru:
Guðrún húsfr. á Tindum, sem
nánar verður sagt frá.
Sigurður hrstj, og bóndi á Stóru
Giljá.
Eysteinn bóndi á Beinakeldu.
Jóhannes bóndi á Stóru-Giljá.
Lárus f Ameríku.
Ragnhildur húsfr. í Syðra-Vall-
holti í Skagafirði
Jósefína fyrri kona Friðriks Han
sen kennara á Sauðárkróki.
Solveig húsfr. á Reykjum á
Reykjabraut.
Guðrún, sem var elzt barnanna
ólst upp að öllu heima. Ekki gekk
hún á opinbera skóla, en naut
nokkurrar heimafræðslu, því að
móðir hennar, sem var framsýn
höfðingskona tók heimiliskennara
á vetrum, til þess að búa börn-
in sem bezt undir lífsstarfið. Guð-
rún var mjög vel verki farin, enda
listfeng og hög, sem fleiri af því
kyni.
Þegar Guðrún var um hálfþri-
tugt giftist hún mesta myndar og
dugnaðarmanni, Sigurjóni (f. 15.
marz 1877) Þorlákssyni smið.
Hann var Skagfirðingur að ætt,
sonarsonur Ásmunar bónda ^ á
Syðri-Brekkum í Blönduhlíð Ás-
mundssonar og konu hans Ingi-
bjargar Þorláksdóttur, föðursystur
Bjarna bónda á Bollastöðum Jóns-
sonar.
Þorlákur Ásmundsson, faðir Sig-
urjóns, barst vestur á Laxárdal
1884 og bjó 2 ár í Skyttudal peð
heitmey sinni Kristínu Helgadótt-
ur (frá Fjalli í Sæmundarhlíð)
Jónssonar, en móðir Kristínar var
Ingiríður Þorkelsdóttir yngri, al-
systir Jóns rektors Þorkelssonar.
Faðir þeirra, Þorkell Jónsson á
Fjallí var bróðursonur síra Björns
á Bólstaðarhlíð, en móðir Þorkels
á Fjalli var Ingiríður Jónsdóttir
frá Skeggjastöðum, hin yngri með
því nafni.
Ekki varð af frambúðar samvist-
um með þeim Kristínu og Þorláki.
Flutti hún til Ameríku, en hún
lét ættiörð sinni eftir frumburð
sinn, Sigurjón Þorláksson á Tiud-
um. Þorlákur Ásmundsson var af
burðamaður til verka, þrelcmaður
mikill og húsbóndahollur svo af
bar.
Þau Guðrún og Sigurjón reistu
bú á Tindum vorið 1909. Búnaðist
þeim vel og eignuðust gott bú-
og gagnsamt. Byggði Sigurjón upp
öll hús á jörðinni og bætti túnið
drjúgum. Voru þau hjón bæði til
fyrirmyndar um þrifnað og reglu-
semi og alla búsýslu
Börn þeirra Tindahjóna voru
þessi:
Ástríður húsfrú á Selfossi.
Erlendur hitaveitustjóri á Sel-
fossi.
Kristín húsfrú á Tindum.
Þorlákur verkstæðisforinaður á
Hvolsvelli.
Sigrún, dáin.
Ingibjörg, húsfrú Drangsnesi.
Guðrún húsfrú í Kópavogi.
Tindar eru í þjóðbraut. Þar var
því jafnan gestkvæmt, sérstaklega
meðan mikill hluti þungavörunnar
var fluttur á sleðum á vetrum. Á
Tindum átti margur ferðamaðurinn
náttstað. Þar var öllum tekið með
aliið og gestrisni og unnina binn
bezti beini. Oft voru ferðamenn-
irnir illa til reika er þá bar að
garði, klæði vot og hestar þreytt-
ir. en úr því öllu var bætt á
Tindum.
Guðrún Erlendsdóttir varð
ekkja 27. apríl 1943. Hætti hún þá
búskap, og börn hennar tóku við
á Tindum. Dvaldi Guðrún eftir það
Framhald á bls. 15.